Мотор майды

Жоспар:

 

    Мазмұны

    Анықтама

Кіріспе

1. Мотор майлары
2. Жалпы талаптар
3. Мотор майдың маңызды қасиеті
4. Мотор майларының классификациясы
5. Тұтқырлық температуралық қасиеттері
6. Қорғау қасиеттері
7. Тотығуға қарсы және жуғыш қасиеттері
8. Көбікке қарсы қасиеттері
9. Поршенді қозғалтқыштарға арналған майлардың сыныпталуы
10. АРІ бойынша мотор майларының сыныптамасы

Қорытынды

Сөзжұмбақ

Мәселелік сұрақтар

Кейс бойынша сұрақтар

Қолданылған әдебиеттер

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Анықтама

 

Күйіктер – іштен жанатын қозғалтқышта түзілетін жоғары температуралық қыртыстар.

Лактер - іштен жанатын қозғалтқышта түзілетін орташа температуралық қыртыстар.

Кокстену – отынды ауасыз қыздырылған кезде көміртекті шөгінді кокс түзу қасиеті.

Тұнбалар - іштен жанатын қозғалтқышта түзілетін төменгі температуралық қыртыстар.

Тұтқырлық – сұйықтықтың сыртқы күштің әсерімен оның қабаттарының өзара орын ауыстыруына қарсылық көрсету қабілеті.

Коррозия – металдардың және құймалардың қоршаған ортамен химиялық немесе электрохимиялық әрекеттесуі салдарынан өздігінен бұзылуы.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

Мотор майды трансмиссиялы  жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды, тракторларды, жол құрайтын немесе басқа машиналарды жүргізуге  пайдаланады, сонымен қатар тісті  редукторлар мен өнеркәсіптік қондырғылардың червякты берілістеріне де пайдаланады.

Мотор май базалы май  болып табылады. Базалы компонент  ретінде минералды, толықтай немесе жартылай синтетикалық майларды пайдаланады.

Агрегаттарды трансмиссиялы  сылайтын май құрылымының негізгі  элементтері болып табылады,  майдың конструкциялы материал функциясын ұзақ сақтау және орындау қабілеттілігі оның эксплуатациялық құрамымен анықталады. Мотор майларыға жалпы талаптар конструкциялы ерекшеліктерімен трансмиссиялы агрегатт эксплуатациясының шарттары мен анықталады. Мотор май жоғары жылдамдық режимінде, кең диопозонда температурада жұмыс істейді. Олардың құрамы мен ұзақ жұмыс қабілеттілігі -60 тан +15⁰ С температура интервалында қамтамасыз ету қажет. Сондықтан мотор майларыға өте қатаң талаптар қойылады.

Мотор майларының негізгі функциялары:

• питтин және басқа да зақымданудан бетігін сақтау;
• ысылу кезінде энергия шығынын төмендеуі;
• ысылу беттігінен жылудың бөлінуі;
• тісті дөңгелектердің дірілі мен шуының төмендеуі және ұрылу жүгінің азаюы;

Май токсикалық болмауы керек.

Мотор майлары агрегаттық жұмыс ұзақтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін жағайтын майлар белгілі бір мінездемелерге ие болуы  керек:

• жергілікті проитвозадирлі, противоизності және проитвопитингті құрамға ие болуы керек;
• жоғары антиқышқылды беріктікке ие;
• жақсы тұтқырлы – температуралы құрамға ие;
• трансмиссиялы бөліктерге коррозиялы қозғалыстың әсері болмауы;
• сумен байланысқан кезде жақсы сақтағыш құрылымға ие;
• жақсы антипенді құрамға ие;
• ұзақ уақыт сақтау кезіндегі шарттар бойынша жоғары физикалық тұрақтылыққа ие болу.

Мотор майдың барлық осы  құрамы базалы майға сәкестендірілген функционалды кристемелереді кірістіру  қамтамасыз етіледі, дисперсті, противозадир, антиқышқылды, антикоррозиялы және т.б. болып бөлінеді.

 

 

 

 

 

1 Мотор майлары

 

Мотор майды трансмиссиялы жеңіл және жүк автомобильдерін, автобустарды, тракторларды, жол құрайтын немесе басқа машиналарды жүргізуге пайдаланады, сонымен қатар тісті редукторлар мен өнеркәсіптік қондырғылардың червякты берілістеріне де пайдаланады.

Мотор май базалы май болып табылады. Базалы компонент ретінде минералды, толықтай немесе жартылай синтетикалық майларды пайдаланады.

 

2 Жалпы талаптар

 

Агрегаттарды трансмиссиялы  сылайтын май құрылымының негізгі  элементтері болып табылады,  майдың конструкциялы материал функциясын ұзақ сақтау және орындау қабілеттілігі оның эксплуатациялық құрамымен анықталады. Мотор майларыға жалпы талаптар конструкциялы ерекшеліктерімен трансмиссиялы агрегатт эксплуатациясының шарттары мен анықталады. Мотор май жоғары жылдамдық режимінде, кең диопозонда температурада жұмыс істейді. Олардың құрамы мен ұзақ жұмыс қабілеттілігі -60 тан +15⁰ С температура интервалында қамтамасыз ету қажет. Сондықтан мотор майларыға өте қатаң талаптар қойылады.

Мотор майларының негізгі  функциялары:

• питтин және басқа да зақымданудан бетігін сақтау;
• ысылу кезінде энергия шығынын төмендеуі;
• ысылу беттігінен жылудың бөлінуі;
• тісті дөңгелектердің дірілі мен шуының төмендеуі және ұрылу жүгінің азаюы;

Май токсикалық болмауы  керек.

Мотор майлары агрегаттық жұмыс ұзақтығы мен тұрақтылығын қамтамасыз ету үшін жағайтын майлар белгілі бір мінездемелерге ие болуы керек:

• жергілікті проитвозадирлі, противоизності және проитвопитингті құрамға ие болуы керек;
• жоғары антиқышқылды беріктікке ие;
• жақсы тұтқырлы – температуралы құрамға ие;
• трансмиссиялы бөліктерге коррозиялы қозғалыстың әсері болмауы;
• сумен байланысқан кезде жақсы сақтағыш құрылымға ие;
• жақсы антипенді құрамға ие;
• ұзақ уақыт сақтау кезіндегі шарттар бойынша жоғары физикалық тұрақтылыққа ие болу.

Мотор майдың барлық осы құрамы базалы майға сәкестендірілген функционалды кристемелереді кірістіру қамтамасыз етіледі, дисперсті, противозадир, антиқышқылды, антикоррозиялы және т.б. болып бөлінеді.

 

 

3 Мотор майдың маңызды қасиеті

 

1. Жағу қабілеттілігі.

2. Ағысуда энергия шығыны мен тұрақтылығы.

3. Термоқышқылық тұрақтылық.

4. Сақтағыш қасиеті.

5. Көпіршік түскішке  беріктігі. 

 

1. Жағу қабілеттілігі.  Мотор майдың басты функциясы задирді тоқтату мен шығарудың төмендеуі кіреді. Бұл қасиетті майды жағу қабілеттілігі деп атайды. Майды жағу қабілеттілігі тұтқырлықтың жоғарылауына байланысты өседі.

Гидродинамикалық  ағысу режимінде жағу қабілеттілігі базалы май тұтқырлығы мен қамтамасыз етіледі. Бірақ та ағысудың гидродинамикалық режимі тісті берілсітің кейриферін байланысында пайда болады. Байланыс зонасында араласқан және шектелген ағысу режимі бақыланады.

 

2. Ағысуда энергия  шығыны мен тұрақтылығы. Мотор майдың тұтқырлықты – температуралы құрамы оның эксплуатациялық мінездемесі үшін үлкен мәнге ие. Тұтқырлық ағысуға кететін жылдамдық шығыны шығады, сонымен қатар майлаған кезде май қабілеттілігі сақталады. Автомобильдерге майлардың агрегат жылдамдық шығыны мен тұтқырлығы арасында өзара байланыс бар. Май тұтқырлығы аз болған сайын, ішкі ағысы энергия шығындары аз болады, соған байланысты К.П.Д. трансмиссиясында көп болады.

Майларды жалпы энергия  шығыны белгілі. Егерде автомобильдерді  қажетті жылдамдығының 25 %, қозғалтқыштан трансмиссияға түсетін болса, онда майдың агрегатының жалпы жүйесі шығымдарға байланысты, дөңғалақтардан берілетін бұл жылдамдық 12% түседі. Сондықтан шығынды төмендетуді қамтамасыз етуді қайта жөндеушілерді аз тұтқырлықты майды қарауға сенінеді. Бірақта май тұтқырлығының, азаюымен задирдың, испиранмен питтингтің жоғарылау қауіптілігі орын алады. бұдан басқа анықталған деңгейден май тұтқырлығының азаюы төмендеп кетсе герметикалық трансмиссияның жеткіліксіздігіне шығынның жоғарылап кетуіне әкеп соғады. Осыған байланысты оны өндіру кезіндегі майға әр түрлі талаптар қояды. Мотор майдың, суық қысылуынан қамтамасыз ету төмен температурада іске асады және төменде шығында ығысу кезінде май тұтқырлығын жеткізу минимальді болуы керек. Майды күленкенің жоғары қабілеттілігін қамтамасыз ету үшін және оны төмендету максималды деңгейде жүруі керек.

Транспортты парк масштабында жанармайды үнемдеу өте үлкен болады. жылдамдық жанармай үнемділігі төмен тұтқырлықтағы трансмиссиялы майды пайдалану нәтижесінде 2-3 % құрайды. Бөлек жағдайда бұл көрсеткіш 5-6 % өсуі мүмкін.

 

3. Термоқышқылық  тұрақтылық. Мотор май тісті беріліс нәтижесінде ығысу интенсивті қыздырады. Жоғары температура ауа өттегінің белсенді қозғалысы мен металиді беттігінің каталикалық қозғалысы май қышқылының күшеюіне, қалдыққа түсетін ерімейтін заттардың түзілуіне әкеліп соғады.

Майдың қышқылдану нәтижесінде оның физика-химиялық және эксплуатациялық құрамы өзгереді, тұрақтылық өседі, коррозиялық агрессивтілігі жоғарылайды, противозадирлі құрамы нашарлайды. Май қышқылының, тереңдеуі мен жылдамдығы қышқылдану ұзақтығына, май температурасына, металлдың каталитикалық қозғалысына, өттегі концентрациясына байланысты майдың қышқылдануының жоғарылау эффективтілігіне температура әсер етеді.

Базалық май құрамына трансмиссиялы майдың қышқылдануы әсер етеді. Қалған компонентінің құрамының азаюы майдың термоқышқылдану тұрақтылығының прапорционалды өсуі қарастырылады. Трансмиссияда жағу майының жұмысы кезінде болып оның барлық компоненті қышқылданады, соның ішіндегі кірістірмелер осы кезде майдың эксплуатациялық құрамы нашарлайды. Әсіресе майдағы противозадирлі кірістермелердің құрамы төмендеуі қауіпті, бұл механизмнің қатардан шығып кетуіне әкеліс соғады. Мотор майдың қышқылдануының процессінің жай жүруіне антиқышқылды кірістемелер кіреді.

Антикоррозиялық құрамы. Мотор майлар автомобильдер агрегатында болаттан, алюминийден жасалған бөліктерді пайдаланады. Түсті металл бөліктерді қышқылды өнімдермен хиимиялық қозғалыс нәтижесінде коррозияға тез ұшырайды. Бұл майдың қышқылдану процессі кезінде түзіледі. Май қанша қатты қышқылданса, соншалықты интенсивті металлды күмерлейді.

Сәйкесінше, майдың коррозилық агрессивтілігі қышқылдану кезіндегі факторларға байланысты. Металлдың беттігінің коррозиясы судың қатысуы кезінде жоғарылайды. Түсті металлды бөліктерді қышқыл өнімдерден сақтау үшін трансмиссиялы майға коррозия ингибаторлары кірістіреді.

4. Сақтағыш  қасиеті. Автомобиль эксплуатация кезінде жағу майы сулануы мүмкін. Бұл зазордан судың түсуі кезінде және ауадан су буының конденсация нәтижесінде пайда болады. судың құрамында көбінесе бейорганикалық тұздар мен коррозиялы агрессивті компоненттер болады. бұның барлығы электрохимиялық коррозияның пайда болуына жағдай жасайды. Өйткені су, электролиттен токтің өтуінде үлкен рол атқарады.

Электрохимиялық коррозияның  майдың құрамына сақтағыш кірістемелерді бір тіндеп кіргізу арқылы алып тастайды. Сақтағыш кірістемелердің қозғалыс механизмі басқа материалдардың бетіндегі ылғалдың шығарылуына және металлдың агрессивті ортам не байналысын тоқтататын тығыз адсорбциялы күлеңкенің түзілуіне әкеліп соғады. Осылайша, антикоррозиялы кірістірулерден түзілген күлеңкеге қарғанда бұл күлеңке органикалық қышқылдың әсеріне ғана емес бірге су әсеріне де шыдамды.

 

5. Көпіршік  түскішке беріктігі.  Тісті беріліс жұмыс процессі кезінде жағу майы интенсивті араласуға түседі оның әсерінен оған ауа кіреді де көпіршік түзіледі. Белгілі кезеңде майдың көпіршіктенуіне беріктігі майдың көмірсутекті құрамына, тазалығының тереңдігі мен әдісіне, функционалды кірістірмелердің табиғатына, қысыммен температураға байланысты болады.

Мафтенді майларда ауа  ергіштігі парафиндерге қарағанда көптеу. Майдағы ауаның ерігіштігі температура мен қысымның төмендеуіне байланысты бәсеңдейді. Температураның жоғарауына байланысты көпіршік түзілуі процессі интенсифицирлейді, сонымен қатар эффективті болған сайын, май тұтқырлығы азаяды.

Бұзылған қоспалар және кейбір жағдайда функционалды кірістірмелер  көпіршіктің берікті кезеңнен жоғарлата  отырып, күлеңкенің иелу беттігін жоғарлатады, нәтижесінде тісті доңғалақ, тек  қана майлы ауа қоспасымен жағылады, ол тісті берілістің қысқа уақыт кезеңінен өтуіне әкеп соғады. Антикөпіршікті кірістірмелерге негізгі бере алушылар – жұмыс істеп тұрған агрегаттар тұрақты көпшіктің түзілуін алдын ала хабарлайды. Антикөпіршікті кірістірмелер күлеңкенің беттігінің төмендеуіне әкеледі. Ол ауаның майда көпіршіктерін бөледі. Осы көпшіктерге байланысты олар жиналып іріленеді. Тез жарыланады, және көпіршік өшеді, яғни басылып қалады.

 

4 Мотор майларының классификациясы

 

Әр түрлі техникаға  арналған, шығарылып алынған көп  түрлі трансмиссиялы май қайта  өңдеуді қажет етті және май классификациясын  пайдаланады, ол трансмиссияның берілген құрамы үшін май сүрыпын таңдау барысында дұрыс шешім табуға жол береді.

Мотор майдың отандық  классификациясы ГОСТ 17479,2 -85 көрсетілген.

300⁰ кинематикалық тұтқырлықтың деңгейіне байланысты трансмиссиялы майды 4 классқа бөлінеді.

 

ГОСТ 17479,2-85 бойынша  мотор майларының класы

 

Тұтқырлық класы	100С мм2/с кинаматиканың тұтқырлығы	150 Па С, С0 жоғарыны көтермейтін динамикалық тұтқырлықтағы температура
9	6,00-10,99	-35
12	11,00-13,99	-26
18	14,00-24,99	-18
34	25,00-41,00	-

 

 

5 Тұтқырлық температуралық қасиеттері