Азаматтық құқтағы мәміле және оның маңызы

        Мысалы, еңбек тәртібін нығайту жөніндегі 1940 жылғы заңдарды, нақты айтқанда 1940 жылғы 26 маусымдағы КСРО Жоғарғы Кеңес президиумының «Сегіз сағаттық жұмыс күнімен, жеті күндік жұмыс аптасына көшу туралы жұмысшылармен қызметкерлердің кәсіпорындар мен мекемелерден өз беттерінше кетуіне тиым салу туралы» жарлығын қолдану тәжірибиесі қатаң жазалау жүйесінің еңбекшілердің  инициативасы мен дербестігінің тиімді жұмыс істеуін әлсірететін жауапсыздыққа әкеліп соғатын, жазаланғандардың өшігі түсетінін, бұрынғыдан да үлкен тәртіпсіздіктерге жол берілетіндігін көрсетті. Кәсіпорындар басшылары өздеріне артық жауапкершілік алмауы үшін мәселерді өз бетінше шешуден қашқақтайды.

        Көріп отырғанымыздай адамдардың жеке бостандықтарына нұсқан келтірген жазалау жауапсыздыққа әкеліп соғады. Азаматтардың жауапкершілігі олдардың еркін мінез-құлықтан тыс жауапкершілік те жоқ.

        Осыған байланысты Е.В.Черныхтың «адамдардың жауапкершілігі мен жауапсыздығы соңынан келетін зардаптардан емес, олардың іс-әрекеттерінен көрінеді» деген пікірмен толық келісуге болады. Іс-әрекеті сипаты қандай болса, оның зардаптары да сондай. Егер адамның мінез-құлқы қалыпты болса, жазалау жөнінде мәселе қойылмайды, себебі ол жауапты әрі жағымды мағынаға ие. Позитивті жауапкершіліктің салдары жазалауға ұшырайды. Жауапкершіліктің теріс аспектісі тәртіптің бұзылуынан көрінеді.

        Бұл жерде оның салдарынан жазалау, жауапкершілікке тарту, тәртіп бұзушыға шара қолдану болып табылады. Заң шығарушының бірінші орынға жазалауды  жауапкершілік ктегориясын қоятыны сондықтан.

        Жауапкершілік пен жазалаудың арақатынасы жөніндегі мәселені қорытындылай келе қызіргі жағдайда жауапкершіліктің заңдылық идеясына көңіл аудару қажет. Жауапкершіліктің заңдылығы жөніндегі ереже жалпы құқықтық сипатқа ие және заңдылықтың маңызды принциптерінің бірі болып табылады. Жауапкершіліктің заңдылығы бірде-бір құқық бұзушылықтың   табылмай  қалуғы тиіс емес екендігін және олардың әрқайсысы үшін жауапты адамдардан есеп талап етілетіндігі білдіреді. Мұндай есептің нәтижесінде жауапты адамның мінез-құлқы айыпталу мен жазалауға, жауапкершілік шараларын қолдануға лайықтылығы көрінеді.

          ҚОРЫТЫНДЫ

Сонымен, мәміле-бұл тектік ұғым, ал шарт-түрлік ұғым. Кез келген шарт – бұл мәміле, ал кез келген мәміле-шарт емес. Күнделікті тұрмыстағы және тіпті ресми тәжрибеде шарт басқа терминдермен де белгіленеді: келісім-шарт, тараптардың келісімі. Бірақ мұның бәрі-шарттар. Шарттар мәмілелердің басым бөлігін құрайды.

Азаматтық Кодекстың 150-бабы шартпен жасалған  мәмілелерге, яғни шартты мәмілелерге арналған.

Егер тараптар өздерінің құқықтары  мен міндеттерін жүзеге асыруды  осымен байланыстырған мәнжай  мәміле жасалғанға дейін орын  алған болса, оның қатысушылары  бұл жөнінде білмеген болса да, ол мәмілеге әсер етпейді.

Табиғат құбылысы, басқа адамдардың  іс-әрекеттері, мәмілеге қатысушы тараптардың іс-әрекеттері және  т.с.с. шарт болуы мүмкін. Бірақ заңға қайшынемесе әдепсіз әрекеттерді шарт ретінде анықтауға  болмайды.

         Өзінің сипаты жөнінен шарт  оң болуы мүмкін (реті келеді). Мұндай қызметті мәміленің екі  қатысушысы да немесе оның  тек біреуі жүзеге асыратынына қарамастан, кәсіпкерлік қызмет  барысында жасалатын мәмілелер оларды жазбаша түрде жасауды талап етеді.

Соңғы жылдардың тәжірибесінде,  әсіресе бір жолғы, қысқа мерзімдік   және т.с. шарттарды жасасуда  факсимилелік жолмен көшірілген  хаттар алмасу барынша кең  таралуда. АК-ның 152-бабы жалпы  ереже ретінде факсимилелік көшіру құралдарын пайдалануға рұқсат етеді.

        Мәмілелердің кейбір түрлерін  жасау үшін олардың стандартты  немесе үлгіге келтірілген нысандары  (тасымалдау, сақтандыру, тауарларды  несиеге сату және т.с.с.) қолданылады. Бұл, мысалы, жария шарттарды, әсіресе қосылу шарттарын жасаудың әдеттегі тәжірибесі (АК-ның 389-баптары).

Мұндай жағдайларда мәмілені білдіретін  құжат  стандартпен, үлгі ережемен, үлгі шарттармен  белгіленген нысанда қарастырылады. Мұндай құжаттарды, әдетте, сатушы, жұмысты орындаушы немесе қызмет көрсетуші жасайды. Тараптардың өзара келісімі бойынша құжатқа өзгерістер енгізу мүмкін. Шарттың баспасөзде жарияланған үлгі шарттары керекті талаптар сақталғанда іскерлік айналым салттары ретінде қарастырылуы мүмкін.

Мәміленің жазбаша түріне қойылатын  талаптарды АК-ның 382,388 баптары  бағалауға «Қазақстан Республикасының  тіл туралы» 1997 ж. 11 шілдедегі  заңның 15-бабын ескеру керек, ол  бойынша Қазақстан Республикасындағы жеке және заңды тұлғалардың жазбаша түрде жасайтын барлық мәмілелері қажетті жағдайларда басқа тілдерге аудармалармен қоса, мемлекеттік және орыс тілдерінде баяндалады. Шетелдік жеке және заңды тұлғалармен жазбаша түрде жасалатын мәмілелер мемлекеттік және тараптар үшін қолайлы тілде баяндалады.

Қорытындылай келе, заңды тұлғалардың көптеп құрылуы елдің экономикасының дамуына зор үлес қосады. Экономикада әртүрлі  заңды тұлғалар қызмет істейді, олар ерекшеліктерімен салалық құрамда болушылығымен, мамандану дәрежесімен, ұйымдастыру тәсілімен, механизация және автоматизация ерекшеліктерімен, ұйымдастыру – құқылық формаларымен т.б. бөлінеді. Заңды тұлға дегеніміз- меншік, шаруашылық жүргізу немесе жедел басқару құқығындағы оқшау мүлкі бар және сол мүлікпен өз міндеттемелері бойынша жауап беретін, өз атынан мүліктік және мүліктік емес жеке құқықтар мен міндеттерге ие болып, оларды жүзеге асыра алатын, сотта талапкер және жауапкер бола алатын ұйым.              

                             ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ

1.      З.О. Ашитов, Б.З. Ашитов Қазақстан Республикасының құқық негіздері., -Алматы, 2003ж

2.      Оспанов. Қ. И. Құқық негіздері Алматы, 2007.

3.      Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі , Алматы:,  2008.

4.      Қазақстан Республикасының азаматтық құкығы., Алматы, 2001

5.      Сапарғалиев Ғ.  Қазақстан Республикасының Конституциялық құқығы: Академиялық курс. Өнделіп, толыктырылған, 2-басылымы / Ғ. Сапарғалиев. – Алматы: Жеті жарғы, 2004.

6.      Толеугалиев Ғ.И. Қазақстан Республикасының Азаматтық құқықғы. –

    Алматы: ҚазМЗА,2001.380 бет 

7.      Комментарий к гражданскому кодексу Республики Казахстан  (общая, особенная часть) /Отв. редактор М.К. Сулейменов, Ю.Б. Басин. – Алматы: «Жеті жарғы», 2000. 800 с.

8.      Гражданское право. Учебник / Под ред.  Сергеева А.П., Толстого Ю. К- Т. 1,2 и 3 – М., 1997-1998 гг.

9.      Гражданское право Казахской ССР. Учебное пособие.- Т.1 – Алма- Ата, 1978 г.

10. Гражданское право Казахской ССР. Учебное пособие.- Ч.1– Алма- Ата, 1980 г.

11. Ғылыми-құқықтық, саяси – қоғамдық журнал «Тураби» 1-96 62 бет

12. Аскназий С.И. Обоснование правовых отношений междугосударственными социалистическими оргнизациями // Учен. Зап. Ленингр. Юрид. 

     Ин-та. Вып.IV-Л., 1947, 33 бет.

     13. Венедиктов А.В. Государственная социалистическая собственность.- 

          М. –Л., 1948, 665 бет

     14. Генкин Д.М. Значение применения института юридического лица во 

          внутреннем и внешнем товарообороте СССР. – В кн.:Сб. Научных тр-в

          Ин-та Народного хоз-ва им. В.Г. Плеханова вып. IX- М.,1955.   

15.  Толстой Ю.К. Содержание и гражданско-правовая защита права

     собственности в СССР – Л.,1955, 88 бет 

     16. Красавчиков О.А. Сущность юридического лица. Сов.гос-во и право,

          1976.

17. Гражданское право. – Т. 1 / Под ред. Суханова И.А. – М: Век. 1993 г.

2