ҚР банк қызметін құқықтық реттеу

    Қазақстан Республикасының банк жүйесіндегі  банктердің операциялық қызметін тікелей  және жанама ұйымдастырушы-реттеуші Қазақстан Ұлттық Банкінің Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы Агенттігінің қызметтері екінші деңгейдегі банктердің жұмыс істеуі ұшін жалпы жағдайлар жасауды; акша-кредит және қаржы жүйесінің тұрақтылығына қол жеткізуді; банктердің банк кредиторларынын, банк салымшыларының және өзге клиенттерінің мүдделерін қорғауды; ұлттық валюталық жүйені дамытуды; тиісті заңнамалық актіде көзделген жағдайда банктік қызметті, бағалы қағаздар рыногын мемлекеттік реттеуді; қаржылық ұйымдардың қаржы рыногындағы адал бәсекелестікті қолдауға бағытталған қызметі үшін тен құқылы жағдайлар жасауды қамтамасыз етеді.

    Мемлекеттік ұйымдастыру-реттеу банктердің операциялық  қызметіне байланысты құқықтық және экономикалык жағдайлар жасауға бағытталалы.

    Сонымен уәкілетті мемлекеттік органдар тарапынан банктерге және олардың  қызметіне қатысты жүзеге асырылатын басқарушы-ұйымдастырушы және реттеуші-қадағалаушы  қызметтер әкімшілік-құқықтық ұйымдастыру  сипатында көрініс табады.

    Банктік қызмет саласындағы мемлекеттік  басқару банктерге және олардың  операциялық қызметіне уәкілетті  мемлекеттік органдар тигізетін  экономикалық-әкімшілік сипатты  ықпалдың тиісті банктік заңнамалық, сондай-ақ заңға тәуелді нормативтік  банктік құқықтық актіде айқындалған ереже — принциптерінің міндет-мақсаттарының, амал-тәсілдері мен әдістері - жолдарының іске асырылуы нәтижесінде көрініс табатын ұйымдастырушы және реттеуші мемлекеттік қызмет болып табылады.

    Банктік қызмет саласы тікелей (әкімшілік) және жанама (экономикалық) мемлекеттік басқаруға ат салысатын Қазақстан Республикасының Үкіметі, Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі, Қазақстан Республикасының Экономика және бюджет жоспарлау министрлігі, Қазақстан Ұлттык Банкі, Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы Агенттігі елдегі барлық банктердің қызметтері мен сыртқы экономикалық байланыс — қатынастарын тиісінше дамыту, сондай-ақ банк жүйесінің нарықтық талаптарға, қоғамдық-мемлекеттік мүдделерге және халықаралық, банктік стандарт ережелеріне сай жұмыс істеуін қамтамасыз ету мақсатында олардың кредиттік-қаржылық құзыреттерінің үйлестірілген экономикалық, құқықтық, саяси және ұйымдастыру іс-шараларының бірыңғай жүйесіне бейімделуін көздейді.

    Уәкілетті мемлекеттік органдардың басқарушы-реттеуші функциялары елдің ақша-кредит жүйесінің тұрақтылығын және баға тұрақтылығын қамтамасыз етуге, қаржы жүйесінің тұрақтылығын қолдауға, банк кредиторларының, депозиторларының және өзге де клиенттерінің мүдделерін қорғауға, банктік қызметтің адал бәсекелестік арнасында жүзеге асырылуына жағдай жасауға бағытталады, сондай-ақ осындай мемлекеттік басқару ықпалдары банктердің ағымдағы операциялық қызметіне кедергі келтірмейді.

    Бұл ретте айта кететін бір жайт, мемлекеттік басқару органдарына атқарушы билік органдарының жүйесіне кіретін уәкілетті мемлекеттік органдар жатады, сондай-ақ осы баскару органдарының қызметі атқарушы билік тармағына негізделеді.

    Ал  банк жүйесіне, банктерге, сондай-ақ олардың  қызметіне, іс-әрекеттеріне, мәмілелеріне тікелей экономикалық-әкімшілік ықпал етуші Қазақстан Ұлттық Банкі мен Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасының Агенттігі Қазақстан Республикасы Үкіметінің құрамына кірмейді, яғни мемлекеттік басқару органдары болып табылмайды.

    Банк  жүйесін, банктерді және банктік  қызметті мемлекеттік басқару барысында  Қазақстан Ұлттық Банкі:

    1) банктік операциялардың нақтылы  түрлерін және оларды жүргізу  тәртібін айқындайды.

    2)  банктерге кредит береді.

    3)  банктер алған кредиттер бойынша  олардын Қазақстан Ұлттық Банкі  алдындағы борыштарын қайта құрылымдайды.

    4)   шетел валютасымен айырбастау  операцияларын ұйымдастырады.

    5)  банк жүйесіндегі кредиттер бойынша  сыйакы ставкаларын реттейді.

    6)  төлемдік жүйелердің жұмыс істеуін ұйымдастырады.

    7) банктерге валюталык құндылықтарды  пайдалануға байланысты операциялар  жүргізуге лицензиялар береді.

    8) банктік операциялар жүргізу  кезінде электрондық, банктік  қызмет көрсету ережелерін белгілейді.                                                                                                                                                                                                                                                                                 

    9)   валюталық реттеуді жүзеге асырады.

    10)  банктердің жиынтық балансын  жасайды.

    11)    банктік шоттардың режимін белгілейді.

    12)   банктердің операциялары бойынша  сандық шектеулер белгілейді.

    13)   банктердің каражатын өз резервінде  ұстайды.

    14)  банктерге байланысты өз қызметінде Қазақстан Республикасы Үкіметінің экономикалық саясатын ескереді.

    15)    банктердің қарыз алуының жалпы  көлемін белгілейді.

    16)  банктердің қолма-қол ақшаны сақтауы,  тасымалдауы және есепке алуы  жөніндегі негізгі талаптарды  белгілейді.

    17) банктердің операциялық қызмет  жүргізуіне лицензиялар берудің  шарттарын және тәртібін айқындайды.

    Қазақстан Ұлттық Банкі жүзеге асыратын мемлекеттік  экономикалық басқару банк жүйесінін. тиімді қалыптасуын, банктердің дұрыс  құрылуын банктік қызметтің тиісінше жүзеге асырылуын, банктік қызметтің экономикалық және құқықтық негіздерінің жетілдірілуін, банктердің мемлекеттік ақша-кредит және қаржы саясаты ұстанымдарына, сондай-ақ өз мүдделеріне сай жұмыс істеуін кездейді.

    Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасының Агенттігі атқарушы билік органдарының құрамына кірмейтін, Қазақстан Республикасынын Президентіне тікелей бағынатын және өз кызметі жөнінде тек Қазақстан Республикасының Президентіне есеп беретін айрықша құзыретті мемлекеттік орган болып табылады.

    Банктердің  қызметін реттеу және қадағалау мақсатында Қазақстан Республикасы Агенттігі:

    1) өзі белгілеген тәртіппен банктер  ашуға, оларды ерікті түрде  қайта ұйымдастыруға және таратуға, банктерге еншілес ұйым құруға және сатып алуға рұқсат береді не рұқсат беруден бас тартады.

    2) өзі белгілеген тәртіппен банктін  басшы қызметкері лауазымына  үміткерлерді тағайындауға немесе  сайлауға келісім береді.

    3)  өзі белгілеген тәртіппен банктік  операциялардың жекелеген түрлерін және Қазақстан Республикасы банктік заңнамасында көзделген өзге де операцияларды жүргізуге лицензия береді.

    4)  банктік қызметтің аудитін жүргізуге  лицензия береді.

    5)  банктік қызмет және банктерді  тарату мәселелері жөнінде барлық  банктер орындауға міндетті нормативтік құқықтық актілер шығарады, сондай-ақ олардың сақталуын қадағалайды.

    6) банктердің ірі қатысушыларын  және банктік холдингтерді анықтау  мақсатында олардың тікелей немесе  жанама қатысушыларының құрылтай  құжаттарын, сондай-ақ өзге де ақпаратты банктерден талап етеді.

    7) банктерден және олардын аффилиирленген  тұлғаларынан қаржылық есептемені  және өзге де ақпаратты тапсыруын  талап етеді.

    8) Қазақстан Ұлттык Банкімен бірлесіп  халықаралық банктік стандарт  нысандарына сәйкес келетін есептеме беру тізбесін, банктердің және олардың аффилирленген тұлғаларының қаржылық және өзге есептемелерді табыс ету мерзімдерін белгілейді.

    9) банктердің және олардың филиалдарының  қызметін өзі немесе аудиторлық  ұйымды шакыра отырып тексереді.

    10) банктік топтардың қызметін реттейді.

    11) банктерге, банктік топтарға арналған  пруденциалдық нормативтерді және  банктер сақтауға міндетті нормалар  мен лимиттерді белгілейді.

    12) банктерге есеп айырысу-кассалық  бөлімдерін ашуға келісім береді.

    13) банкті консервациялау және оның уақытша басқарушысын тағайындау туралы шешім қабылдайды.

    14) банктердің, олардың лауазымды адамдарының,  соның ішінде тарату комиссиялары  төрағаларының әкімшілік құқық  бұзушылық туралы істерін қарайды  және оларға Қазақстан Республикасы  заңнамалық актілеріне сәйкес жаза қолданады.

    15) банктік заңнамада белгіленген  жағдайларда Қазақстан Республикасының  банктік заңнамалық актісінде  көзделген банктік операциялардың  барлық немесе жекелеген түрлерін  жүргізуге берілген лицензияны  кері қайтарып алу туралы шешім қабылдайды.

    Өзіне жүктелген міндеттерін орындау  барысында Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау  жөніндегі Қазақстан Республикасының  Агенттігі:

    1)  банктердін операциялық қызметінің  стандарттарын белгілейді;

    2) банктерді корпоративтік басқару жағдайын жақсарту жөніндегі іс-әрекеттерді ынталандырады;

    3) қазіргі заманғы банктік технологияларды  енгізу мән-жайларын ынталандырады;

    4)  банктердің операциялық қызметі  және қаржылық қызметтер көрсетуі  туралы ақпараттың мүдделі тұтынушылар  үшін толымды болуын әрі қол жетімділігін қамтамасыз етеді;

    5) елдің қаржы жүйесіндегі тұрақтылықты  сақтауға жәрдемдесу мақсатында  банк рыногына және банктерге  мониторинг жүргізеді.

    Қаржы рыногы мен қаржылық ұйымдарды реттеу және қадағалау жөніндегі Қазақстан Республикасы Агенттігі банктік қызмет аясындағы банк клиенттері үшін аса тиімді адал бәсекелестікті қолдайды, сондай-ақ оны қалыптастыруға ат салысады.

    Қазақстан Республикасының банк жүйесінде  банктік қызметін жүзеге асыруға  құқылы коммерциялық ұйым болып табылатын заңды тұлға - банктін ресми мәртебесі онын әділет органдарына банк ретінде мемлекеттік тіркеуден өтуіне және тиісті банктік операцияларды жүргізуге уәкілетті мемлекеттік органдар берген лицензиялардың болуына байланысты айқындалады.