Маржиналды табысты таладу

МАЗМҰНЫ

 

КІРІСПЕ...................................................................................................................

 

1 «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ ҚАРЖЫ­ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА........................................................................................................ 5

1.1 «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ  қазіргі жағдайы: қызметі, құрылымы...... 5

1.2 Кәсіпорынның экономикалық жағдайын бағалау......................................... 5

 

2 «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ МАРЖИНАЛДЫ ТАБЫСЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ................................................................................................................ 8

2.1 Маржиналды табыс  туралы түсінік................................................................8

2.2 Маржиналды табыс көлемін талдау...............................................................10

2.3 Маржиналды табысты есептеуді жетілдіру...................................................16

 

ҚОРЫТЫНДЫ.........................................................................................................22

 

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН  ӘДЕБЕТТЕР  ТІЗІМІ........................................................23

 

ҚОСЫМШАЛАР.....................................................................................................24

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Кіріспе

 

 

Зерттеу тақырыбының өзектілігі. Қазақстан Республикасы бүкіл әлемдік  сауда ұйымына кіру жағдайын жоспарлап  отырғанда аудит пен талдаудың  рөлі жоғарылайды, мұнда бастапқы орын табыстың аудитін еберіледі, ал оның ішінде маржиналдық табыстың, себебі оның талдау нәтижелері бойынша оңтайлы  басқарушылық шешімдер қабылданады. Осы  жағдайларда әрбір жеке кәсіпорын  өзіндік құны төмен, сапасы жоғары, ассортименті кеңейтілген өнім шығаруға тиісті.

Маржиналды табыс туралы, оның табыс көлемін талдау мен  маржиналды табысты есептеуді жетілдіру  жолдары туралы, осы шағын жоба ішінде кеңінен қарастыралған. Кәсіпорынның капиталын тиімді пайдаланып, оған пайда әкелуге тиісті. Оның табыстылығын жылдан жылға көбейтуге тиісті кәсіпорын  басшылығы шаралар қолдану керек. Бұны маржиналдық  табыс негізінде  бақылау жүргізу арқылы іске асыруға  болады. Капитал  табыстылығының деңгейі  өткізулердің табыстылығынан және айналымның  қарқытындылығынан тәуелді. Кәсіпорынның ауыспалы түрақты шығындарының, ақшалай  активтерінің, айналым және негізгі  қорларының айналым жылдамдығы өсетін болса, ал айналым кезеңі қысқаратын болса, бұл кәсіпорынның қаржылық шаруашыық  жағдайына әсер етеді. Кәсіпорын  пайдасымен (табысымен)  басқаруда  оңтайлы стратегияны таңдауда кәсіорын дамуын болжау үшін маржиналды табыс, өнім бірлігіне келетін маржиналды табыс, заласыздық көлемі, маржиналды табыс коэфиценті, қауіпсіздік аймағы деген көрсеткіштер қолданады. Өнім шығару және табыс алу бойынша  шаруашылық қызметтегі өндіріс факторлар  қосылуының үздіксіздігі қайталанып отырған  үдерісі экономикалық жеке бөлшектенген субъектілерінің шегінде жекешеленген қайта өзгерісінің үдерісін сипаттайды.

Маржиналды әдіс тәсілі бойынша  тұрақты шығындарды тартуға болады.Бұны табыстылық деңгейін үлестіру үшін  және өндіріс тиімділігін жоғарлатудың сенімді әдісі ретінде қолданылады.

Қазіргі кезеңде баға қалыптасуды  іске асырған кезде сұранысқа  жататын факторлар есепке алынады, яғни біріншіден сатып алушы тауар  үшін қанша ақша төлей алатындығы анықталады. « Директ костинг» жүйесінде  және маржиналды табысты текесеру жағдайында сұранысты талдау әдісі яғни залалсыздықты  талдау өсу сұранысын және жоспарланған табытың алуын қамтамасыз ету  үшін қандай баға бойынша өнімді сатуға болатындығын анықтауға мүмкіндік  береді.

Маржиналды табыс әдісіне  негізінде кәсіпкерлік қызметті кәсіпкерлік қызметі нәтижелерінің  тиімділігін жоғарылату жолдары  шағын жобада көрсетіледі, сонымен  қоса өндіріс көлемін оңтайландыру, өндіріс шығындарын азайту, ресурстар  айналымының жылдамдығын жоғарлату; бұны сұраныс пен ұсынысты зерттеу  арқылы, негізгі өндірістік қорларды және айналым қаражаттарын тиімді пайдалану, өндірістік үдерістің оңтайлы нұсқасын, кәсіпкерлік менеджменттің тиімділігін жоғарылаты арқылы іске асыруға болады.

Зерттеу жұмыстың мақсаты  кәсіпорында маржиналды табыс көлемін дұрыс шығару болып табылады. Осы мақсатқа жету үшін мынадай міндеттер қойылады:

• кәсіпорынның техникалық­экономикалық көрсеткешін зерттеп, талдау жасау
• кәсіпорынның шаруашылық қызметін зерттеу
• кәсіпорынның экономикалық жағдайын бағалау
• маржиналды табыс көлемін анықтау
• маржиналды табысты есептусуді жетілдіру

Жұмыстың құрылымы: кіріспе, екі бөлім, қорытынды, пайдаланылған  әдебиеттер тізімі және талдау жасалған 2 кестеден тұрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ ҚАРЖЫ­ЭКОНОМИКАЛЫҚ ЖАҒДАЙЫНА СИПАТТАМА

 

 1.1 «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ  қазіргі жағдайы: қызметі, құрылымы

 

 

Қоғамның толық ресми  атауы: «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» Акционерлік  қоғамы

Серіктестік қызметінің мерзімі: шектелмеген.

Қоғам Қазақстан Республикасы Үкіметінің 1994 жылғы 17 маусымдағы  № 666 қаулысына сәйкес құрылған және Ұлттық компания мәртебесіне ие. Қоғамның осы тармақта көрсетілген құқықтық мәртебесінің шеңберінде құқықтары  мен міндеттерін атқару ерекшеліктері  Қазақстан Республикасының заңнамасымен және Қоғам Жарғысымен белгіленеді.

Қоғам қызметінің басты мақсаты  болып пайдаланушыларға телекоммуникация  қызметтерінің барлық түрлерін ұсыну.

Қазақстан  Республикасының  заңнамасы бойынша  Қоғам заңды тұлға болып табылады, өзінің дербес балансы бар,  өзінің атынан мүліктік және жеке мүліктік емес құқықтарды иелене және атқара алады, сотта талапкер және жауапкер бола алады.

Қоғам өз қызметін жүзеге  асыру үшін қаражат тарту мақсатымен акциялар шығаратын, негізгі мақсаты  акционерлерінің мүддесі үшін табыс  табуды көздейтін коммерциялық ұйым болып табылады.

Қоғам өз қызметін мына мақсаттарда жүзеге асырады:

1) коммерциялық қызметтен  пайда табу және оны акционерлердің  мүддесіне пайдалану;

2) Қазақстан Республикасы  аумағында қазіргі заманға сай  телекоммуникация желілерін құру  және оларды әлемдік телекоммуникация  желісімен ықпалдастыру;

3) Қазақстан Республикасы  аумағында және шетелдерде пайдаланушыларға  телекоммуникация қызметтерінің  барлық түрлерін ұсыну.

Қоғамның жарғылық капиталы дауыс беру құқығына ие, әрқайсысының атаулы құны 10 922 876 (он миллион тоғыз жүз жиырма екі мың сегіз жүз жетпіс алты) жай атаулы акцияларға, сондай-ақ, дауыс беру құқығы берілмейтін әрқайсысының атаулы құны 1 213 653 (бір миллион екі жүз он үш мың алты жүз елу үш) артықшылығы бар акцияларға бөлінген.

 

1.2 Кәсіпорынның экономикалық жағдайын бағалау

 

«Қазақтелеком» АҚ 1994 жылдан бастап өз жұмысын жасай бастады. Кәсіпорынның негізгі қызметі аймақтарға телекоммуникация қызметін ұсыну болып табылады. Қоғам Қазақстан Республикасының байланыс операторы ретінде жалпы пайдаланымдағы телекоммуникация желілерін және жекеменшік телекоммуникация жүйелерін құру, пайдалану және оларға техникалық күтім жасау қызметтерін жүзеге асырады. Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес басқа мемлекеттердің Байланыс әкімшіліктерімен, компаниялармен, пайдаланушылармен, жалпы пайдаланымдағы телекоммуникация желісі операторының, оның ішінде қалааралық және халықаралық  байланыс операторының  міндеттерін атқарады.   

«Қазақтелеком» АҚ­ның  2009-2010 жылғы қызметін анықтап, оның өзгерісіне талдау жасау мақсатында келесі талдамалық кестені құрамыз.

«ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­ның техникалық­экономикалық  көрсеткіштері

Кесте­1

Көрсеткіштер	2009 жыл	2010 жыл	Өзгерісі +; -
1. Көрсетілген қызметтен  түскен табыс, мың теңге	2641642	2834867	+193225
2. Көрсетілген қызметтің   өзіндік құны, мың теңге	1703394	1840145	+136751
3. Жалпы табыс, мың теңге	938248	994722	+56474
4. Кезең шығындары, мың  теңге	342673	336017	-6656
5. Дебиторлық қарыз, мың  теңге	255542	196231	-59311
6. Кредиторлық қарыз, мың  теңге	83630	109711	+26081
7. Негізгі құралдар, мың  теңге	4756053	5141637	+385584
8. Салыққа дейінгі табыс,  мың теңге	595573	658705	+63130
9. Еңбек ресурстары, адам	42	48	+6
10. Еңбекақы қоры, мың теңге	24590	30660	+6070
11. Еңбек өнімділігі, мың  теңге	62896	59055	-3841
12. Орташа айлық көрсеткіші, теңге	48789	53229	+4440
13.Қор қайтарымдылығы, теңге	0.555	0.551	-0.004
15. Қор сыйымдылығы, теңге	1.80	1.81	+0.01
16. Таза табыс, мың теңге	476458	526964	+50506
17. Рентабельділік, %	27.9	28.6	+0.7
Ақпарат көзі: Қоғамның бухгалтерлік баланс мәліметтері негізінде есептелінді.

 

1­кестеде «Қазақтелеком» АҚ­ның техника-экономикалық көрсеткіштері көрсетілген. Соңғы екі жылда өнімді өткізуден түскен табыс пен өткізілген өнімнің өзіндік құны ұлғайып отыр. Жекелеген көрсеткіштерге талдау жүргізетін болсақ, көрсетілген қызметен түскен түсім 2009 жылы 2641642 мың теңге, 2010 жылы 2834867 мың теңгені құрады, 2010 жылды 2009 жылмен салыстырғанда көрсетілген қызметтен түскен түсім 193255 мың теңгеге ұлғайып отыр. Көрсетілген қызметтің өзіндік құны 2009 жылы 1703394 мың теңге, ал 2010 жылы 1840145 мың теңгені көрсетіп тұр. Көрсетілген қызметтің өзіндік құнының өзгерісін есептей отырып соңғы жылды алдыңғы жылмен салыстырғанда 136751 мың теңгеге артқан.  Жалпы табыс мөлшері 2009 жылы 938248 мың теңге, 2010 жылы 994722 мың теңге болып, соңғы жылы алдыңғы жылмен салыстырғанда 56474 мың теңгеге өсті. Бұл кәсіпорынның соңғы жылдары өзін-өзі қаржыландыру және қаржы ресурстарын дұрыс пайдалану, өндірістік және коммерциялық шығындарды тиімді басқару мақсатында қол жеткізген жетістігі. Соған байланысты  кезең шығындары 2009 жылы 342673 мың теңге, 2010 жылы 336017 мың теңгені құрап, соңғы жылы кезең шығындары 6656 мың теңгеге азайып отыр. Дебиторлық қарыз 2009 жылы 255542 мың теңге, 2010 жылы 196231мың теңге, ол 59311 мың теңгеге кеміген, яғни кәсіпорынның алашақ қарыздары азайған. Кредиторлық қарыз 2009 жыл мен 2010 жылды салыстырсақ, соңғы жылы берешек қарызы 26081мың теңгеге дейін өскен. Cебебі біріншіден,  кәсіпорынның өндірістік қызметінің ұлғаюы мақсатында, екіншіден, банктен несие алды, нәтижесінде кәсіпорында ағымдық міндеттемелердің көлемі ұлғайып отыр. Негізгі құралдар  құны 2009 жыл мен 2010 жылды салыстыратын болсақ, соңғы жылы 385584 мың теңгеге артқан. Оның себебі, біріншіден, тозығы жеткен құралдарды істен шығару, екіншіден құралдар құнына қайта есептеу жүргізу, үшіншіден кәсіпорынның негізгі құралдарының моральдық тозуына қарағанда, физикалық тозуы әлдеқайда табыс әкелуі кәсіпорын үшін тиімді. Кәсіпорында еңбек ететін жұмысшы персоналдарының саны 2010 жылы 2009 жылға қарағанда 6 адамға көбейген, ал орташа айлық еңбекақы мөлшері 4440 теңгеге өсіп отыр. Еңбекақы қоры 2010 жылы 6070 мың теңгеге артып отыр. Еңбек өнімділігі 3841мың теңгеге кемігені байқалды. Cебебі еңбек өнімділігіне қарай тарифтік коэффициенттің өсуі және жұмысшыларға еңбек жағдайының жасауымен еңбек тәртіпке деген талаптардың күшеюі өз әсерін тигізеді. Кәсіпорын пайдасы 2009 жыл мен 2010 жылды салыстыратын болсақ, соңғы жылы 12627 мың теңгеге ұлғайып отырғанын көреміз. Бұл кәсіпорынның соңғы жылы активтер мен қаржылық ресурстарды тиімді пайдаланғандығының нәтижесі. Кәсіпорынның қалыпты әрі тиімді жұмыс жасауы еңбек өнімділігі, қор қайтарымдылығы, қор сыйымдылығы көрсеткіштерімен айқындалады. Қор қайтарымдылығы 0.004 теңгеге кеміп, керісінше қор сыйымдылығы 0.01 теңгеге өсіп отыр. Зерттеу жасалған 2009-2010 шаруашылық жүргізген жылдарды кәсіпорын таза табыспен аяқтап, рентабельділік деңгейі соңғы жылы 0.7 пайызға ұлғайып отыр.

 

 

 

 

2. «ҚАЗАҚТЕЛЕКОМ» АҚ­НЫҢ МАРЖИНАЛДЫ ТАБЫСЫНА ТАЛДАУ ЖҮРГІЗУ

 

2.1 Маржиналды табыс  туралы түсінік

 

 

        Нарықтық  экономикаға өту өндіріс шығындарын  есепке алуды ұйымдастаруды қайта  қарауды және оның прогрессивті  әдістерін ендіруді талап етеді.  Осы мақсатта ҚР бухгалтерлік  есеп теориясы мен практикасы  үшін нарықтық экономикасы дамыған  елдердегі шығындарды есепке  алуда «директ-костинг» жүйесі  бойынша ұйымдастыру тәжірибесі  көңіл аудартады. Бұл жүйе АҚШ-та  пайда болған. Оның негізгі идеялары  «Өндірістік есептің Ұлттық қауымдастығының  бюллетенінде 1996 жылдың қаңтарында  жарияланған американдық зерттеуші  И. Н. Гарристің мақаласында  айтылған. Директ-костингті нақты  енгізу АҚШ-та 1953 жылы іске асты, сол кезде бухгалтерлердің Ұлттық  қауымдастығы осы әдістің сипаттамасын  жариялады. «Ұлыбританияда бұл  әдіс «маржиналь-кост», ал Францияда  – «маржиналдық бухгалтерия»  деп аталады», - деп жазған В.  И. Ткач. Директ-костинг жүйесінің  негізінде «шығындарды тұрақты  жне айнымалы деп бөлу –  директ-костинг жүйесінің бірінші  ерекше белгісі»,- деп біздің ғалым,  профессор С.С. Сатыбалдин тұжырымдайды.

Маржиналдық табыстар бұл өнімді сатудан түскен түсім мен өзгермелі

шығындар бойынша есептелген оның толық емес өзіндік құндары  арасындағы айырмашылық. Маржиналдық табыстың құрамына кәсіпорынның табысы мен тұрақты шығыны кіреді. Маржиналдық табыстан тұрақты шығынды шегеріп тастағаннан кейін операциялық пайданың көрсеткіші қалыптасады.

Маржиналдық табыс  әдісі математикалық әдіске балама болып табылады. Маржиналдық табыстың құрамына пайда мен тұракты шығын кіреді. Кәсіпорын өз өнімін - маржиналдық табысты түрақты шығын сомасына теңестіріп, өткізуі керек. Осы арада тепе-тендік нүктесіне қол жеткізіледі.

Маржиналдық табыс  бұл  өнім өткізуден түскен түсім мен өзгермелі шығын арасындағы айырмашылық (егер есеп өткізілген өнімнің барлық көлемінде жүргізілетін болса) немесе өнім бірлігінің сату бағасы мен өнім бірлігіне келетін өзгермелі шығынның арасындағы айырмашылық.

Егер маржиналдық табыстан тұрақты шығынды шегеріп тастасақ, онда пайданың шамасын аламыз.

Пайда= Маржиналдық табыс-Тұрақты шьғын                           (1)

Маржиналдық тәсілдемені  ішкі фирмалык жоспарлау мен шешім кабылдаудың аспабы ретінде карастыруға болады. Ол "шыгын - көлем - пайда" талдауын жүргізу үшін керек. Шығын, шаруашылық қызметтің көлемі және пайданың арасындағы өзара байланысты қарастыруды пайдалылыктың табалдырығы деген анықтаумен жиі аталады (өндіріс көлемінің қиын шегі) немесе залалсыздык нүктесі.