Антикалық тарихшыларының еңбектері бойынша көшпенділердің тарихы

Ф-ӘД-001/026

 

А.ЯСАУИ АТЫНДАҒЫ ХАЛЫҚАРАЛЫҚ  ҚАЗАҚ-ТҮРІК УНИВЕРСИТЕТІ

 

ТАРИХ-ПЕДАГОГИКА ФАКУЛЬТЕТІ

 

ЖАЛПЫ ТАРИХ КАФЕДРАСЫ

 

 

 

                                                                                         «БЕКІТЕМІН»

                                                                                            ХҚТУ Оқу әдістемелік ісі жөніндегі

                                                                                            вице-президенті,техн.ғ.д., профессор

         __________                  С.Қ.Тұртабаев

                                                                                              «           »                             2011 ж.

 

 

 

 

«  Антикалық тарихшыларының еңбектері бойынша көшпенділердің тарихы » пәні  бойынша

 

ОҚУ-ӘДІСТЕМЕЛІК КЕШЕН

 

 

Мамандық аты, шифры:  5В011400 – Тарих   

Оқу формасы:  күндізгі    

Курс:    I     

 

 

 

    І-ші сем    ІІ-ші сем               Барлыѓы:

 

Кредит саны:    2      2 

Сағат саны:    90      90 

Лекция:    15      15 

Семинар:    15      15 

Лабораториялық:          

ОБСӨЖ:    30      30 

СӨЖ:     30      30 

Аралық бақылау (АБ):  2      2 

Қорытынды бақылау:  емтихан               емтихан 

 

 

Оқу-әдістемелік кешенді ќұрыстырѓандар: аға оќытушы Салғараев Марат   

                          магистр оқытушы Жандарбаев Ербол  

Мекен жайы, тел жєне E-maіl: Т‰ркістан ќаласы, А.Оразбаева көшесі, 44 ‰й, 3-25-64

 

Кафедрадаѓы жұмыс уаќыты: 9.00.- 17.00.

С¤Ж ќабылдау к‰ндер, уаќыты жєне ќабылдау орны: Сейсенбі, 11.30., 201 ауд.

 

 

ТҮРКІСТАН-2011

 

 

 

Оқу-әдістемелік кешен университеттің оқу-әдістемелік Кеңесінде бекітілген пєнніњ оќу баѓдарламасы негізінде дайындалѓан.

 

 

Оқу-әдістемелік  кешен кафедраныњ № 1    “ 02   ”       09     2011 ж.  мєжілісінде ќаралды.

 

Кафедра меңгерушісі: т.ғ.к., доцент________________________Э.Зұлпыхарова

 

Факультет Әдістемелік  Кеңесінің  № 1    “ 03    ”  қыркүйек  2011 ж. мәжілісінде  бекітілді. 

Кеңес төрайымы: п.ғ.к., доцент__________________Ү.Мелдебекова

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1. Кіріспе

Пән туралы қысқаша  сипаттама: Еуразия материгінде Ұлы даланың алатын орны мол. Осы кезге дейін тарихтың аз зерттелуіне байланысты Ұлы даланың географиялық аймағы  толық анықталмаған. Ұсынып отырған пән Ұлы даланың сонау ежелгі уақыттан бері таралып, дамып және ыдырап кеткен халықтардан саяси-экономикалық және мәдени жағынан мәліметтер береді.

Пәннің мақсаты  мен міндеттері: Жоғарыда айтылған пәннің негізгі мақсаты ежелгі түркі халықтардың Ұлы далада және Еуразия кеңістігінде алатын орнын анықтау. Осы мақсатқа жету жолында ежелгі халықтарды зерттеу барысында антикалық (грек, рим, қытай, парсы) тарихшылар еңбектерінің аудармасы бойынша қарастыру, археологиялық зерттеулерімен студенттерді таныстыру.

Пререквизиттер: Пәндi оќыту үшiн студенттер келесi курстарды меңгеру ќажет: Ежелгі дүние тарихы, Түркі мемлекеттерінің тарихы, Дүниежүзілік мифология.

Постреквезиттер: Пәндi меңгеру нәтижесiндегi алған бiлiм “Қазақстанның ежелгі тарихы», «Ресейдің ежелгі тарихы», Геродоттың  «Тарих» еңбегін игеру.

 

2. Курстың құрылымы:

 

Апта	Тақырыптар  атауы, реті	Лекция сағ.	Семинар сағ.	ОБСӨЖ сағ.	СӨЖ тақырыптары
1	Кіріспе	1
2	Қола дәуірінің  Андронов мәдениетінің қалыптасуы. 1. Андронов мәдениетінің  зерттелуі. 2. Андронов мәдениетінің  ежелгі тайпалары. 3. Шаруашылығы мен  мәдениті.	2	2	4	Андронов мәдениетінің Инд өркениетімен ұқсастығы жайлы мәліметтер
3	Геродоттың  еңбектері бойынша Жайық өзенінің бойындағы ежелгі халықтар. 1. Аримаспалардың таралуы,  шаруашылығы, мәдениті. 2. Исседондардың зерттелуі. 3. Аристейдің саяхаты.	1	2	3	Аримаспа және исседондар жайлы грек мифологиялары
4	Ежелгі Қытай  еңбектеріндегі ежелгі ғұндар. 1. Ғұндар жайлы алғашқы  мәліметтер. 2. Ғұндардың Қытай  жерінде таралуы. 3. Мәдениеті, діні.	1	2	4	Ұлы Яо туралы мәліметтер
5	Геродоттың  еңбектері бойынша скифтердің зерттелуі. 1. Скифтердің Қара теңіз бойына таралуы. 2. Скифтердің ежелгі  патшалары. 3. Шаруашылығы мен  мәдениеті. 4. Скифтер жайлы грек  мифологиялары	2	2	4	Скифтердің Грек жеріне шапқыншылығы жайлы мәліметтер
6	Геродоттың  еңбектері бойынша савроматтардың зерттелуі. 1. Савроматтардың Ұлы далаға таралуы. 2. Савроматтардың патшалары. 3. Шаруашылығы мен  мәдениеті. 4. Савроматтар жайлы  Кавказ аңыздары	1	2	3	Ұлы даланың «амазонкілері» туралы мәліметтер
7	Геродоттың  еңбектері бойынша сақтардың  жүргізген саясаты. 1. Сақтар жайлы алғашқы мәліметтер. 2. Сақтардың ежелгі  патшалары. 3. Томиристің ішкі, сыртқы  саясаты.	2	1	3	Спитамен және Будакен  туралы көркем әдебиеттері
8	Сақтардың мәдениті. 1. Сақтардың шаруашылығы. 2. Есік қорғанының зерттелуі 3. Сақтардың діні мен мәдениті.	2	1	3	1969ж. Акишев экспедицияның  маңызы
9	Арсақ әулетінің  зерттелуі. 1. Арсақтың Парфия  мемлекеті негізін салуы. 2. Рустем, Сиявуш және  Сухраб жайлы аңыз (Шах-наме).	1	1	3	Парфия мемлекетінің ішкі және сыртқы саясаты
10	Рим тарихшылардың  еңбектері бойынша ғұндардың зерттелуі. 1. Ғұндардың Халықтардың  Ұлы қоғысына қосқан үлесі. 2. Аттиланың ішкі, сыртқы  саясаты. 3. Мәдениеті мен діні.	1	2	3	Манзұқ туралы мәліметтер
11	Қорытынды	1
		15	15	30

 

 

3. Оқулықтар  мен WEB сайттар тізімі

 

Негізгі:

1. Аманжолов К. Түркі халықтарының тарихы. Т. І-ІІІ. Алматы, 1993-1999
2. Асфендияров С. Д. История Казахстана /с древнейших времен/. А., 1993.
3. Бердібаев Р. Байкалдан Балканға дейін. Анкара, 1997.
4. Бердібай Р. Түбі бір түрікпіз. Астана, 2002.
5. Бартольд В. В. Двенадцать лекций по истории тюркских народов Средней Азии. Алматы, 1998.
6. Бизахов С. Түбі бір түркілер. Алматы, 2000.
7. Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших в древние времена. М., 1964.

 

Қосымша:

8. Қазақстан тарихы. І том. Алматы, 1996, 1998, 2000.
9. Қазақстан тарихы очерктері. Алматы, 1996.
10. Қазақтар. Алматы, 1998.
11. Малов С. Е. Памятники древнетюрксой письменности Монголии. М.- Л., 1951.
12. Миллер Г. Ф. История Сибири. Сбр., 1937.
13. Салғараұлы Қ. Тағылым тармақтары. Алматы, 1998.
14. Бурлак В.Н. «Хождение к морям студеным». М., 2004.
15. Татищев В. Н.  История Российская. «Сказание Геродота Гелиокарнасского о скифах, сарматах и прочих» Часть 1. Гл. 12. М.-Л., 1979.

 

4. Баќылау т‰рлері:

1. 1-ші ағымдық бақылау, 7-аптада

2. 2-ші ағымдық бақылау, 14-аптада

5. Студент білімін баѓалау ережесі

Барлық бағалар білімгердің  тапсырған тапсырмаларының баллдық  нәтижелері мен экзаменде алған  бағалар бойынша орташа балл арқылы шығарылыды. Курстың бағасы төмендегі 4 категория негізінде анықталады.

Бағалау саясаты мен  ақпараты. Білім төмендегі жүйе бойынша бағаланады

 

Єріп ж‰йесі бойынша баѓалау	Баѓаныњ сандыќ баламасы	%-дыќ кµрсеткіш	Єдеттегі ж‰йе бойынша баѓалау
А	4,0	95-100	µте жаќсы
А-	3,67	90-94
В+	3,33	85-89	жаќсы
В	3,0	80-84
В-	2,67	75-79
С+	2,33	70-74	ќанаѓаттанарлыќ
С	2,0	65-69
С-	1,67	60-64
Д+	1,33	56-59
Д	1,0	50-55
F		0-49	ќанаѓаттанарлыќсыз

 

6. КАФЕДРА ЖӘНЕ  ОҚЫТУШЫ  ТАРАПЫНАН СТУДЕНТКЕ  ҚОЙЫЛАТЫН ТАЛАПТАР

 

Бiлiмгер пєн бойынша  µтiлетiн материалдар ќысќаша  т‰рде алдын ала таратылып  берiлгендiктен, ары ќарай µз бетiњiзше єдебиеттер арќылы жєне аптасына екi рет µтiлетiн дєрiстер кезiнде толыќтыруѓа м‰мкiндiктерiњiз бар. Алѓан бiлiмiњiздi тексеру ‰шiн семестр барысында баќылау ж±мысы, аралыќ тест сауалнамалары, коллоквиумдар, бiлiмгердiњ µзiндiк ж±мысы жєне емтихан алынады.

Пєн барысы баллдыќ ж‰йемен  баѓаланатындыќтан таќырыптыќ тест сауалнамалары, карточкаларѓа жауап  беру, карталармен ж±мыс, баќылау  ж±мыстары, эссе, рефераттар жазу т‰рлерi бойынша жинаќтауѓа болады. Сонымен  ќатар сабаќтан себепсiз ќалу, кешiгу, сабаќта тыныштыќ саќтамау, ±ялы телефонды ќолдану, басќада шаралармен айналысу µрiс алѓан жаѓдайда сiздiњ баллдыќ ќорыњыз кемiтiледi. /єр жолы бiр баллдан/.

Пєн негiзiнде бiлiмгер орындайтын µзiндiк ж±мыстар, аралыќ баќылау ж±мыстары, рефераттар, картамен ж±мыс жасау секiлдi тапсырмалар µз уаќытында орындалмайтын болса балл тµмендетiледi. Баллдыќ ж‰йе ќорытындысы I-шi семестр-сынаќ, II-шi семестр-емтихан негiзiнде ќорытындыланады.

Аралыќ баќылау уаќыттары:

1. Аралыќ баќылау мерзiмi 7-8 оќу апта аралыѓы.
2. Аралыќ мерзiмi 15-шi апта.

 

7. ЛЕКЦИЯ ТЕЗИТЕРІ

1. Қола дәуірінің Андронов мәдениетінің қалыптасуы.

1. Андронов мәдениетінің  зерттелуі.

2. Андронов мәдениетінің  ежелгі тайпалары. Аримаспалар  мен исседондардың таралуы, шаруашылығы,  мәдениті.

3. Аристейдің саяхаты.

 

Алтай тауын мекендеген көне тайпалардың тарихы

Шығыс Қазақстанның таулы белдеуінде дәлірек айтсақ Катонқарай ауданында  орналасқан Алтай тауларында аримаспа, аргипей тайпаларының өмір сүргенін ал антик авторларының аримаспалар  жерінде ірі-ірі алтын кеніштері  бар деген жазба деректері (Геродоттағы «Алтын қорғаған самрұқтар», тағы басқалары) көп нәрсені пайымдатады. Археологиялық қазба мәліметтері Алтайдағы, Пазырықтағы, Берелдегі аримаспа тайпаларының заттай ескерткіштері арқылы дәлелдейді.

Моңғолия тарихшылары біздің дәуірімізге дейін VІІ-VІ ғасырларда қазіргі Қазақстан аймағының Солтүстік-шығысында тұратын сақ-сармат этникалық мәдени бірлігіне кіретін дайларды – аримаспалар деп атаған деген мәлімет келтіреді .

«Arimaspi» этнонимінің екінші бөлігі «aspа» сөзі иран тілінде – ат, жылқы (конь) деген мағына беретіні, «аrumaspа» - (друзья коней) – «атты жақсы көретіндер», «ат құлағында ойнайтындар» деген мағына беретіні айтылып жүр.

Біздің заманымызға дейін VІІ ғасырларда-ақ Алтайды «Рипей» деп атап, аримаспалар  мекені, «жалғызкөзділер елі», «алтын қорыған самрұқтар» жері деп неше түрлі аңыз-әңгімелер шығарған. Онда Қазақстанның солтүстік-шығысын мекендеген аримаспалардың әскерлері, ірі қара және ұсақ малдары көп болғаны, өздері ат құлағында ойнайтын жауынгер халық болғаны туралы жазылған.

Геродоттың деректерінде сақтардың шығыстағы мекені ретінде Алтынтағ, Мастағ деген атаулар көрсетіледі. Мұндағы Алтынтағ – Алтай, Мастағ – Мұзтау болуы әбден мүмкін. Өйткені Алтай аясында сақтардың қыруар мол қорымдары кездеседі. «Қазақстан тарихы» (очерктер) кітабында: «Шығыс Қазақстанда «грифтер (құзғындар) алтын күзететін» аримаспасы тұрған секілді», - деп жазған.

Мұзтау атауы көне әдеби ескерткіш  «Оғыз-наме» эпосында да айтылады: «...Қырық  күннен соң Мұзтау деген таудың етегіне  келді... шатырларын түсіріп, шөк болып ұйықтап кетті. Таңертең болғанда, оғыз қағанның шатырына күндей бір жарық кірді. Ол жарықта көк түкті, көк жалды бір еркек бөрі шықты». Осы көк бөрі оғызды жорықтарға бастап жүреді. Эпоста Мұзтаудың бұлай сталу себебі жайлы: «Ұша-қырқасы тоң және мұз болатын. Оның басы суықтан аппақ. Сол үшін оның аты Мұзтау еді», - делінеді.

Берел ауылының маңынан 1998-1999 жылдары  Италия, Франция және қазақстан археологтары бірлесіп жүргізген қазба жұмыстары  аса нәтижелі болып, 13 тұлпарымен бірге жерленген сақ ханының мүрдесі табылды. Ғалымдар оны біздің заманымызға дейіннгі ІV-ғасырға жатқызып, жаңалығы жағынан әлем бойынша жоғары бағалады. Қолдан жасаған мәңгі тоң астында жақсы сақталған ат денелері,ер-тұрман, қару-жарақ сақтар өмірінен мол деректер береді. З. Самашев бастаған археолог-ғалымдар көне қытай, грек жазбаларында кедесетін Хандар жерленген аңғар (Долина царей) осы жер болуы керек деп топшылап отыр. Бұл жерде әлі ашылмаған отыздай қорым бар.

Сақтардан кейін тарих төріне шыққан хұндар да Алтайға соқпай кете алмады. Тарихта жиырма төрт тайпадан біріккенкөшпенді хұндар біздің заманымызға деиінгі ІІ ғасырда дәуірлеп, заманымыздың І ғасырында ыдыраған. Өз ішінен екіге ыдыраған бұл одақтың солтүстік-батыс хұндары Алтай тауы, Іле өзені алабы,Жетісу мен Сырдария бойына келіп, жергілікті тайпаларға араласып, сіңіп кеткен.

Алтай тауының атын әлемге танытқан тағы бір құрылым – Түрік қағанаты. «Түрік» атының қытай жылнамаларында көрініс берген 542 жылға жатады. Қытайлар түріктерді хұн тайпаларының бірі деп есептейді. Екінші Шығыс Түрік қағанатынан қалған асыл мұра Орхон-Енисей тас жазуында: «Ол йылқа түргіс тапа Алтун йышыг тоға, Ертіс үгүзік кече йордымыз» («Сол жылы түргешке қарсы Алтын қойнауынан аса, Ертіс өзенін кеше жорыттық.») – деген жолдар бар. Бұдан Түрік қағанаты өмір сүрген VІ- VІІ ғасырлардаАлтай тауы Алтын қойнау (Алтын тау) аталғанын көреміз. Сонау Геродот заманындағы Алтынтағ өз мәнін өзгертпей келген деп тұжырым жасауға болады.