Айналым қаражаттары

n="justify">          Нарықтық экономика  кәсіпорының айналым қаражатына қажеттілігін өзі анықтайды. Анықтау тәсілдері Г5 блогнда қарастырылады.

    Айналым қаражатының роциональды өлшемін анықтаудың және қайталану- кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және тиімді іс-әрекеттінің бірден бір шарты. Егер қолда бар айналым құралдары роциональды өлшемнен кейін болса, онда өндіріс тоқтайды.                                                                                                                                                                                                                             Кәсіпорынның айналым қаражаттарына қажеттілігін анықтайтын мынандай тәсілдер қолданады: тікелей есеп, нормативті аналитикалық  тәсілдер, тапсырысты оңайландыру тәсілі. Тауарлы материалдықұндылықтар бойынша айналым қаражатын  қажетін анықтау .Өз ішінен мыналарды біріктіреді; ішкі зат қорларың, негізгі материалын ,сатып алнатын жартылай  фабрикаттың  қосалқы материалын жанармайдын, ыдыстын, қосалқы бөлшектермен құралдың аяқталмаған өндірістің көлемінің қоймадағы дайын өнімінің есебі.

      Тікелей есеп тәсілі. Шикі зат және материалдар бойынша айналым қаражатының қажеттілігінің есебі. Шикі заттың және материалдың, сатып алынатын жартылай фабрикаттың әрбір түрі бойынша әр күнге қор есептеліп, бір күндік шығын есептеледі.

    Күндер  бойыншажалпы қор көлікті дайындалу техникасының ағымдағы және сақтандыру қорлардың ұзақтығына тең.

    Көлікті  қор – шикізаттардың, материалдардың жолда өткізген уақыты.

      Дайындау  қоры -  шикізатпен материалдарды қабылдауға, түсіруге, үйуге қажет уақыты.

      Техникалық  қоры - шикізатпен материалдарды өндіріске дайындауға қажет уақыт             

      Ағымдағы  қор – қамтамасыздандыру циклі, жеткізудегі аралық. Егер, мысалы: күндік шығын тұрақты болып 1 жыл да 60- қа тең болса ағымдағы қор 6 күнге жасалады.

       Сақтандыру қоры-  шикізаттармен материалдарды жеткізудегі ақауларға байланысты жасалады. Оны ағымдағы қордың 50% тең қылып жасайды. Шикізаттармен материалдың 1 күндік шығыны шикізаттар мен материалдың шығынының өндірістік бағдарламасы мен нормасына сәйкестелініп толықтырылады. Шикізаттармен  материалдың   әр бір түрі бойынша  айналым қорларына қажеттілік 1 күндік шығынның өндірілуіне және күндер бойынша жалпы қорға тен.

        Шикізаттармен  материалдар бойынша айналым қаражаттарына қажеттілік әрбір түрге байланысты қажеттіліктерді қосу арқылы анықталады.

    Жанармай  бойынша айналым қорына қажеттілік шикізаттармен  материалдар сияқты есептеледі.

    Ыдыс  бойынша айналым қаражаттарына  қажеттілік әр бір ыдыс айналым қаражаттарын қосындысына тең.

    Қосалқы бөлшектер бойынша  айналым қаражаттарына қажеттілік 1 мың рублге тең. Меншікті нормативті қосалқы бөлшектердің қорларына, бөлшек машиналармен бұйымдардың құнына тең. Аяқталмаған өндірістін айналым қорына қажеттілігі өнім түрі бойынша 1 күндік өнім шығаруға және аяқталмаған өндірістің қорларының ұзақтығына тең.

    Аяқталмаған өндірістің өнім түріндегі айналым  қаражатындағы қажеттілік бір күндік өнімге және аяқталмаған өндірістің қорларына тиісті болады. аяқталмаған  өндірістің қор жинағы- шығын өсімінің коэффициенті мен өндірістің циклдің ұзақтығы.

    Шығын өсімінің коэффициенті нақты өнімдегі шығынның аяқталмаған өндірістегі нақты өнім түрінде көрінеді.

    Дайын өнімдегі айналым қаражатының қажеттілігі  қоймадағы және бір күндік дайын  өнімнің ұзақтығымен анықталады.

    Айнымалы  қаражаттың қажеттілігі алдағы кезеңнің шығынына бойынша көрінеді. Бұл шығынға: орын жайға төленетін аванс төлем  ақы, мезгілге байланысты ауылшаруашылық өнімдердін дайындаудағы шығындар және тағы басқалары жатады. Әр алдағы кезең  шығынына жылдық жоспар сметасы дайындалады. Айналым қаражатының қажеттілігінің шығындары (П_рбп ) мына формула бойынша анықталады:

      П_рбп = РБП _н + РБП_п – РБП_вкл,

РБП _н – жылдық жоспардың басымдағы болашақ шығындар кезеңі.

РБП _п – жылдық жоспарға болашақ шығындар кезеңі.

РБП _вкл - жылдық жоспардағы өндірістегі өнім шығындарына қосылатын болашақ шығындар кезеңі.

      Айналым қаражатының қажеттіліктерін материалды- тауардың құндылығы бойынша жалпы қажеттілігін тікелей есеп әдісімен табамыз.

    Нормативтік әдіс. (блок Д5) Кәсіпорын тұрақты өндірістін бағдарлама,, шикізат сатып алудағы тұрақты жүйе , жанар –жағар май,энергия, дайын өнімді сату, өнімді шығару жүйесі, материалдар, олардын құны көп өзгермейді. Кәсіпорын тікелей есеп әдісін қойып айналым қаражаттарын қажеттілігін анықтауда нормативті әдісті  қолданылуына болады. Кәсіпорын өзіне норматив қаржы әр тауар- материалды құндылық бойынша дайындайды және айналым –қаражатының  қажеттілігін өндірістін бағдарламаның тауарлы-материалды құндылықтардың орташа бір күндік шығынның көбейту нормасымен анықталады.

Мысалы: Жоспарлы кезең-90 күн, шикізатты тасымалдау аралығы-10 күн. Жоспарлы кезең кезінде тоғыз айналым

қаражатты жүзеге асады.Шығын сметасы 21-кестеде көрсетілген. 

                                                                                              

                                            
 

                                                     
 
 

                                                                                                            Кесте 21

       Өнеркәсіптегі және тауар өндірудегі шығын сметасы.

 

Шикізат қорының нормативі – 1300: 90 * 10 = 144,4 мың руб.

Шикізат қорының материалдары – 50: 90 * 5 =2,8 мың руб.

Шикізат қорының біртұтастық – 2200: 90 * 20 =44,4 мың руб.

Шикізат қорының жанаржағар май – 100 : 90 * 20 = 22,2 мың руб.

Қайтарылмайтын  ыдыстық нормативі – 50: 90 * 30=16,7 мың руб.

Смета бойынша жалпы материалдық шығын –

                                                     1300 + 50 + 200 + 100 + 50 =1700 мың руб.

Аяқталмаған өндірістің нормативі ( өзіндік құнымен  материал шығының алғанда) -0,5(4857+1700) : 90 *15 =546,4 мың руб.

Дайын өнім қорының нормативі -4857: 90 * 5=269,8 мың руб.

Тиелген бірақ ақысы төленбеген өнімнің нормативі – 4857 : 90 * 30 =1619 мың руб.

Дебиторлық  қарыздың нормативі – 5500 : 90 * 20 =1222,2 мың руб.

Ақшалай айналым нормативі ( матириалдық  шығындар мен ұйымдар келісімінің  өзіндік құны бойынша) –(1700+500) : 90 *30 =733,3 мың руб.

Айналым копиталының есептері 22 кестеде көрсетілген. 

                                                                                                               Кесте 22

Айналым копиталының есебі.

 

     Аналитикалық әдіс. Айналым қаражатының қажеттілігі өнім таратудағы табыстық өсу жоспары мен айналым қаражатының жылдам айналуынан  анықталады.

           
 
 
 

Есеп- айырысу тізімі.

1. Жылдық  айнымалы қаражатпен қамтамасыз ету коэффицентін анықтаймыз.(К_об)

К_об=ОС_б: РП_б

ОС_б- жалпы жылдағы орташа айналым қаражатының құны.

РП_б-  жалпы жылдағы сатылған өнімнің көлемі.

2. Қор бағасының қысқару мерзіміне сай айналым қаражыты қамтамасыз ету коэффициенті жоспарын анықтаймыз.
3. Жоспарлы жылдағы айналым қаражытын жалпы қажеттілігін есептейміз (О_сл)

О_сл=Р_пб х J_рп х К_оп ,

   J_рп – жоспарлы жылдағы сатылған өнім көлемінің өсу индекісі.

    Оптимизациялық тапырыс әдісі. Белгілі бір тапсырыс партиясымен , оларға оң шығын төлемінде анықталады.үлкен көлемдегі тапырыс кәсіпорынның шығыны оң болады, себебі үлкен көлемде алған тапсырыс кеәбір жеңілдіктер мен транспорт шығындарын оң келеді. Сонымен  бірге үлкен көлемді тапсырыс кезінде оны сақтау шығындары мен материалдары өседі. Оптималды модель пайдалана отырып, жалпы айналым қаражытының қажеттілігін шикізат, материал, жанар-жағар май бойынша оптималды қор көлемін есептеуге болады.

      Материалды- техниканы қамтамасыздандыру  және төлем жүйесінін ,қоймадағы  ағымдағы қалдық және жоғарғы бағамен әдейілеп алынатын материалдар оптималдық жұмысы жылына 15 млн рубл  шамасында үнемділік әкелді.тағы 5 млн рубл Қ.Қ.С бойынша құндылықтар бугалтерлік есеп пен автоматтық тауарлы материалды кірісіне байланысты үнемделеді.     

АҚШ- та информацияның технологияны пайдалану, 1990 жылы мотериалдық сатудың азаюына – электронды 25%-ға, өндірістегі технологияның құражабдықтар-28%-ға өнеркәсіп пен сауда да -14%-ға азаюына әкелді.