Бізді не қоршап тұр?

Сабак тамырдыћ топырактан сіћірген коректік заттар ерітіндісін жапыракка, бњршікке, гњлдерге, жемістерге жђне жапырақта тњзілген қоректік заттарды тамырға жеткізеді. Сабакка бњршік, гњл бекиді. 
 

Сабактыћ  пішіні кандай болатындығын аныктау.

   3. Окулыкпен жұмыс.

   а) Мђтінді оқыту.

   љ) Сњрақтарға жауап беру, тапсырмаларды орындау.

б) Мђтінніћ мазмұнын айту. Жаћа материалды бекіту. Сұрақтар мен тапсырмалар:

1. Сабақтары тік љсімдіктерді атаћдар.
2. Сабақтары шырмалып љсетін љсімдіктерді атаћдар.
3. Сабак кандай кызмет аткарады?
4. Тамыр мен сабактыћ, жапырак пен сабақтыћ љзара бай- ланысын тусіндіріћдер.

Дђптермен жњмыс. Сабақтыћ суретін салу. Њйге тапсырма беру.

25-САБАҚ.  Жапырақ

   Мақсаты: оқушыларға жапырактардыћ пішіндерініћ љр- тњрлі болатындығын тњсіндіру; окушылардыћ љсімдік пен адам љміріндегі жапырақтыћ рљлі туралы алған білімдерін те- рећдету; жасыл желекті қорғауға деген сњйіспеншіліктерін арттыру.

   Сабақтыћ  кљрнекілігі: гербарий, «Орман», «Ағаш» атты суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   «Жапырақты  сипатта» дидактикалық ойыны.

   Шарты: мњғалім оқушыларға қандай да бір љсімдіктіћ суретін керсетеді. Окушылар есімдіктіћ атын айтады. Оныћ жапырағыныћ пішінін сипаттайды жљне тњсініћ кай кезде, неліктен љзгеретінін љћгімелейді.

  «Жапырақтар туралы не білесіћ?» тақырыпта ђћгіме in њргізу.

  Сұрақтар  мен тапсырмалар:

1. Љсімдіктер қандай болады? (Жапыракты, кылқан жа- іі.і рақты љсімдіктер).
2. Љсімдіктердіћ бір-бірінен айырматныльщтары қандай?
3. Қандай кылкан жапыракты ағаштыћ жапырағы књзде і њседі? (Балкарағай).
4. Жапырақтардыћ пішіндері кандай болады? Мысалдар келтіріћдер.
5. Књз мезгілінде ағаштыћ жапырактары неліктен (сарғая- цы, кызарады) тњстерін озгертеді?

  Егер  окушылар сұрактарға жауап бере алмаса, онда оку- чмқтағы мђтінді оқыту керек.

  Оқулықпен жњмые.

  а) «Жапырак» мљтінініћ бірінші бљлімі окытылады.

  Сњрак-жауап  љдісі аркылы бірінші бљлімніћ мазмњны

шпылады.

  о) Создік жњмыс.

  Крахмал - љсімдіктен алынатын, њн тљрізді майда ак њнтақ.

  Оттегі  - тыныс алу, оттыћ жануы њшін ауаныћ књрамына кіретін газ.

  Комір қышкыл газы - газ, қышқылдық тотык.

  б) Сызба књрастырылады.

в) Мљтінніћ екінші болімін оку.

   Сабақты қорытындылау.

   «Бес  жолды љлећ» књрастыру.

1. Зат есім (1). Жапырақ.
2. Етістік (2). Тыныс алады, қоректенеді.
3. Сын есім (3). Жасыл, сары, қызыл.
4. Сљйлем (4 сљзден). Жапырак айналадағы ауаны тазар- тады.
5. Мђндес сљз (1). Денсаулық.

   Њйге  тапсырма беру.

   Жапырақтар  туралы мљтінді оку. Жапыракты осімдік- терден гербарий жинау, ол љсімдік жайында достарына љћ- гімелеу.

26-САБАҚ.  Књзде жапырақтар  неге сарғаяды жђне тњседі?

   Сабақтыћ  максаты: књзде осімдіктердіћ тіршілігінде бола- тын озгерістер туралы білімдерін терећдету; табиғатка кам- корлыкпен карауға тђрбиелеу.

   Сабақтыћ  кљрнекілігі: ағаш, бњта, шоптердіћ суреті.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Мњғалім акындардыћ књз мезгілін суреттеп жазған бір олећін окиды. Осыдан кейін олећніћ  мазмњны бойынша осім- діктер љлемінде болатын књздегі озгерістер туралы љћгіме жњргізіледі.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

1. Жазғы жапырактар мен књзгі жапырактардыћ тњстерін салыстырып сипаттаћдар.
2. Жапырактардыћ тњстерініћ озгеруіне не себеп болды?
3. Оқушылардыћ топсеруенде жинаған жапырақтары пар- таныћ њстіне жайылып койылады. Сњрак-жауап ђдісі аркылы ђћгіме жњргізіледі.

• Жапырактар кандай тњстерге боялған? (Сары, сарғылт Кызыл, қызыл).

• Сарғайған жапырактар кандай књйге њшырайды? (Жерге тњседі).
• Ћандай қылқан жапыракты ағаш озініћ жапырағын књзде тњсіреді? (Балқарағай кылқанын књзде тњсіреді).

Оқулықпен жұмыс.

1. Мљтін окылады.
2. Сњрактарға жауап беріледі, тапсырмалары орындалады.
3. Сурет бойынша қайыћныћ жазғы жђне књзгі бњтағын галыстыру.

Дђптермен жњмыс. Сабақты қорытындылау. Њйге тапсырма беру.

   Мђтін соћындағы сњрактарға жауап беру. Књз мезгіліндегі осімдіктердіћ жай-књйі туралы қосымша материалдар оку.

           27-САБАҚ.  Гњл, жеміс жђне  тњқым Сабақтыћ  мақсаты: љсімдіктіћ тњкым аркылы кљбеюі туралы тњсініктерін терећдету.

   Кљрнекілігі: њрмебњршак, бњршак, љсімдіктердіћ тњкым- /іары, макта.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық. Жаћа сабаққа  дайындық.

Кіріспе бљлімде  жњмбактар шешіледі.

Жњмбақтар

Біреуін бердім, Онын тердім.

(Тњқым)

Аласа терек Књлтеленген жалына, Њнаса  керек, Моншак тақкан малына.

(Тары)

Жњзін орап гњлменен, Књнге қарап телмірер. Тіспен шағып, Тілменен

Дђмін таткан ел білер.

(Књнбағыс)

• Тњқым деп нені айтамыз?
• Тұқым аркылы не істейді?
• Љсімдіктер тұқым арқылы қалай кљбейеді?

   «Неніћ  тњқымдары?» дидактика лык ойыны.

   Шарты: мњғалім карбыз, алма, њрмебњршак, кияр, књн- бағыстыћ тњкымдарыныћ суретін  немесе љздерін кљрсетеді. Окушылар тњкымдардыћ қандай жеміс, кљкљніс, дљнді дакылдыћ тњкымы екенін аныктайды.

   Оқулықпен жњмыс.

1. Практикалык жњмыс.

   Њстел њстіне кішірек ыдыс койылады. Оныћ тњбіне сулы макта, ал оныћ њстіне њрмебњршак немесе бњршактыћ тњкымы салынады.

   Оқуіиыларга тапсырма: тњкымнан њш књннен кейін та- мырдыћ калай пайда болатынын бакыла. Оны топыракка отырғызып, одан љрі бакылауыћды жалғастыр.

2. Мљтінді оқу.
3. Љсімдіктіћ тњкым аркылы кљбеюін кљрсететін сызба књ- растыру.

   Тњкым - тамыр - сабак - жапырак - гњл - жеміс.

4. Сњрактарға жауап беру.

• Шырын ды жемістерді ата. Ол арды неге шырын ды жемістер деп атайды?

• Қњрғак жемістерді ата. Оларды неге қњрғак жемістер деп атайды?
• Жемістердіћ тњқымдары кандай болады? (Њсак, ірі, жњмсак жљне катты).
• Љсімдіктер калай кљбейеді?

   Дђптермен жњмыс.

   а) Жемістерді сызык аркылы тњкымдарымен косу.

   ђ) Љздік жњмыс: алма жђне оныћ тњкымыныћ  суретін салу.

   Сабақты қорытындылау.

• Осімдік тњкымнан калай кобейеді?
• Осімдіктіћ кљбеюіне нелер жђне кім комектеседі?

   Њйге  тапсырма беру.

1. «Жануарлардыћ комегі» деген такырыппен осімдіктердіћ кобеюіне жануарлардыћ њлесі туралы ђћгіме књрастырып келу.
2. Љсімдіктіћ тњкымнан дамуын бакылауды жалғастыру.

            28-САБАҚ.  Љсімдікке су қажет Сабақтыћ мақсаты: оқушылардыћ љсімдікке кажетті жагдайлар туралы тњсініктерін калыптастыру; књрғақшы- иыкка бейімделген љсімдіктер туралы љћгімелеу; логикалық піідауларын дамыту; «Су - тіршілік кљзі» деген њғымды талину; суды њнемдеуге баулу. Сабақтыћ барысы: Психологиялық дайындық. Ђћгіме жњргізу.

   Сњрак-жауап  ђдісі аркылы љсімдіктіћ тіршілігіне қажетті і іарсе, оныћ ішінде судыћ алатын орны туралы ђћгіме жњргізіліп, п.ізба књрастырылады.

• Бњгін біз  љсімдіктіћ есуі мен дамуында судыћ  алатын орны іуралы љћгіме жњргіземіз. Мына сњрақка жауап беріћдер:
• Егер кез келген бір љсімдікке 2-3 књн су қњймаса немесе осімдікті 2-3 књн суғармаса, он да не болады?

   Топлен  жњмыс.

1. Љсімдіктіћ барлык мњшелеріне су жљне онда еріген заттар II,м лай тњседі?
2. Суреттен судыћ осімдік мњшелеріне калай тарайтынын иорсет.
3. Ылғал сњйгіш осімдіктер кандай жерлерде оседі? Олар- цыц тамыры кандай болады?
4. Қњрғакшылыкка бейімделген осімдіктер ше?

   Оқулықпен жњмыс.

   Мљтінді тапсырмаларымен оку. Сњрақтарга жауап алу.

1. Егер осімдікті сусыз калдырсан, не болады?
2. Љсімдіктерді суғарудыћ тњрлерін айтыћдар.
3. Қандай љсімдіктер туралы окып білдік?

   Сызба књрастыру.

   - Осы љсімдіктердіћ айырмашылықтарын айтыћдар.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   «Осімдікке  су керек» мђтіні бойынша сұрактарға жауап беру.

   Сабақты қорытындылау.

   «Егер жер бетінде су жойылып кетсе, не болар еді?», «Су - тіршілік кљзі» таћырыптарына љћгіме, эссе, шығарма жазу.

   Њйге  тапсырма беру.

   Тірек сљздерді пайдаланып, олећ кұрастырып келу.

   Љсімдік... (тіршілік етеді).

   Сусыз... (оледі, қурайды).

   Құстар  ... (коћілді љн шырқайды).

   Жануарлар (шљп жейді).

   Адам  ... (осы байлықты корғайды, ойткені су тіршілік њшін қажет).

29-САБАЋ.  Љсімдікке топырақ  керек

   Сабақтыћ  мақсаты: осімдіктерге топырақтыћ кажеттілігі туралы тусінікті калыптастыру; топыраксыз осімдіктіћ осіп- оне алмайтындығы туралы тусіндіру; табигатка деген сњйіс- пеншіліктерін арттыру.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Оқушылар  су туралы жазып келген олећдерін оқиды.

   Љткен сабақта алған  білімдерін пысьщтау.

   Окушылар  осімдіктер, олардыћ мњшелері, топырак жљне онын қасиеттері туралы алган білімдерін естеріне тусіреді.

   «Топырақтыћ құрамы». Сызба құрастыру.

— Топырак  дегеніміз не? Оқулықпен жњмыс.

1. Мђтінді оку.
2. Мљтін соћында берілген сұрактарға жауап беріп, тапсыр- маларды орындау. 
   

   3. Сљздік жұмысы

   ГЛірінді  — шірік, шіріген.

   Қњнарлы - топырағы шњрайлы.

   Дђптермен жњмыс.

   Топырактыћ  негізгі касиетін жазу.

   Љзекті  сњрақ.

1. Қњнарлы топырақты не њшін сақтау керек?
2. Топырактыћ књнарлылығы азаймау њшін кандай ч њмыстар жњргізіледі?

   'Гарихи  анықтама.

   Галымдардыћ айтуынша, 1 сантиметр топырак тњзілу њшін 100 жылдай уакыт кетеді екен.

   Сабақты қорытындылау.

   Окушылар  сабакта алған білімдерін пысыктап, «Топырак - '" і ivi діктер њшін тіршілік кљзі» деген корытынды шығарады.

   30-САБАҚ.  Љсімдікке ауа,  жарык жљне жылу  керек

   ІМақсаты: окушылардыћ љсімдіктер, олардыћ тіршілік ілі гдайлары туралы алған білімдерін терећдету; логикалык ніі иауларын, байкампаздыктарын дамыту; есімдіктер љлеміне и И м қорлыкпен карауға тђрбиелеу.

   ('абақтыћ  барысы:

1. Ісихологиялық дайындық.

   «ІМен љсімдікпін» дидактикалық ойыны.

2. [арты: љр окушы кез келген бір љсімдікті таћдап, сол туралы чігімелейді.

   Оћгіме  жњргізу.

(>қулықпен жњмыс.

а) Мђтінді оқу.

і >) Мљтінніћ мазмњны бойынша жњмыс.

   Љсімдіктіћ  жақсы љсуі њшін не керек? (Окушы жауаптары I ыћдалады. Ћорытындыжасалады).

   б) Мљтіннен негізгі ойды белгілеп, корытынды жасау.

в) Сњрактарға жауап беру. Бақылау књнделігімен жұмыс.

   «Љсімдіктіћ књзгі жљне кљктемгі тіршілігі» тақырыбында  салыстыру жұмысы жњргізіледі. Ерекшеліктерін атайды. Кесте толтырады.

   Пікірталас  ұйымдастыру.

• Адам љсімдіксіз љмір суре ала ма?
• Егер Жер бетінде љсімдіктер болмаса, не болар еді?
• Қорытынды жасау (адам мен љсімдік бір-бірінсіз тіршілік ете алмайды).

Њйге  тапсырма беру. Мљтінді тњсініп ок.ып келу.

31-САБАҚ.  Дђрілік љсімдіктер

   Сабақтыћ  мақсаты: оқушылардыћ дљрілік љсімдіктер туралы білімдерін кећейту; окушыларды табиғатта љздерін дұрыс њстауға њйрету.

   Кљрнекілігі: дљрілік љсімдіктердіћ суреті.

Сабақтыћ  барысы: Пеихологиялық  дайындьщ. Жаћа материалмен  жұмыс.

1. Тактаға дљрілік љсімдіктердіћ суреттері ілінеді.

• Суреттегі љсімдіктер қалай аталады?

• Оларды неліктен дљрілік љсімдіктер деп атайды?

2. Жњмбақтар шешіледі.

   1. Љзіне шап-шақ, 2. Саздауыт жерде љседі,

   Киген калпағы аппак, Хош иісі аћқыған,

   Балалар тұр қаптап. Шипа љсімдік деседі.

3. Бұтаға ілген њлпершек, Іші нљрлі қызыл сљл, Теріп алып њлгерсек.

   Жњмбактардыћ  шешулері: бақбак, жалбыз, бњлдірген.

• Осы љсімдіктер туралы не білесіћдер?
• Бұл љсімдіктерді кандай ауруларды басу њшін кол- данады?

   Оқулықпен жұмыс.

   1. Мђтінді оку.

   а) Қандай осімдіктерді дорілік осімдіктер деп атайды?

   ђ) Тағы баска кандай дљрілік осімдіктерді білесіћдер?

   б) Олар кайда оседі?

   Оқушылардыћ шығармашылық жұмысы.

   Окушылар  мђтін књрастырады. Окушылар кандай да nip дђрілік осімдіктіћ ролін алады да, соныћ атынан 1-жакта сойлейді. Мысалы:

• Мен шырғанакпын...

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Қорытынды ђћгіме.

   Табнғат аясында озін њстай білу ережелері  пысыкталады.

• Ерте кездіћ озінде-ак дљрілік осімдіктерді љртњрлі ауру- парды емдеу њшін пайдаланған. Дђрілік осімдіктерді жинап, Кеіітіріп, оћдеуден откізгеннен кейін дљріханаларда сатылады.

   Қазакстанда осетін дљрілік осімдіктердіћ тњрі оте коп. Олар: шайкурай, калакай, тњймедағы, тікенжиде, итмњрын, долана, жусан, т.б.

   Табиғат аясында адамдар љздерін дњрыс  њстауы кажет. і 'ондыктан мына ережелерді естеріће сактап алыћдар:

1. Гњлшоктары њшін осімдіктерді жњлуға болмайды.
2. Дђрілік осімдіктерді олар калыћ оскен жерден жинау керек.
3. Орманда, шалғында, жалпы табиғатта сокпак жолмен ж њр, осімдіктерді таптама.
4. Сирек кездесетін дљрілік есімдіктерді жинауға болмайды.
5. Жердіћ байлығы мен сњлулығы адамныћ колында еке- п ін њмытпа.

   Сабақты қорытындылау.

• Егер осімдіктер сойлей алса, онда олар не айтар еді?

   «Сен  білесіћ бе?» айдарымен окушыларға дђрілік осімдіктер

гуралы кыскаша  мђліметтер беріледі.

   1. Жњпаргњл ас корытуды жаксартады.

2. Тњймедағы, љгейшљптіћ қайнатпалары, бал косылған кдра шомырдыћ шырыны, сњт косылған сђбіздіћ шырыны жђтелге кљмектеседі.

3. Ћайыћныћ шырыны организмді шыньщтырады. Сњрак:

• Тљмендегі дђрілік љсімдіктер кандай ауруларды емдейді? Ересектерден сњрап біл.
1. Итмњрынныћ жемісінен жасалған шай;
2. Жљкеніћ гњлдерінен жасалған шай;
3. Алоэ жапырағынан жасалған шай;
4. Қырмызыгњлдіћ гњлдерінен жасалған шай;
5. Жњпаргњл мен андыздыћ қайнатпалары;
6. Қалақайдыћ жапырағы.

   Њйге  тапсырма беру.

   «Дљрілік  љсімдіктерді сактаћдар» атты кітапша  књрастыру.

32-САБАҚ.  Љсімдіктер қалай  саяхат жасайды?

   Сабақтыћ  мақсаты: осімдік тњкымдары мен жемістерініћ қалай саяхаттайтыны жђне тњқым мен жемістен жаћа осімдіктіћ пайда болуы туралы білім беру.

   Кљрнекілігі: жљндік, књс, жануарлардыћ суреттері.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   «Љсімдіктердіћ  жемістері мен тњкымдары - нағыз сая- хатшылар» деген сойлемге тілдік жаттығу жњргізіледі.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

   1. «Орман жиналысы» дидактикалық ойыны.

   Шарты: окушылар оздерін «орман тњрғындарымыз» деп санайды. Біреулеріжљндік, біреулері аћ, біреулерікњстар болады. Орман тњрғындары жел мен адамды конакка шақырады. Ђрбір кейіпкер озі туралы баяндайды. Мысалы: Нњрымға қњстыћ ролі тиді. Ол былай љћгімелейді:

• Мен Қњспын. Бњтактан-бњтакка конын жњріп, тљтті жи- дектермен қоректенемін. Ал олардыћ сњйектері мен тњқымдары жерге тњседі. Олардан жаћа ағаш осіп шығады. Міне, мен кандай акылдымын!
• Мен Желмін. Жемістері пісіп тұрған бұталарды желпіп шайқағанды жаксы кљремін. Њйећкі, жљке, қайыћныћ же- містерініћ қанатшалары бар, ал бақбактыћ жемісі - жећіл марашюттар. Мен қаттырақ њрлесем болды, олардыћ бђрі њша жљнеледі. Олар њшып, жерге тњседі. Одан жаћа есімдік ђсіп пгығады. Міне, мен кандай кереметпін!

   Осылайша  барлык кейіпкерлер сљйлеп шығады.

   Ойын  аркылы љсімдік жемістері мен тњкымдарыныћ сая- хатқа шығуына жел, адам жђне жануарлар кљмектесетінін тусіну киыиға соқпайды.

   Оқулыкпен жњмыс.

   а) Суреттерге кара. Қандай жемістер мен тњкымдарды жел њиіыратынын аныкта. Дђлелде.

   ђ) Мђтінді оқу. Мљтінніћ мазмњнын ойындағы кейіпкерлердіћ міітқандарымен салыстыр.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Окушылар  љздік жњмыс жњргізеді. Бір-бірініћ тапсыр- маларын љзара тексереді.

   Жемістер  мен тњкымдардыћ саяхатын кљрсететін сызба қњрастыру.

   «Ойлан» айдары.

• Тњкым тірі дене ме ђлде љлі дене ме?
• Пакетке салынған тњкымдар неге есіп-љнбейді?
• Тњкымныћ љсіп-љнуіне қандай жағдай керек?
• Жемістер мен тњкымдар калай таралады? Оныћ љсімдік њтін кандай манызы бар?

   Бњл жњмысты топ бойынша жњргізуге болады. Окушылар- дыћ жауаптары тыћдалады. Окушылар сњрак коюларына да болады. Егер оларды достарыныћ жауаптары канағаттандырмаса, пи да сњрақ койып, толыктыруларына болады.

   «Тњкымдар мен жемістер саяхаттайды» тақырыбында  сурет конкурсы откізіледі. Салған суреттерінен корме њйым- дастырылады.

   Њйге  тапсырма беру.

   Тњкымдар  мен жемістердіћ саяхаты туралы љћгіме књрас- тырып келу. Мљтін соћындағы сњрақтарға жауап беру. 

33-САБАҚ.  Љсімдіктердіћ кљбеюі

   Сабақтыћ  мақсаты: љсімдіктердіћ тњкым, калемше, тњйнек, мњртша, пиязшықтары аркылы кљбеюі туралы білімдерін те- рећдету; байкампаздыкка баулу.

   Кљрнекілігі: љсімдіктердіћ кљбеюі бейнеленген суреттер, пиязшык, картоп тњйнегі, љсімдіктердіћ қалемшелері. «Љсім- діктіћ кљбеюі» сызбасы.

   Сабақтыћ  барысы:

   Қызығушылықтарын  ояту кезећі.

   1. «Љсімдік» сљзіне топтастыру жасау.

ЉСІМДІКТЕР

 
   2. Сұрактарға жауап беру.

   а) Љсімдіктер калай кљбейеді?

   ђ) Љсімдіктердіћ барлығы тњкым  аркылы кљбейе ме?

б) Љсімдіктер тағы қандай тљсілдермен кљбейеді? Окушылар алдыћғы сабақта білгендерін, бақылағандарын

жђне мђтіннен окығандарын ђћгімелейді. Мағынаны тану кезећі. Оқулықпен жњмыс. Сынып топтарға бљлініп, мљтінді бљлік бойынша окиды, Эр топ окушылары осімдіктердіћ кљбеюі жђне кобею њрдісініћ табиғатта калай отетінін корнекі тњрде корсете отырып баян- дайды, (мысалы: традесканцияныћ калемшелері, пиязшық, картоп т.б.). Окулықтағы суретке карап тњсіндіруге де болады.

   Осімдіктердіћ кобеюі туралы сызбаны окушылар оз бет- терімен толтырады. 

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

1. Окушылар бірінші тапсырманы њйде орындайды.
2. Екінші тапсырманы љз беттерімен орындайды.

   Рефлексия.

   Балалар «Осімдіктіћ кебеюі» сызбасын књрастырады, салыс- гі.ірады, талдайды.

   Сњрактар:

1. Љсімдіктердіћ кобеюіне кандай жағдайлар кажет?
2. Осімдіктер калай кобейеді?
3. Осімдіктер жаксы осуі њшін не істеу керек?

   Њйге  тапсырма беру.

   Мљтінді окып келу. «Осімдіктердіћ кебеюі»  деген такырыпта і»есе жазып  келу. «Мен Желмін, осімдіктердіћ кобеюіне комек- тпсемін...» деп бастайды.

   34-35-САБАҚТАР. Жануарлар ђлемініћ  алуан тњрлілігі.

Хайуанаттар бағына топсеруен

   Сабақтыћ  мақсаты: окушыларды жануарлар љлемініћ алуан т њрлілігімен таныстыру, олардыћ кандай топка жататындығын шіықтай білуге њйрету.

   Сабақтыћ  барысы:

   ІІсихологияльщ  дайындық.

   Балалар, мен бір хат алдым. Сол хатты сендерге окып Ооргім келіп тњр (сыртында жануарлар мен олардыћ іздері бей- піміенген њлкен ашыкхат).

   Қњрметті  екінші сынып окушылары! Біз сендерді жасыл њй- і с қонакка шакырамыз. Мњнда кљтпеген кызықтар бар! (Хатты Нпреетеді).

• Қалай ойлайсыћдар, хаттыћ иелерін біз білеміз бе?

   Оқупіы  жауаптары тыћдалады (жђндіктер, жануарлпр₍

књстар, аћдар).

   Жаћа  материалмен жұмыс.

   Мњғалім жаћа такырыпты хабарлайды, яғни жануарлв љлемініћ алуан тњрлілігімен танысатындыктарын  айтады.

   Оқулықпен жұмыс.

   а) Мђтінніћ бірінші бљлігі окылады (шљпқоректі жануарллр туралы мђлімет алады). 9

   ђ) Мљтінніћ екінші бљлігі оқылады (жырткыш  жануарллр туралы мљлімет алады). 1

   б) Окушылар жљндік, балык, аћдар туралы ђћгімелейді. 1

   Сњрақтар  мен тапсырмалар: 1

• Жануарлардыћ топтары бір-бірінен қалай ерекшеленеді?

   Муғалім оқушы жауаптарын тыћдайды, љзі тольщтырады.І

1. Шљпқоректілерге кандай жануарлар жатады?
2. Неліктен шљпқоректілер деп аталады?
3. Жыртқыш жануарларды ата.
4. Қасқырлар жемтігін қалай аулайды?
5. Аю калай коректенеді?
6. Талғаусыз коректілер туралы не білдіћдер?

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   а) 1-тапсырма бойынша жануарлардыћ к,ай топка жата тындыктарын жазады (қњстар, бауырымен жоргалаушыларі аћдар, жђндіктер, балықтар, космекенділер).

   љ) 2-тапсырмада жануарларды коректену тњріне қараіі топтарға бљледі (шљіщоректілер, жыртқыштар, қорек тал- ғамайтындар).

   Сабақты қорытындылау.

   Окушылар  сабакта алған білімдерін жњйелеп, пысьщтап, жануарларды топтап, тљмендегі њлгідегідей кесте толтырады. S

   Њйге  тапсырма беру.

   Жануарлар тіршілігі туралы қызықты мђліметтер окып

<і|Ч|у.

   Ііерттеу  жұмысын жњргізу.

   I. Жер планетасында тағы кандай космекенділер тіршілік

ргиді?

   :!. Вакалардан баска тағы кандай жануарларды ғалымдар- ні щ ісомекшісі, деп атауға болады?

   ■Жануарлар љлемініћ алуан тњрлілігі» такырыбыныћ екінші іцГнііт.шда хайуанаттар паркіне немесе мектептегі жануарлар і, піеіне топсеруенге апаруға болады.

36-САБАҚ.  Жануарларға ауа,  жарық, жылу жђне  су қажет

   (Іабақтыћ  мақсаты: жануарлар љлемініћ алуан тњрлілігі і чіс жануарлардыћ тіршіліктері њшін кажетті жағдайлар ту- t чі >іі.і тњсініктерін қалыптастыру; тіршілік атаулыға камкор- и.ікнен карауға баулу.

   ІСљрнекілігі: жануарлар бейнеленген суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Њйымдастыру кезећі.

   Оабак жануарлар љлемініћ алуан тњрлілігі туралы љћгімеден і мнта лады.

   Оііын ұйымдастыру. ¹

   ІУІњғалім оқушыларға жануарлар бейнеленген суреттерді і «рсетіп, олардыћ кай топка - аћ, кұс, балык, жђндіктердіћ і нйсысына жататындыктарын айтуды талап етеді. Бњл жерде миімдіктіћ тіршілігі њшін кажетті жағдайлар (су, ауа, жылу, і и рык) еске тњсіріледі.

   Ауа, су, жарьщ, жылу жануарлар њшін кажет пе?

   Жылу, ауа, жарық жене корек жануарлар њшін аса кажет. I џісыз тіршілік жок.

• Балалар, кейбір жануарлар жарыкты аса кажет етпейді. Мысалы, кортышқан мен жауын књргы жер астында тіршілік итоді. Топырак іші жылы, ал жарыктыћ керегі жок. Ал барльщ кіі иуарлар коректенеді. Жануарлар немен, калай коректенеді?
• Кейбір жануарлар осімдіктермен, кейбіреулері жљндік- тпрмен, жыртқыштар жануарлар етімен коректенеді. Мыса- лы, 'гулкі тышкан мен қояндарды аулайды, касқыр қабанщ шабуЫ^л жасайды,

   _ {Сњз тњсісімен жануарлардыћ тіршілігінде љзгерістер бо лады? іНеліктен?

   ОкУ^шылаР мұғалімніћ кемегімен жануарлар тіршілігінда болать*¹¹ љзгерістерді ђћгімелейді. Оі^улықпен жњмыс.

   а) Окушылар оқулықта бейнеленген жануарларды атап, олар тУР^{алы не} білетіндерін айтады.

   _љ) 0здік жұмыс. ™

«03 њиіћді тап» дидактикалық ойыны. С_абақты қорытындылау. _ Слабак қалай љтті?

   _ J-Сандай қиындықтар болды? Қиындықтарды қалай жец діћдер?

37-САБАҚ.  Жануарлар қалай қоректенеді?

   Сабақтыћ  мақсаты: оқушыларға жануарлардыћ корек  тауып ^еуге қалай  бейімделетіндігі, олардыћ  қыска қалай да- йындаЛ^{атьшдығы} туралы тњсінік беру; қоршаған ђлемді танып| білуге Д^еген ынталарын дамыту; жануарларды корғауға тђр биелеу.

   Кљрнекілігі: жануарлар бейнеленген суреттер, тњрлі тњсті

карындаштар.

   С_абақтыћ барысы:

   Њйідмдастыру  кезећі.

   Q_TtceH сабақта алған білімдерін пысықтау.

   а) іУІњғалім В. Бианкидіћ  «Қысқа дайындық»  љћгімесін оки-

ды.

Қысқа дайындық Орманда, егістікте  жануарлар кысқа љрқалай дайындалады. ҚанаттЫлар суық пен аштьщтан қњтылу њшін жылы жақка њшып кетті. Қалғандары қорек жинап, індерін толтырып

жатыр.

   Ђсір^есе> тоқалтіс тышқан қатты дайындалады. Олардыћ кљпшілігі кысқы індеріне дђнді дақылдарды њйіп жинайдьь Індерія^е ®^{ес немесе} алты сокпақ салынған. Ђр соқпақтыћ езініћ аузы баР- ^ЖеР астында тышћанныћ «жатын бљлмесі» жђне бірнеше коймасы бар.

   Қыста тоқалтістер аязды књндері ғана њйықтайды. Сон- м.іқтан олар коректі  кљп жинайды. Кейбір індерде 4-5 кг дљн іипалған.

   Оћгіменіћ мазмњны талданады.

1. Жануарлар қысқа қалай дайындалады?
2. Токалтіс қалай дайындалады?
3. Токалтістіћ іні қандай?
4. Олар қай кезде њйыктайды?

   љ) «Жануарлардыћ књзгі тіршілігі» такырыбында сахналық і ч >і  ніс керсетіледі.

   Кірпі:

   Қыста маған љте киын. Қњрт, кесірткелердіћ бљрі жасы- і*і.і нып қалады, қоћыздар да, бақалар да жок. Мен немен ініроктенемін? Њйыктаймын. Алты ай њйьщтап, њйкымды мшдырамын, сонан соћ оянып, кыдыруға шығамын.

   Бақа:

   Біз су коймаларыныћ тњбіне, жапырақ немесе мњктердіћ «гтына тығылын, кыскы њйқыға кетеміз.

   Гиін:

   Мен саћыраукњлак, бњр, жаћғактар жинап  аламын. Біз м.к;кы аязда бес-алтыдан  бірігіп, бір њяда жатамыз. Њяныћ  и улы н шљп-шаламмен бекітіп тастаймыз. Меніћ атжалман, борша     сиякты достарым бар. Олар да кыска корек жинайды.

   Мњғалім:

   Қыска тек аћдар ғана емес, жорға торғай, балкарағай горгайы, коктеке сиякты књстар да корек жинайды (аталған и њггардыћ суреттері кљрсетіледі).

   Топпен  жњмыс.

1. топ: токылдактар.
2. топ: књмырскалар.
3. топ: аюлар.
4. топ: бњландар.
5. топ: тњлкілер.

   Эр  топ оздерініћ танымдык білімдерін ортаға салады, іщіімелейді, бірін-бірі толыктырып отырады.

   Оқулыкпен жњмыс.

   Окулықтағы  мђтін мен алған білімдерін салыстырады.

   Љр  топ оздеріне болінген болікті окып, оздерініћ окыған- дмры бойынша баска топтарға сњрак кояды.

Бақылау књнделігімен жњмыс. Сабақты қорытындылау. Њйге тапсырма беру.

   Кез келген бір жануардыћ қалай қоректенетіні  туралы љћгіме дайында.

   38-САБАЋ.  Жануарлар табиғатқа қалай бейімделген? Сабақтыћ мақсаты: окушылардыћ жануарлар, олардыћ тіршілік жағдайлары туралы алған білімдерін кећейту; таби- ғатка камкорлықпен карауға тљрбиелеу.

Кљрнекілігі: жабайы жануарлар бейнеленген суреттер.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық.

Жњмбактар шешіледі.

1. Тљрт аяқты шалғы Шауып кетер малды. Шешуі: касқыр.

2. Ирећ-ирећ еткен,

Судан да, жолдан да љткен. Оны кљрген жерден Барлық адам безген. Шешуі: жылан.

3. Бауырын жазып шаба алмас, Озып бљйге ала алмас. Њстіне киген киімі Жыртылмас та жамалмас. Шешуі: тасбақа.

Жаћа  материалмен жњмыс.

• Жұмбақтардыћ шешулері қандай жануарларға жатады? (Жабайы жануарлар).
• Бњгінгі сабакта жабайы жануарлардыћ књзгі тірші- лігіндегі љзгерістер, олардыћ кыска дайындығы туралы мђ- ліметтермен танысамыз. Жазушы Николай Сладковтыћ екі ертегісін тыћдаћдар.

Аққалақ, Тиін жђне Аю

• Мен Аққалакпын. Қысқа карай кайыћ сиякты аппақ Гм >лып кетемін.
• Ал мен Тиінмін. Кљктерек сиякты сұр тартамын.
• Ал мен Аю шырша сияқтымын. Жазда да, қыста да тњсім Пірдей.

Қоян  мен Аю

• Тиін кыска корек ретінде саћыраукњлак, Борша тышкан исаћғак жинап алады. Ал сен Аю бостан боска тентіреп жњрсіћ. Қыста не жейсіћ?
• Қыли кљз Қоян, маған бола боска қам жеме. Мен қыста <>;іімді жеймін. Кљне, меніћ майымды њстап кљрші. Мен бостан (місқа тентіреп жњрген жокпын. Ћорегімді тауып, май жинап жњрмін. Саған да солай істе деп кећес беремін.
• Е-е-е, Аю, қайдағы май... Бізге, кояндарға майдыћ қажеті

ЖОҚ!

   Ертегілердіћ  мазмњны бойынша койылатын сњрақтар:

1. Ертегілерде қандай жануарлар туралы айтылған?
2. Књзде олардыћ тіршілігінде қандай езгеріс болады?
3. Олар қысқа қалай дайындалады?
4. Жануарлардыћ барлығы қысқа к,орек жинай ма?

   Оқулықпен жњмыс.

   Сынып оқушылары 5 топка бљлінеді.

1. топ жемін тњнде аулайтын жануарлар туралы окиды.
2. топ тез жњгіретін жануарлар туралы окиды.
3. топ жђндіктер туралы оқиды.
4. топ денесіне май жинайтын андар туралы окиды.
5. топ кеміргіштер туралы окиды.

   Оқушылар  мљтінді оки отырып, бірден «Тњртіп алу» кестесін голтырып отырады. Мљтінніћ ішінен білетіндерін «Білемін» Іміліміне, жаћадан нені њйренгенін «Білдім» бљліміне, тағы да (к:ы такырып кљлемінде не білгісі келсе, «Білгім келеді» бљліміне ясазады.

   Содан соћ эр топ љздерініћ бљлімдері бойынша баска топтар- ға сњрак кояды.

   Қорытынды жасау.

   - Эрбір жануар кыска калай дайындалатыны туралы корытынды жасаћдар.

   Эр  топ окушылары жњмыска кіріседі: сурет салады, шағын ђћгіме кұрастырады, эссе жазады, т.б.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Окушылар  тапсырманы оздігінше орындайды. Мњғалім оздігінше орындай алмаған окушыға комектеседі.

   Сабақты қорытындылау.

1. Қыска карай кандай жануарлар тњлейді? Неге тњлейді?
2. Ћандай жануарлар кысқы њйқыға кетеді?
3. «Қыскы њйкы» дегеніміз не?

   Њйге  тапсырма беру.

   Бауырымен жорғалаушылар кыска калай дайындалатыны туралы окып келу. Келесі сабакка Қазакстанда мекендейтін књстар туралы мљліметтер жинау.

39-САБАҚ.  Қњстардыћ алуан  тњрлілігі

   Сабақтыћ  мақсаты: окушылардыћ књстар, олардыћ тірші- лік жагдайлары туралы алган білімдерін кећейту; табигатка камкорлыкпен карауға тђрбиелеу.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Жаћа  сабаққа дайындық.

   Оқушылардыћ књстар туралы жннаған мђліметтері тыћ- далады.

   Берілген  мђтінніћ мазмњны тоћірегінде ђћгіме жњргізу.

   Айдар айналада болып жаткан озгерістерді, табиғатты бакылағанды жаксы  кореді.

   Бірде ол хайуанаттар паркіне барды. Торда отырған алуан тњрлі књстарды, олардыћ дауыстарын естіп, таћ-тамаша болды. Кенет кљлшіктіћ ортасында ашылып тњрған аппак гњлге козі тњсті. Гњл коз алдында ашылып, лезде ғайып болды. Гњл дегені акку екен.

   Айдардыћ  сол књні қњстардыћ алуан тњрлілігіне  козі жетті.

Музыка  љуенімен «Аққу» биініћ элементтері орындалады. Садакша мойнын иілтіп, Кљрген жанды сњйсінтіп, Жњзгенде кљлдіћ сђні љзі, Судағы књстыћ нђні љзі. Жердегі књстыћ серкесі, Кљктегі књстыћ еркесі — Аққу қњсым сен бе едіћ?

(Халық  ауыз љдебиеті)

«Қњстар»  сљзіне топтастыру књру.

   «Қњстардыћ  алуан тњрлілігі» мљтінін окыту. Мђтіннен жаћа мљліметтерді белгілеп отырады.

   - Қњстар туралы езіћніћ біліміћді мђтіндегі ақпараттармен салыстыр.

   Мљтінніћ  мазмњны бойынша ђћгіме жњргізіледі.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Қњстарды  сипаттап жазады.

   «Кім  қњстарды кљп біледі?»  сайысы љткізіледі.

   Шарты: окушылар љздері білетін књстардыћ  аттарын ай- тады. Кім кљп айтады, сол жећімпаз атанады.

   Љзекті  сњрақ.

1. Қњстар неліктен жылы жакка њшып кетеді?
2. Њйіћніћ жанында тіршілік ететін қњстарға қандай жағдай жасайсыћ?

   Сабақты қорытындылау.

   «Егер біз болмасақ, књстарға кім кљмектеседі?»  такырыбы- мен љћгіме љткізіліп, сабақ  қорытындыланады.

   Њйге  тапсырма беру.

   «Қњстардыћ  алуан тњрлілігі» мђтінін оқып келу. Қызыл кітапқа енгізілген, сирек кездесетін жљне Қаза қста нда тіршілік ететін књстардыћ тіршілігі туралы љћгіме тауып оқу.

40-САБАҚ.  Қњстар қалай осіп-љнеді?

   Сабақтыћ  мақсаты: қњстардыћ кљктемдегі тіршілігі, олар- дыћ кљбеюі туралы білімдерін толықтыру; қњстарды дорғауға тљрбиелеу.

   Кљрнекілігі: књстар мен жљндіктер бейнеленген суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялыћ дайындық.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

   а) «Қалақай књрты мен Шыбын» ертегісі окылады.

Қалақай Қњрты меи ІНыбын

• Жібер, мені, Шыбын! Мына ағаштағы орын менікі, књнге меніћ де кыздырынғым келеді!
• Сен кімсіћ?
• Мен Қалақай Қњртымын.
• Онда қалакайыћа барып кон.
• Ағаштыћ қуысындағы њй менікі. Мен кыс бойы осы жерде қыстап шыктым.
• Мен де ағаш куысында њйықтадым.

   Сњрак:

• Жђндіктер қайда к.ыстап шықты?

   ђ) «Жыл књстары» мђтіні оқылады.

Жыл қњстары

   Књн жылынып, жђндіктер жер бетіне шықты. Жыл књстары да њшып келді. Қњстар њя салып, жњмыртқа баса бастады. Жњмыртқаны жарып, балапандар да пайда болды. Қњстар балапандарына қорек іздеп, қњрт-нњмырсқаларды аулап жњр.

   Кокшымшыктыћ  бес балапаны бар. Ол балапандарын књніне 600 рет қоректендіреді. Сонда љр балапанға 120 њлес тамак, яғни 40 таћертећгі ас, 40 тњскі ас, 40 кешкі ас тиеді екен.

   Сњрақ:

   1. Кокшымшыктар немен қоректенеді?

2. Олар қандай пайда келтіреді?
3. Оларға кандай қамқорлық жасау керек?

   Оқулықпен жњмыс.

1. Мђтінніћ кљлемі њлкен болгандьщтан сынып тљрт топка бљлінеді.
1. топ қызғылт бірказанға дейін;
2. топ бірказан туралы;
3. топ кљкек туралы;
4. топ књстардыћ балапандарына камкорлығы туралы окиды.

   Оқушылар  окыған бљлімдері туралы алдымен топта, содан

іюћ њжымда талкылайды.

2. Мђтін мазмњны бойынша сњрактарға жауап беріледі.

   а) Кљктемде књстар тіршілігінде кандай љзгерістер болады?

   ђ) Бњл озгерістер немеи байланысты?

   б) Оларды қалай корғау керек?

3. Оқушылар мђтіннен књстарға зиян келтіруге бол май- тын негізгі шарт туралы жазылған жерді тауып окиды (соћғы бљлік).

• Жылы жактан њшып келген књстарға қандай камкор- лық жасайды?

• Њя жасайды. Мысалы, караторғайға ағаштан њя жасап, оны ағапща іліп қояды.
• Ал осы њяны ағашка калай ілесіћдер?
• Њяны ағашка қакпай, оны жіппен мыктап байлап кою керек. Егер шегемен кағатын болсақ, онда љсімдікке зиян кел- тіреміз.
• Тағы кандай ережелерді білесіћдер?
• Ћњстардыћ њясына тиісуге болмайды. Њя маћында жњрсећ, қњстар њяға жолай алмай калады. Оныћ жњмырткалары суып кетеді. Жњмыртка суып кетсе, балапандар љліп калады. Жњмыртка біркалыпты жылылықты њстап тњруы қажет.
• Њяда жаткан књстыћ жњмырткасын њстауға болмайды. Љйткені одан кейін қњс жњмырткасына жоламай кетеді.
• Ћњстарды коректендіруді токтатпаған дњрыс. Жемша- іпарға жиі жем салып тњру керек.

   Љзекті  жағдаят.

• Жер бетінде књстар жойылып кетсе, не болар еді?

   Оқушы жауаптары тыћдалады.

   Табиғатпен  байланысы.

   Сызба арқылы жұмыс жњргізіледі.

љсімдік - жђндіктер - қњстар

   Жњмбақтар шешіледі.

1. Екі басы жњдырыктай, Ортасы кылдырықтай.

(Қњмырсқа)

2. Ат басты, Арқар мњйізді, Бљрі кеуделі, Бљкен санды. Қос канатты, Қњмырска ізді, Бота тірсекті.

(Шегіртке)

3. Њшқанда љлећ айтады, Ћонғанда жер қазады. Мњны да ойлап керейік, Шешуін кім табады?

(Қоћыз)

   Сабақты қорытындылау.

1. Қњстар мен жђндіктердіћ тіршілігі туралы не білдіћдер?

2. Қандай корытынды шығардыћдар? Њйге тапсырма беру.

   Қњстар  мен жђндіктер туралы жњмбақтар табу. Бақылау књнделігіндегі тапсырманы орындау. Мђтінді оқып келу.

41-САБАҚ.  Жануарлар қалай љсіп-љнеді?

   Сабақтыћ  мақсаты: жануарлардыћ кљктемгі тіршілігімен таныстыру; табиғатпен байланыс орната білу дағдыларын дамыту; табиғатка қамқорлыкпен қарауға тљрбиелеу.

   Кљрнекілігі: жабайы жануарлар бейнеленген сурет, «Табиғат пен жануарлар» деген бейнетаспа.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық. Жұмбақтар  шешу.

1. Жапырақ жок бұтасында, Қос емен љсіп тњр бір басында.

(Бњғы)

2. Жаз бойы орман кезеді, Жеміс-жидек қорегі. Апан - оныћ іні, Қысқы ермегі - њйкы.

(Аю)

• Жњмбактардыћ шешуі болған жануарлар кандай жануарлар?
• Жабайы жануарлар.
• Бњгінгі сабактыћ таћырыбы кандай?

• Жабайы жануарлардыћ љсіп-љнуі. Жаћа материалмен жњмыс. Оқульщтағы мљтінді оку.

1. «Жануарлардыћ жиналысы» ойыны.

   Шарты: окушылар бірін-бірі коретіндей доћгелене отырады. v )рбір окушы озін бір жануардыћ орнына койып, соныћ атынан сљйлейді. Мысалы:

• Біз, бакалар, коктемде њйқыдан оянып, уылдырық шашамыз...
• Жыландар мен кесіртелер ...
• Аю ...
• Кірпілер ...
• Бњландар...
• Қояндар...

   Егер  оқушыларға жануарлардыћ тіршілігі  туралы љћгімелеу қнындык туғызса, онда алдымен оқулыктағы мђтін оқытылып, мазмњны ашылады.

   Окушылар  оздері таћдап алған жануар туралы мљтіннен тауып окиды.

   Жануарлардыћ  табиғатка тигізетін пайдасы  туралы пікірталас откізеді.

• Қаскырды орман санитары деп атайды. Љйткені ол ормандағы љлекселерді жейді.
• Жануарлар љсімдіктердіћ љсіп-љнуіне кљмектеседі.
• Зиянды књрттардыћ кљзін қњртады.
2. Жануарлардыћ балаларыныћ атауларымен таныстыру.

Акқудыћ баласы - кљгілдір. Еліктіћ баласы - ећлік. Жолбарыстыћ баласы — шљнжік. Аюдыћ баласы - қонжық. Бњғыныћ баласы - бњғышақ. Тњлкініћ баласы - тњлкішек, мыршай.

3. Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сызык аркылы љрбір жануардыћ баласын  тауып кљрсетеді.

4. Жануарлар мен табиғат арасындағы байланысты қою. ђсімдік —дала, орман тышқандары —>■ жыландар ђсімдік —► жђндіктер —к аю

љсімдік —к жљндіктер —► кірпілер љсімдік —*■ бњлан —қасқырлар т.б. Сабақты қорытындылау.

Мљтін соћында  берілген сњрақтарға жауап береді. Њйге тапсырма беру.

   Мљтінді оқып келу. Жануарлардыћ тіршілігінде болатын тњрлі жағдайлар туралы тауып оқу.

42-САБАҚ.  Жануарлар мен љсімдіктердіћ Қызыл кітабы.

   Сабақтыћ  мақсаты: окушылардыћ экологияльщ білімдерін толықтыру, бекіту; табиғатқа қамқорлықпен карауға тљрбиелеу.

   Кљрнекілігі: Қазақстан Республикасыныћ Қызыл кітабы, ҚР-ныћ Конституциясы, Қазақстанда сирек кездесетін жануар- лардыћ суреттері.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық. Жаћа материалмен  жњмыс.

   «Адамдар  жер бетіндегі тіршілікті сактап калу њшін не істейді?» деген такырыпта пікірталас жњргізіледі. Оқушы жауаптары:

   а) Жойылып бара жаткан есімдіктер мен жануарларды сақтап калу њшін қорыктар књрады.

   ђ) Адам табиғатка зиян келтірмей љмір сњру керек.

   б) Адам жасыл орманды, кљлді, таза ауаны сақтап, жануарларды корғау њшін ақылды болуы керек.

   «Хайуанаттар  паркінде» ойыны.

   Шарты: оқушылар Алматы каласындағы хайуанаттар пар- ісіне сырттай саяхатка барады. Бір оқушы журналист, бір оқушъг иарктіћ директоры болып сайланады. «Журналист» «парк директорынан» интервью алады.

   Журналист: Қазақстанда Қызыл кітап 1978 жылы басылып шьщты. Оған республикамыздағы сирек кездесетін жљне жойылып бара жаткан жануарлар мен љсімдіктер енгізіліп, кор- ғауға алынды. Алматыныћ хайуанаттар паркінде Кызыл кі- тапка енген кандай жануарлар бар?

   Директор: Бізде сирек кездесетін жене жойылып бара жаткан жануарлар оте кљп. Бњлар: барыс, ақбљкен, кабылан, кішкентай ақку, ергежейлі косаяқ, кішкентай аккњтан жљне тағы баска ісљптеген тњрлер.

   Журналист: Ал кандай жануарларға жойылып кету каупі тљніп тњр. Олар паркте бар ма?

   Директор: Иђ, бар. Бњл жануарлар қорғауға алынған. Мысалы, тау аркары. Біз олардыћ тњкымын кљбейтумен айна- лысып жатырмыз. Қанаттылардыћ ішіндегі њлкені бњркіт те — жойылып бара жаткан тњрдіћ бірі.

   Біз осылардыћ барлығыныћ жойылып кетпеуі њшін бар жағдайды жасаудамыз.

   Журналист: Ракмет. Ећбектеріћіз жемісті болсын.

   Оқулықпен жњмыс.

   — Қызыл кітап — кауіптіћ дабылы жене тірі табиғатты сактау њшін књресетін нышаны. Қызыл кітап туралы айтканда сен кандай сезімде боласыћ? Ал Қара кітап ше?

1. Жњппен жњмыс (балалар мђтінді окып, бір-біріне сњрак кояды, оқығандарын талдайды).
2. Мњғалім окушыларды Қызыл кітаппен таныстырады. Қара кітап туралы, яғни оған жойылып кеткен жануарлар мен љсімдіктердіћ тізімі кіргізілгенін де тњсіндіріп кетуге болады. Табиғатты корғау туралы Заћныћ баптары окылады.

Бақылау књнделігімен жњмыс. Сабақты қорытындылау.

   Сњрақтар:

1. Қызыл кітап пен Қара кітап не њшін пайда болды?
2. Олар неліктен осылай аталған?

3. Жердегі тіршілікке неге адам жауап береді? Њйге гапсырма беру.

   Мљтінді оқып келу. Ересектерден табиғатты  қорғау туралы интервью алу.

43-САБАҚ.  Отбасы мњшелері  жђне олардыћ міндеттері

   Сабақтыћ  мақсаты: «Отбасы - қоғамныћ бір бљлігі» деген тњсінікті қалыптастыру; отбасы мњшелерініћ арасындағы жылы қарым-катынас туралы оћгімелеу. Кљрнекілігі: бейнетаспа, суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

Психологиялық дайындық. Жаћа материалмен  жњмыс.

• Балалар, сендер ата-аналарыћа кім болып келесіћдер?
• Балалары боламыз.
• Сендердіћ отбасы алдында кандай міндеттерін бар? Ђрбір окушы озініћ отбасы туралы ђћгімелейді. Оқулыћпен жњмыс.

   Мљтінді мњғалімніћ окуы.

   Љрбір болікті окығаннан кейін, мњғалім  окуын токтатып, мђтін мазмњны  бойынша сњрақтар кояды. «Отбасы» атты бейнетаспа корсетіледі.

   Окушылар  бейнетаспада корсетілген отбасы мњшелерініћ мінез-књлыктарындағы кателіктерді табады. Љзекті жағдаят.

• Егер сен ренішті, келећсіз жагдайга тап болсаћ, басыћнан откен жагдайды бірінші кімге барып айтасыћ? Љжећ мен анаћа ма, љлде атаћ мен љкеће ме? Неге?

   Окулыктагы  «Ана» мљтіні окытылады.

• Біздіћ елімізде аналарды қандай наградалармен мара- паттайды?
• Елімізде аналарға бала тљрбиелегені њшін кљптеген маградалар беріледі. Олар: «Ана медалі», «Ана даћкы», т.б. Ал кљп балалы аналар «Алтын алқа» жђне «Књміс алкамен» марапатталады.
• Ананыћ колын, жњрегін неге «алтынға» тећейді?
• Аналардыћ колынан кез келген жњмыс келеді.

   Бақылау књнделігімен ясњмыс.

• Отбасы тату-тљтті тњру њшін не істеу керек?

   Бақылау књнделігіндегі тапсырма орындалады.

   Сабақты қорытындылау.

   Сњрақтар:

1. Отбасы мњшелерініћ бір-біріне камқорлығы туралы не айтуға болады?
2. Отбасындағы озіћнен кішілермен кандай карым-каты- наста боласыћдар?

   Њйге  тапсырма беру.

   Окулыктағы  мљтінді тњсініп оку. «Отбасы мњшелері кешкісін» такырыбында ђћгіме дайындап келу.

44-САБАҚ.  Ата мен ђже.  Туыстар

   Сабақтыћ  мақсаты: окушыларға бір шаћырак астында тњратын ата-ђже, љке-шеше, аға-іні, љпке-сіћлі, қарындастар деген њғымдарды мећгерту; љке-шеше, балалар арасындағы камқорлыкка, сыйластыкка баулу.

   Корнекілігі: «Шежіре» атты сурет, кесте.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологи я л ық дайындьщ.

• Туыскан деп кімдерді айтуға болады? (Окушылар љзде- рініћ отбасы мњшелерін атайды).

   Жаћа  материалмен жњмыс.

   Тактаға бірнеше создер жазылады.

   Отбасы  муиіелері, ата, о же, жацын, туган-туыс, сыйлайды, жақсы кљреді.

   Берілген  создерді катыстырып, «Отбасы» такырыбында ђћгіме књрастырады.

• Ата - туыстық катынасты білдіретін соз, љкећніћ, анаћныћ љкесі. Ата - кадірлі карт, жас њрпак њшін ерекше қадірлі. Љже - баланыћ љкесініћ не анасыныћ шешесі. Ђже - жасы њлкен кария, отбасыныћ бњтіндігін ойлайтын ел анасы. Қазак от- басында ата мен ђжені балалары картайғанда қамкорлыкка алуға міндетті. Балаларды оқыту мен тђрбиелеу де жақсы жолға қойылған.

   Оқулықпен жњжыс.

   Сурет бойынша жњмыс.

• Суреттен кімдерді кљріп тњрсыћдар?
• Отбасы мњшелері бір-біріне кім болып келеді?

   Мђтінмен  жњмыс.

   а) Оқушылар мљтінді іштей окып шығады.

   ђ) Мљтінніћ бірінші бљлімін оқиды, содан соћ окығандары бойынша  сњрактарға жауап береді. Осылайша екінші бљлімді оқиды, сњрактарға жауап  береді.

   Оқушылардыћ љздерініћ огбасылары туралы ђћгімелеуі.

1. Сеніћ отбасыћда неше а дам тњрады? Олардыћ аттарын

ата.

2. Сен оларды жақсы кљресіћ бе?

   1. Отбасы мњшелерініћ кандай мамандыктары бар?

   «Жеті ата» кестесін қњрастыру  жљие сызу.

• Балалар, бір љулеттен тараған бірнеше њрпактыћ бірге тњруын њйелменді отбасы деп атайды. Қазір біз бір ђулеттен тараған бірнеше њрпақты кесте тњрінде сызып корсетеміз.

   Ата, ђже, ђке, ана, трлы, цызы, немере, шљбере.

   Сабақты корытындылау.

1. Љз туыстарыћ арасында кандай карым-катынас калып- тасқан?
2. Ата-ђжеће кандай камкорлык жасайсыћ?

   Њйге  тапсырма беру.

   Жњмыс дљптеріндегі тапсырманы орындап келу.

45-САБАҚ.  Отбасы дљстњрлері

   Сабақтыћ  мақсаты: казак отбасында болатын дђстњрлер туралы алған білімдерін кећейту; халык тарихына, отбасы дљстњрлеріне деген кызығушылыктарын арттыру, адамгер- шілікке тђрбиелеу.

   Сабактыћ  барысы:

   Психологиялык дайындық.

   Кіріспе ђћгіме.

   Қазақ халкы салт-дљстњрге бай. Ђдет, ғњрып, ишара, ырым, тыйым, дағды - бђрі осы салт-дђстњрдіћ кљрінісі. Салт-дђстњрдіћ отбасы њшін тђлімдік, тљрбиелік мљні зор. Қазак отбасында бала тљрбиесіне кљп коћіл боледі. Сондыктан бала дњниеге келісімен, оған арнап шілдехана тойын откізеді. Шілдеханаға келген қонактар балаға, онын ата-анасына арнап игі тілектерін айтады, кұттыктайды, сыйлыктар сыйлайды. Одан кейін де отбасылык дљстњрлер жалғасын таба береді. Мњныћ бђрі бала тђрбиесіне љсерін тигізеді.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

1. 1-сыныпта казак халкыныћ кандай салт-дљстњрімен таныстык? Естеріће тњсіріћдер.
2. Достњр сљзін топтастыру.

меиірімділікке  тљрбиелеу

ата-бабаныћ  мљдени књндылыктары

конакжаи- лылык

 
   3. Окулықтағы мљтіннен кандай дђстњр туралы білдіћдер? Сол дђстњрлерді атап шығыћдар. Оқулықпен жњмыс.

   а) Мњғалім дауыстап оқиды.

   ђ) Мђтінніћ мазмњны бойынша сњрактарға жауап беру.

   б) Жылу жинау дљстњрі - жаксы дђстњрлердіћ бірі. Ол туралы мысалдар келтіре отырып, жан-жакты тњсіндіріледі.

• Књнніћ сљулесі кандай болады?
• Жылы, ыстық.
• Књн сљулесі кандай ыстык болса, адамдар арасындағы карым-катынас та сондай жылы, ыстык болуы керек.
• Қонақжайлылы к дегенді қалай тњсінесіћдер?

   Оқушылардыћ ђћгімесі.

   Окушылар  љз отбасындағы дђстњрлер туралы баяндайды. | Ђћгіме іскерлік ойыны тњрінде љтеді. Сыныпта бір оқушы | «журналист» болып сайланады. «Журналист» кез келген оқушыға келіп: «Сеніћ отбасыћда кандай дљстњрлер сакталады? Сол дљстњрлер туралы айтып беріћіз», - дейді.

   Сабақты корытындылау.

   Њйге  тапсырма беру.

   Њйде  ересектерден баска да салт-дљстњрлер туралы сњрап, біліп келу. I

46-САБАҚ.  Дњрыс тамақтану  — денсаулық кепілі

   Сабақтьщ  мақсаты: дњрыс тамақтану туралы білімдерін жњйелеу, кећейту; тазалык гигиенасы туралы ережелерді кай- талау.

   Кљрнекілігі: суреттер, жасанды жеміс, кљкљністерді, сњт тағамдарыныћ суреттері.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындык.

   Бњгін сабакта мынандай маћызды сњрактарға жауап береміз:

1. Біз неге дњрыс тамақтануымыз керек?
2. Неліктен жемістер мен кљкљністерді кљп жеу керек?
3. Неліктен ас ішер алдында колды жуып, тісті тазалау і керек?
4. Жемістер мен кљкљністерді неге жуып жеу керек?

   Жаћа  сабаћ.

   Салауатты љмір сњрудіћ бір ережесі - дњрыс тамақтану.

   «Мынау  не?» дидактикалық ойыны.

   Шарты: мњғалім окушыларға кљздерін жњмып  отыруды ! тапсырады. Окушылар кљздерін ашқанда, тактада пияз, сарым- сак немесе лимонныћ суретін іліп кояды. Мысалы: бір оқушы лимонныћ тњрін, тњсін, дђмін, иісін, оныћ књрамында кандай дђрумендер бар екенін љћгімелейді. Оны баска окушылар . тольщтырады.

   Білімдерін  тексеру.

   Дњрыс тамактанудыћ диагностикалык картасы  књрас- тырылады.

   Окушылар  љз беттерінше дњрыс тамактану жђне дњрыс тамактанбаудыћ ережелерін жазады, неге екенін дљлелдейді. Оқулықпен жњмыс.

1. Окулыктағы мљтінді іштей оқыту.
2. Окушылар мљтінніћ мазмњнын љздерініћ жауаптарымен салыстырады.
3. Мљтіндегі жаћа мағлњматты белгілейді.
4. Тљменде берілген сњракка мђтіннен жауап іздейді, таба-

ды.

1. Азьщ-тњліктіћ кандай тњрлері болады екен?
2. Осімдік текті азык-тњлікке нелер жатады?
3. Жануар текті азык-тњліктерге нелер жатады? Сурегпеи жњмыс.

Бақылау књнделігімен жњмыс.

   «Тапсырманы кім жылдам жљне дњрыс орындайды?»  дидак- тикалык ойын аркылы бақылау  књнделігіндегі тапсырмалар орындатылады.

Ойынныћ корытындысы  шығарылады. Сабақты қорытындылау. Њйге тапсырма беру.

   Ђр  оқушы љзі њшін дњрыс тамактанудыћ сызбасын сызып келеді.

47-САБАҚ.  Тісіћді сақта

   Сабақтыћ  мақсаты: ауыз куысы гигиенасы туралы білім- дерін кећейту; тісті қалай аман сактау керектігі туралы тњсінік беру.

   Кљрнекілігі: тіс пастасы, щетка, «Тісіћді сакта» атты плакат.

   Сабақтыц  барысы:

   Психологиялык дайындық.

   Шешуі тіс щеткасы болатын жұмбак шешкізуге  болады.

   Љзекті  жағдаятты шешу.

   Алмат бақшадан қияр узіп алып, оны бірден жеді. Бір сагат- тан  соћ, Алматтыћ iud ауыра бастады. Алматтыћ іші неге ауырды? Алмат қандай цателіктер жіберді?

   Оқушы жауаптары тыћдалады.

   «Сұрақ-жауап» дидактикалық ойыны.

1. Тісті не њшін тазалайды?
2. Тазаланбаған тіске не тұрып калады? (Нђл)
3. Нђлдіћ књрамында нелер бар? (тамак қалдьщтары, мик- робтар).
4. Тістіћ арасына не тұрып қалады? (Тамак калдьщтары).
5. Тістіћ арасы таза болу њшін не істеу керек?
6. Тісті немен тазалаймыз? (Tic пастасымен).
7. Тісті књніне неше рет тазалау керек?

   Практикалық жұмыс.

   Мұғалім тіс тазалау тђртібін айтып тұрады, окушылар оны кимылмен корсетеді.

1. Ђрбір тісті сырт жђне іш жағынан тазалау керек.
2. Жоғарғы, томенгі, тіпті тњпкі тісті де жоғарыдан томенге, томеннен жоғарыға карай тазалайды.

   Оқулықпен жњмыс.

   Сурет бойынша жұмыс.

• Суретте бейнеленген балалардыћ кайсысына тіс ауруыныћ қаупі тоніп тұр? Неліктен?
• Тісті аман сактау њшін кандай тамак жеу керек?

   Cay тіс жақсы ма, љлде ауру тіс жаксы ма? Жауабыћды дљлелде.

• «Тісіћді сакта» мђтінін окып, жауаптарыћныћ дұрысты- ғына козіћді жеткіз.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Оқушылар  тапсырмаларды љз беттерінше орындайды.

   Сабақты корытындылау.

   Сњрақ-жауап  аркылы алған білімдерін ћорытындылайды.

   Њйге  тапсырма беру.

   Мђтінді тњсініп окып келу. Књнделікті љмірде гигиеналық ережелерді орындау.

48-САБАҚ.  Дастарқан басында озіћді қалай  њстауыћ керек?

   Сабақтыћ  мақсаты: дастаркан басында љзін дњрыс њстау ережелерімен таныстыру.

   Корнекілігі: ойыншык ыдыстар, ермексаз, кағаз.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

• Аулада ойнап жњрдіћ немесе кітап окып отыр едіћ. Анаћ тњскі асқа шақырды. Бірден дастарқан басына отырасыћ ба, не істейсіћ?

   Оқушы жауаптары тыћдалады.

   Жаћа  сабақ.

• Ћалай ойлайсыћдар, бњгін сабақта дандай тадырып љћгіме болады?
• Дастаркан басында љзіћді калай њстау керектігі туралы.

   Оқулықпен жњмыс.

   а) Окулыктағы љћгіме окылады.

   ђ) Оқушылар љћгіменіћ мазмњнына байланысты пікірлерін ортаға салады.

   Жағдаят шешу.

1. жағдаят.

   Сен досыћныћ њйіне конакка келдіћ. Сені ауызғы бљлмеде оныћ анасы қарсы  алды. Сен љзіћді қалай њстайсыћ?

2. жағдаят.

   Сені  дастарқан басына шақырды. Сен љзіћді қалай њстай- сыћ?

   Бақылау књнделігімеи жњмыс.

   Окушылар  бакылау књнделігіне љз беттерінше дастаркан басында љзін-љзі њстай білу ережелерін књрастырып жазады.

   Сабақты қорытындылау.

   «Біз  қонаққа барамыз» дидактикальщ ойыны.

   Шарты: оқушылар бірнеше топқа бљлінеді. Бірінші топ окушылары сыйлыктар жасайды. Екінші топ окушылары дастаркан жаяды. Њшінші топ окушылары қонактарды карсы алады. Тљртінші топ конактар, бесінші топ њй иелері болады. Окушылар конактардыћ келуін, оларды њй иелерініћ карсы алуын сахналайды.

   Ойын  барысында сљйлеу мђдениетіне коћіл  бљлінеді. Ђсіресе, «Тамактан алыћыз», «Ғафу етіћіз», «Љте дђмді», «Ђперіп  жіберіћізші» деген сиякты сљз тіркестерін  колданады. Ойын ойнатылады, љн айтылады. Қонактар кайтар кезде «Отырыс љте  кљћілді љтті», «Сау болыћыздар»  деген сљздер айтылады.

   Осылайша  дастаркан басында љзін калай њстау ережелері кайталанады.

   Њйге  тапсырма беру.

   Мђтінді тњсініп окып келу.

49-САБАҚ.  Мектеп — білім беретін мекеме

   Сабақтыћ  мақсаты: окушыға љрбір адам білім алу керектігі туралы њғымды калыптастыру; білім беру мекемелерімен та- ныстыру.

   Кернекілігі: білім мекемелерініћ суреттері.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психология  л ық дайындық.

   Мацал

   Акыл  копке жеткізер, љнер кљкке жеткізер.

   Макалдыћ  мағынасы ашылады.

   Жаћа  сабақ.

   1. Кіріспе ђћгіме.

   Мњгалім казак даласында ећ алғаш мектеп ашып, бала окыткан ағартушы Ы.Алтынсарин туралы ђћгімелейді.

   - Ыбырай Алтынсарин - ағартушы, ақын, жазушы.

                Кел, балалар, окылық, Окығанды коћілге / Ыкыласпен токылык, - деп, казак балаларына «Оку хрестоматиясын» жазып, балаларды білімге шакырды.

   А.Байтұрсынов  - ақын, мемлекет кайраткері. Ол њлттык ђліпбиді тњћғыщ рет жасап, жаћа њлгі њсынды. Ол «Оку қњралы» атты тњћғыш ђліппелердіћ бірін жазды.

   Қазір білім беру саласы жаћаша дамып жатыр. Біздіћ елімізде окымайтын, білім алмайтын бала жоқ. Жаћаша њлгіде қаншама мектеп, лицей, гимназиялар жњмыс істейді. Арнайы орта білім беретін колледждер, жоғары білім беретін университет, институттар бар.

   2. «Мектеп» сљзіне топтастыру жасау.

   Сызба аркылы «Мектеп - білім беретін мекеме. Ол - жо- ғары оку орнына апаратын алгашкы баспалдак» деген њғым бекітіледі.

   Оқулыкпен жњмыс.

1. Мђтінніћ бірінші болімімен жњмыс.

   а) Сњрактарға жауап беру.

   ђ) Окушылар мектеп туралы ойларын љћгімелейді.

2. Мђтінніћ екінші болімін оку.

   а) Информатика поні туралы љћгіме.

   Техниканыћ  дамуымен электронды есептеуіш машиналар  пайда болды. 1990 жылдардан бастап электронды есептеуіш машинасы деген терминніћ орнына компьютер деген термин пайда болды. Компьютер барлык жерде колданылады. Сондык- тан компьютермен жњмыс жасауды њйрету максатында мек- тептерде «Информатика» пђні кіргізілді. Бњл сабакта компьютермен жазуды, есептеуді, сурет салуды њйренесіћдер.

   ђ) Мњғалім мамандығы туралы мағлњмат беру.

   Алдымен окушылардыћ оздері ђћгімелейді, мњғалім  то- лыктырады.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   «Сойлемді аякта» дидактикалық ойыны.

1. Мектепте оқушыларды мњғалім ....
2. Математика сабағында есеп ... .
3. Қазак тілі сабағында ....
4. Дене тљрбиесі сабағында ...,...,....
5. Информатика сабағында 

   Сабақты қорытындылау.

1. Мектеп кандай мекеме?
2. Окушылардыћ мектептегі міндеттерін айт.
3. Ересектер љздерініћ мамандықтарына калай кол жет- ^! г кізді?

   Њйге  тапсырма беру.

   Мљтінді тњсініп окып келу.

50-САБАҚ.  Мђдениет мекемелері

   Сабақтыћ  максаты: «Мђдениет мекемелері», «коғам мљде- ниеті», «мљдениетті адам» деген њғымдардыћ мағыналарын тњ- сіндіру; окушыларды мљдени, коғамдык орындарында љздерін њстай білуге баулу.

   Корнекілігі: «Қала ішіне саяхат» бейнетаспасы.

   Сабақтыћ  барысы:

   Жаћа  сабакка дайындық.

   Осы сабакта окушыларға мақсатты тњрде кітапхана, театр, і цирк, тарихи ескерткіштерге, яғни мљдени орындарға топсеруен њйымдастырылуы тиіс. Егер ондай мњмкіндік болмаса, онда 1 «Қала ішіне серуен» атты бейнефильмді кљрсетуге болады.

   Бейнефильм  корсету (мњғалім Алматы, Астана немесе оздері тњратын кала туралы кљрсете алады). Мњғалім мђдени орындардыћ маћызын тњсіндіреді.

   Кітапхана - копшілік тњтынуына керекті кітаптар сак- талып тњратын њй, мекеме. Кітапханада окитын кітапты таћ- дауға кітапханашы кљмектеседі.

   Муражай - љртњрлі тарихи заттар мен бњйымдарды жинап, жњйелеп, олардан корме њйымдастырумен айналысатын мђдени \ мекеме.

   Ескерткіш - даћкты адамдарды немесе тарихи оқиғаларды мђћгі есте қалдыру њшін жасалатын мњсіндік шығарма. Мысалы, Алматы каласындағы Абай ескерткіші.

   Оқульщпен жњмыс.

   1. Сурет бойынша жњмыс. 

• Кез келген бір мђдени орынға кіргенде, љзіћді калай ұстайсыћ?
• Мен мұражайга кіргенде ...
• Мен театрға барғанды жақсы кљремін. ...
• Мен кітапханадан казак ертегілерін алдым....
• Мен музыка тыћдағанды жаксы кљремін. ...
2. Мђтіннен Лондон каласындағы цирк туралы жазылған жерді тауып окиды.
• Қазакстанда цирк кашан пайда болғанын білесіћдер ме?
• Қазак циркі 1970 жылы Г. Ғалиеваныћ жетекшілігімен ұйымдастырылды. Алматы каласында 1972 жылы жаћа цирк ғимараты салтаиатты тњрде ашылды.

3. Љбілхан Қастеев атындағы мњражай туралы толык мђ- ліметтер беру.

   Ђбілхан Қастеев - суретші. Ол казақтыћ тњрмыс-тіршілігін тұрмысын бейнеледі. Оньщ суреттерінде њлттык бояу айрыкша жаркырайды. Љ. Қастеев казак бейнелеу онерін дамытуға айрыкша ећбек сіћірді. Алматы қаласындағы бейнелеу онері мњ- ражайы Ђ. Қастеев атымен аталады. Мњнда суретшілер, мњсін- шілер, халык шеберлері оз жњмыстарын кормеге кояды.

4. Астана каласындағы Салтанат сарайы туралы ђћгіме жњргізіледі.

   Сабақты қорытындылау.

   «Мђдени орындарды ата» сайысы.

   Шарты: окушылар озі тњратын жергілікті жердегі мђдени орындарды атайды. Коп мљдени орынды атаған окушы жећімпаз атанады.

   Мљдени  мекемелердіћ пайдасы туралы сызба сызылады.

ой-epic

      j, ћарым-катынас

МЂДЕНИ  ОРЫТТ Д АР j ^ мінез-кұлык

J мђдениеті

тљрбие  береді

   Њйге  тапсырма беру.

   Мђтінді тњсініп оқып келу. 

                 51-САБАҚ.  Мектепте Сабақтыћ мақсат:Ы: окушыларды мұғалімніћ қызметімгм жђне мектеп ұжымымен таныстыру.

Кљрнекілігі: мектеЛ, сынып бейнеленген суреттер.

Сабақтьщ  барысы: Њйымдастыру  кезвчі. Мектеп сљзін  топт#^стьіру.

оку мећгерушісі кітапханашы

директор

мұғалім

кезекші

еден Ясуушы

дљрігер

аспазшы

шаруашылык  мећгерушісі

   - Мектепте жұмыс істейтін адамдардыћ міндеттері кандай?

   Жаћа  сабақ.

1. «Окушыныћ портфелінде не болады?» дидактикалык ойыны. Шарты: окушылар оқулықтар, дђптер, қарындаш, бояу, қалам, қаламсауЫ^т- доп, қуыршақ, љшіргіш, телефон деген сљздердіћ ішінен оку к¥Р^алдаР^ыы таћдайды.
2. Жњмбақтар шеШІледі.

Біліміне  мол сый-асы Балғындардыћ ұясЫ- (Мектеп)

Шђкіртке  жанашыр> Мейірман кім, жанЫ асыл?

(Њстаз)

Њшымен казык, Top кљзді жазық. Њстінен љттім, Асыл сљз жазып.

(Дђптер)

Ілулі тұр кећ  алаћ, Керегімді мен одан Жазып алам кљшіріп, Сњртем сосын љшіріп.

(Такта)

Њстінде есігі,

Љзі орындык, ђрі  њстел

Окушылар бесігі.

(Парта)

3. Сњрактарға жауап беру.

пе?

- Балалар, калай ойлайсыћдар, окушыға књн тђртібі керек 

• Књн тђртібі окушы бойына кандай қасиеттердіћ қалып- тасуына љсер етеді?
• Сеніћ мектебіћ кімніћ атында?
• Ол адам туралы не білесіћ?

• Мектебіћніћ суретін сал. Сабақты қорытындылау.

          52-САБАҚ.  Сен жђне сеніћ  достарыћ Мақсаты: мінез-кұлык мљдениетіне жљне достыкка тђр- биелеу.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық.

   1. Њнтаспадан дос, достық туралы љн тыћдатылады.

• Ђн не туралы?

• Достықты калай тњсінесіћдер? 4. Тљмендегідей жағдаят шешіледі.

   Берік пен Ерлан бір аулада тцрады. Екеуі љздерін доспыз деп санайды.

   Бірде екеуі кинога барды. Кинотеатр алдында Ерлан таны- сын кездестірді. Ол танысымен ђћгімелесіп ігщрып цалды. Ерлан бірер уақыттан соћ Берікке бурылып:

   Мен кинога кірмеймін. Љзіћ бара бер. Досыммен цаланы аралап серуендеймін, - деді. Сњрақтар:

1. Ерланныћ љрекеті дњрыс па?

2. Ерланныћ орнында болсаћ, не істер едіћ? Жаћа сабақ.

1. Мђтінді мњғалімніћ окуы
2. Оқушылардыћ іштей окып шығуы
3. Мђтін бљліктері бойынша сњрактарға жауап беру
4. Мђтінді сахналау
5. Мљтін мазмњны бойынша кейіпкерлердіћ мінез-қњлык- тарына «диагностикалык карта» књрастыру

   а) Марат к а атасы кандай акыл айтты?

   љ) «Сикырлы ережені» тағы бір рет тњсініп окы.

5. Достармен ізгі қарым-катынас жасаудыћ ережесін књ- растырту.
6. Қазак халқыныћ тамаша дљстњрі — ерулік туралы оку- лықта жазылған бљлікті тапқыздыртып окыту.

• Бұл дљстњр неге њйретеді?

• Кљршілер мен достар арасында сыйластык пен мейірім- ділікке баулитын тағы кандай дђстњрлерді білесіћдер?

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабакты қорытындылау.

1. Достарыћмен карым-катынасыћ қандай?
2. Сыныптастарыћмен карым-катынасыћ қандай?

53-САБАҚ.  Отан. Қазақстанныћ  Туы, Елтаћбасы,  Ђињраны, Конституциясы

   Сабаћтыћ  мақсаты: окушы бойына Отан њғымын берік бекіту; љзініћ отбасына, туған љлкеге, атамекенге деген ыстык сњйіспеншіліктерін дамыту; Қазакстан Республикасыныћ Мемлекеттік реміздері - ел жњрегініћ соғысы, ел тілегініћ тоғысы екендігін њғындыру.

   Кљрнекілігі: рљміздердіћ суреттері, Қазакстан туралы суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Жаћа  сабак.

1. Қазакстан Республикасыныћ Ђнњраны орындалады.
2. Кіріспе љћгіме.

   - Бњгінгі біздіћ љћгімеміз кећ байтак Отанымыз - Казак- стан, Отанымыздыћ рљміздері туралы.

3. Негізгі бљлім.

   Сњрак-жауап  ђдісі аркылы жаћа сабактыћ такырыбы ашы- лады.

   Сњрақтар  мен тапсырмалар:

1. Біздіћ Отанымыз кандай?
2. Қазакстан халкы калай тњрады жљне немен айналысады?
3. Картадан Қазакстан Республикасын тауып кђрсетіћдер. '
4. Љзіміз тњратын каланы (ауылды, облысты) тауып кљр- сетіћдер.
5. Қазақстанда кандай халыктар бар жене о л ар калай тұрады?
6. Отаныћа деген ыстык махаббатьщды кандай жылы сљздермен жеткізер едіћ?

   — Отан - тузган ел, љскен жер.

7. Қазақстан Республикасыныћ реміздері туралы білімдерін толықтыру.

   Жетекші сұрактар койылады. Окушылардыћ сұракка  толық жауап беруі кадағаланады.

   Оқушы жауаптары:

8. ҚР рђміздері - Ту, Елтаћба, Љнұран.
9. Олар 1992 жылы 4 маусымда кабылданды.
10. Ћазак елініћ Туы мен Елтаћбасыныћ тњсі кљгілдір жене алтын.
11. Кљк тњс - бірліктіћ, адалдыктыћ белгісі.
12. Алтын тњс - байлык пен берекеніћ белгісі.

   Мњғалім:

   2006 жылдыћ 7 каћтарында Ћазакстан Республикасыныћ Мемлекеттік жаћа Ђнњраны кабылданды.

   Љлећін  Жұмекен Нђжімеденов, музыкасын  Шљмші Қал- даяков жазған «Меніћ Ћазакстаным» ені бірінші рет 1956 жылы орындалды. Қазакстанда бұл енді білмейтін адам жоқ.

   2006 жылдыћ 6 каћтарында ел Парламенті Сенаты мен Мђ- жілісініћ бірлескен отырысында Њкіметтіћ њсынысы бойынша Мемлекеттік Ђнњранныћ ђуені мен метінін жаћарту кезделді. Елбасы Н.Э. Назарбаев љлећге ©згерістер енгізді. Љлећдегі жиырма жолдағы елу тогыз сљздіћ жиырма бес сљзі озгеріске њшырады. «Меніћ Қазакстаным» ђні 2006 жылы 10 қаћтардан бастап жаћа енњран болып бекітілді. «Меніћ Ћазақстаным» ені адамныћ отаншыл сезімін оятады, елін, жерін багалап, књрмет- теуге тербиелейді.

   ҚР-ныћ  Мемлекеттік Туы - ортасында шњгылалы књн, оныћ астында калъщтап њшқан кыран бейнеленген тіктертбњрыш- ты, кљгілдір тњсті мата. Тудыћ сабыныћ тњсында њлттық ернек нақышталган тік жолак кљктеп љтеді. Књн, шњғыла, кыран жђне ернек бейнелері алтын тњстес.

   Қазақстан Республикасыныћ Мемлекеттік Елтаћбасында кегілдір тњс аясында шаћырак (киіз њйдіћ жоғаргы књмбез тђрізді, бљлігі) бейнеленген, шаћырақты айнала књн  сљулесіндей тарап уықтар шаншылған, оны аћыздардағы пырақтар қанаты кљмкеріп тұр. Елтаћбаныћ тљменгі жағында «Қазакстан» деген жазу бар.

   Шаћырақ - отбасыныћ, одан да асыра айтқанда бњкіл адамзат њясынын нышаны.

   Киіз  њй — кљшпелілер мљдениетініћ сыйы.

   Шаћырақ - казак, халқы њшін айрықша қастерлі њғым. Ол - Қазакстанды мекендейтін барлык адамдардыћ ортак отбасыныћ, ортак њйініћ нышаны.

   Ай  мњйізді, алтын қанатты кос пырак киелі шаћыракты кос капталынан орап, пљле-жаладан, кауіп-катерден кызғыштай корып тњрғандай эсер калдырады. Ортак њйіміз - қасиетті Отанымызға калткысыз кызмет ету идеясын білдіреді.

   Жњлдыз  - барлық бес књрлык мемлекеттерімен, халык- тарымен ашык карым-катынас жасауға деген њмтылыстыћ белгісі.

   Оқулықпен жњмыс.

   Окулыктағы  мљтін болік бойынша оқытылып, мазмњны ашылады.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Дњрыс жауапты табу.

   Балалардыћ  қњкыктары мен міндеттерін аныктау.

   қњқықтары: міндеттері:

   білім алуға; жақсы окуға;

   емделуге; табиғатты қорғауға;

   демалуға њлкендерді сыйлауға;

   књкыктары бар. кішіге камқор болуға міндетті.

   Сабақты қорытындылау.

• Қазакстан қандай республика?
• Қазакстан - тђуелсіз мемлекет.
• Қазакстан жері кандай?
• Қазакстан жері кећ-байтақ.
• Ћазакстан елі қандай?
• Қазакстан елі бакытты.
• Қазакстанда кандай адамдар тњрады?
• Қазакстанда мыкты, даћқты адамдар тњрады.
• ҚазақСтан Республикасыныћ рђміздерін атаћдар.

   54-САБАҚ.  Қазақстан - кљп њлтты тђуелсіз мемлекет

   Мақсаты: оқушыларға «Қазақстан - тђуелсіз мемлекет» њғымын бекіту; Ћазакстанныћ физикалык картасымен жњ- мыс жасауды њйрету; пікірін корытындылап, тњйіндей білуге њйрету.

Кљрнекілігі: Қазакстанныћ физикалык картасы, суреттер. Сабақ барысы:

   I. Қызығушылықтарын  ояту.

Туған жер

Кећсіћ  дала, Туған ана.

Кљйлегіћ  кећ, кљк ала, Жан беретін, Тљн беретін

Мейірімді ана сен ғана.

С. Сейфуллин

• Акын љлећде туған жерді қалай суреттейді?
• Туған жердіћ кећ байтак екенін айтады.
• Табиғатыныћ кереметтігін айтады.
• Туған жерді мейірімді анаға тећейді.
• Батыр ағаларымыз бен апаларымыз Отанға кауіп тенсе, љркашанда корғауға љзір екендігі айтылады.
• Туған жерді тағы калай айтамыз?
• Отан, туған љлке, атамекен.
• Біздіћ Отанымыз калай аталады?
• Қазакстан Республикасы.
• Қазакстан Республикасында тњратын адамдарды кім деп атайды?
• Қазакстан Республикасыныћ азаматы деп атайды.
• Қазакстан Республикасыныћ азаматы кандай міндеттерді орындайды?
• Конституция бойынша заћдарды орындайды, оныћ окуға, ећбек етуге, т.б. књкығы бар.

   Жаћа  сабақ.

1. Ћазакстанныћ физикалык картасымен жњмыс. а) Картадан Қазакстан Республикасын табу, љ) Қазакстанмен коршілес республикаларды тауып керсету.

2. Сњрақтарға жауап беру.

   а) Қазақстанда кандай њлттар тњрады?

   ђ) Қандай рђміздерін білесіћдер?

3. Топпен жњмыс.
1. топ окушылары Қазакстан Республикасынын; Елтаћбасы туралы љћгімелейді.
2. топ окушылары Қазакстан Республикасыныћ Туы туралы љћгімелейді.
3. топ окушылары Қазакстан Республикасыныћ Ђнњраны туралы љћгімелейді.
4. Окулыкпен жњмыс

   Мљтінді бљліктер бойынша окытып, сњрак-жауап аркылы мазмњны ашылады.

5. Бакылау књнделігімен жњмыс.
6. Окушылар «Мен президент болсам, ...» деген тақырыпта эссе жазады.

   Сабақты қорытындылау.

   Њйге  тапсырма беру.

   Окулыктагы  мђтінді тњсініп оку жђне Қазақстан туралы косымша материалдар карастыру.

55-САБАҚ.  Қазақстан халықтарыныћ  достығы

   Сабактыћ  мақсаты: елімізде тњратын њлттар жљне олардыћ достығы туралы білімдерін кећейту.

   Кљрнекілігі: «Қазакстан - коп њлтты мемлекет» атты плакат.

   Сабақтыћ  барысы:

   Њйымдастыру кезећі.

   Кіріспе ђћгіме.

   - Қазақстан Республикасынын байырғы халкы - казактар. Қазактардан кейін сан жагынан кљп халык - орыстар. Баска њлттардан немістер, татарлар, љзбектер, њйгырлар, кљрістер, украиндар, т.б. бар.

   Қазак халкы ежелден достыкты кадір  тњткан. Сондыктан љр жылдарда біздіћ елімізге коныс аударган халыктарды кошеметпен карсы алған, сыйлаған. Баска њлттармен бірлік пен татульщта ғњмыр кешуде. Ата-бабаларымыз «Бірлік бар жерде тірлік бар» деген нақыл сљзді бекер айтпаған.

   Мемлекеттік тіл - казак тілі.

   Негізгі бљлім.

   «Достык деген сљзді калай тњсінесіћ?»  такырыбында пікір- талас љткізіледі. Окушылар љздерініћ ойларын ортаға салады.

   Жаћа  сабақ.

1. Окулыкпен жұмыс.
2. Бакылау књнделігімен жњмыс
3. «Њлттык киім» дидактикалык ойыны. Шарты: окушылар бірнеше топқа болінеді. Бірінші топ казак халкыныћ њлттык киімініћ суретіп салады. Екінші топ озбек, њшінші топ кљріс, т.б. халыктардыћ киімдерініћ суреттерін салады. Содан соћ ор топ њлттык киім туралы білімдерін ортаға салады.

   Сабакты қорытындылау.

   Достык  такырыбына љлећ шығаруға шығармашылык тап- сырма беруге болады.

   Њйге  тапсырма беру.

   Окульщтағы  мђтінді окып келуге тапсырма беріледі.

56-САБАҚ.  Қазақстанныћ њлттық  мђдениеті

   Сабақтыћ  мақсаты: Қазак халқыныћ њлттык мљдениеті туралы тњсініктерін кећейту; еліміздіћ њлттык модениетіне деген кызығушылыктарын арттыру.

   Корнекілігі: ертегі кітаптар, макал-мђтел кітабы, нақыл создер кітабы.

   Сабақтыћ  барысы:

   Бњл сабакта жергілікті жердегі онер мњражайына, кітап- ханаға топсеруенге апаруға болады. Онер қайраткерлерініћ портреттері мен туындылары койылып, корме њйымдастыры- лады. «Қазакстан халыктарыныћ мљдениеті» бейнефильмі кор- сетіледі.

   Сабакты томендегі нњскамен откізуге де болады.

   Кіріспе болім.

   Мњғалім сабакка љжейдіћ коржынын алып келеді. Қор- жынды ашып, бір шок жусан, кесе, тау хрусталі, књм салынған кішкене капшык, су құятын ожау жљне баркытка жібек жіп- пен кестеленіп тігілген сурет.

• Љжейдіћ қоржынынан шыққан заттар нені білдіреді?
• Жусанда туған жердіћ иісі бар. Ертеде алысқа сапарға шыққан адамдар љздерімен бірге бір шоқ жусанды алып жњрген. Туған жерге деген сағыныштарын жусанды иіскеп баскан. Љйткені жусан казак даласында кљп љседі.
• Ожау бұлактыћ мљлдір суы сиякты тазалыкты білдіреді.
• Қњм салынған капшык «каптағы қњм сиякты достарыћ кљп болсын» дегенді білдіреді.
• Сурет жолды, тауды, љзенді білдіреді.

   Негізгі бљлім.

   Қазак халкыныћ њлттык мљдениетін танып-білуге саяхат.

1. аялдама. Аћыз-љћгімемен танысу.

Райымбек  бастауы

   ...Райымбек  сарбаздары алғашкы књні-ак сусыздыктан  тарыға бастады.

   Райымбек  катты ойланып отырды да, орнынан атып тњрды. Қолына сњћгі алып, атқа мінбей, Кљкойнақты жаяу жетектеп, жњріп кетті. Жерден кљз алмайды. Бір ойпаћдау жерде Кљк- ойнак кљк тістеп тњрып, окыранып калды.

   Райымбектіћ књтіп тњрғаны сол еді. Райымбек дђл аяғыныћ астына бойлата сњћгіні сњкты да, кайта тартып алды. Сњћгініћ њшына лайлы топырак жњғылып шыкты. Сњћгіні бірнеше рет тњйгіштеп сњккылады. Бір кезде су атып шыкты. Ћуанғанынан:

• Су, су, - деп айғайлап жіберді.

   Сол књннен бастап мљлдір сулы бастау «Райымбек бастауы» деп аталып кетті.

«Ана  тілі» кітабынан

   Мњғалім казак халкында туған љлке, туған љлкеніћ батыр њлдары мен қыздары туралы аћыз-љћгімелері кљп екендігін айтып љтеді.

2. аялдама. Топпен жњмыс. Макал-мђтелдер жарысы.

   Мақал-мђтелдер

   Отансыз адам — ормансыз бњлбњл.

   Елдіћ ерлігі ерінен танылар,

   Елдіћ байлығы жерінен табылар.

   Љз  елім - алтын бесік, жат елдіћ — тњбі тесік.

   Жер шежіресі — ел шежіресі.

   3-аялдама. Эр топ казак халкыныћ љндерін орындайды.

   Оқулықпен жұмыс.

   а) Мђтін окылады, мазмұны ашылады.

   љ) Љћгіме жњргізіледі.

• Макал-мђтелдер қандай такырыптарды ашады?
• Достык, бірлік, білім, т.б.
• Макал-мђтелде терећ ой жинакталып, корытылып бері- леді.
• Қазак халқыныћ аћыз-ертегілерін кағазға, жазбаша тњрде бірінші кім тњсірді?

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабақты қорытындылау.

   Њйге  тапсырма беру: косымша ђдебиеттерден Қазақстан мљдениеті туралы окып келу, казак халкыныћ макал-мљтелде- рін оқып, дљптерге жазып келу.

57-САБАҚ.  Астана - Қазақстан Республикасыиьщ елордасы

   Мақсаты: оқушыларға Қазакстан Республикасыныћ Елордасы - Астана каласы туралы мљлімет беру; Отанға деген сњйіспеншіліктерін арттыру.

   Кљрнекілігі: Астана каласыныћ фотолары.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялык дайындьщ.

   Љткен материалды қайталау.

1. Окушылар Отан туралы жинап љкелген макал-мљтелдерін окиды. Оныћ мағынасын тњсіндіреді.
2. Сњрактарға жауап беру.

• Отанымыздыћ елордасы қалай аталады?

• Астана - кай республиканыћ бас каласы?

   Жаћа  материалмен жњмыс.

   1. Ђћгіме (жалпы Астана қаласы туралы).

• Еліміздіћ астанасы Алматы қаласы болған. 1998 жыл- дан Астана қаласы бас кала болып саналады. Міне, содан бері Астана каласы коркейіп, гњлденіп келеді.

   Есіл  озенініћ сол жак жағалауында  бой кљтеріп келе жаткан ғимараттар оте коп. Бірак солардыћ ішіндегі ећ сђу- леттісі - «Астана - Бђйтерек» ескерткіш-ғимараты. Биіктігі - 97 м. «Бљйтерек» келген конақтар њшін тамашалайтын ғима- рат кана емес, қаланыћ њлкен-кішісіне айналаны кљз алдына келтіретін љсем ғимарат, љрі демалыс орны болып саналады.

   Екі лифт 86 метр биіктікте орналасқан панорамалык залға лезде алып шығады. Нак осы жерде Астананыћ жан-жағы алакандағыдай анық кљрінеді.

   2. Оқулықпен жњмыс (мљтін бљліктер бойынша оћылады).

   а) Астана каласындағы архитектуральщ ескерткіштер туралы окиды.

   љ) Суретке карап, сњрактарға жауап  береді.

• Парламент њйінде не істейді?
• Њкімет њйінде кімдер отырады? Онда қандай жњмыстар атқарылады?

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Астана  қаласы туралы бейнефильм кљрсетіледі.

   Сабақты қорытындылау.

   Њйге  тапсырма беру:

   Астана  каласы туралы эссе немесе шығарма жазып келу.

58-САБАҚ.  Алматы

   Мақсаты: ђсем кала — Алматы жайлы тњсіндіру, еліміздіћ қалаларына деген мақтаныш сезімдерін ояту.

   Кљрнекі књралдары: Алматы каласы туралы бейнефильм, суреттер, слайдтар.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Њй  тапсырмасын қайталау.

   Жаћа  сабақ

   Ђћгіме

• Алматы - Қазакстан Республикасыныћ бњрынғы аста- насы. Ол Іле Алатауыныћ баурайында орналасқан. Қалада тњрлі мђдени орындар, спорт кешендері, саябак жђне кітап- ханалар кљп. Алматыны «жасыл кала» деп атайды. Љйткені табиғаты тамаша, љсімдіктердіћ алуан тњрі қаланы жап-жасыл етіп кљмкеріп тњрады. Оныћ тарихы терећде жатыр. Ертеде Еуропа мен Азияны байланыстыратын Њлы Жібек жолы осы Алматы каласы аркылы откен. Њлы Жібек жолы арқылы сауда кызу жњрді. Атакты Ферғана мен араб тњлпарлары, қытай- дыћ жібек маталары, піл, арыстан, жолбарыс, кыран қњстар, љсімдіктер, кітаптар жљне баска да тњрмыс заттары саудаға тњсті.

   Қазір Алматы каласында осы тарихи кезећге арналған Њлы Жібек жолы кошесі бар.

   Оқулыћпен жњмыс.

   Мњғалім окиды, окушылар тыћдайды.

   Сњрактарға  жауап береді.

   Суретпен  жњмыс жњргізіледі. Алматы каласыныћ сљулетті ғимараттары жљне мљдени орындары бейнеленген фотолары, слайдтары корсетіледі. Окушылар оћгімелейді, мњғалім тольщтырады.

   Бейиефильм  кљрсетіледі.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабақты қорытындылау.

   Њйге  тапсырма беру: «Алматы» мљтінін тњсініп окып келу, ђркімніћ озініћ туған қаласы, ауылы туралы љћгіме жазып келу.

59-САБАҚ.  Біздіћ кљлік

   Мақсаты: арнайы кљлік тњрлері туралы білімдерін кећейту; окушыларды њйде, мектепте кауіпсіздік ережесін сақтап жњруге њйрету.

   Кљрнекілігі: арнайы колік тњрлері бейнеленген суреттер, тірек қағаздар.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   «Ћандай колікке отыру керек?» дидактикалык ойыны. Шарты: тактаға њй, жол, аспан, тећіз, теміржол бейнеленген сурет ілінеді. Мњғалім окушыларға жњмбактар шешкізеді. Жњмбактардыћ шешуін білдіретін суреттер тактаға ілінеді. Бњл окушылардыћ жњмбақты шешуіне комектеседі.

Қњстан  аумайды,

Кокте зулайды.

Шешуі: њшак.

   Њшақтыћ суретін тактадағы суретке, яғни аспан бейнеленген жерге бекітпемен жапсырады.

• Жњмбактар не туралы?
• Коліктер.
• Қандай адамдардыћ мамандыктары коліктермен байла- нысты?
• Кљлікпен ұшуға, сумен жњзуге, машина жљне пойызбен жњруге болады.
• Ауыл мен каланы, қала мен каланы, ел мен елді кандай кљліктер байланыстырады?

   Њшақ, тікњшак кандай кљліктер? (Ђуе кљліктері).

   Катер, теплоход, кайык, кеме кандай кљліктерге жатады? (Су кљліктері).

   Мњғалім томендегідей њлгіде сызбаны іледі.

   жер   колік  ђуе

I

су

   Жаћа  материалмен жњмыс.

• Тђтенше жағдайда, мысалы, орт шыкса, кандай кљліктер- ді шакырады?
1. жағдаят:
• Газ плитасына шђйнек койып, теледидар керуге отырдыћ. Шљйнек кайнап, суы тљгілді де, кљгілдір от сљніп калды. Ал плитаныћ қњлағы ашык калгандыктан, газ шығып жатыр. Бњл љте кауіпті! Њйде кандай жағдай болуы мњмкін? Қандай арнайы машинаны шакыру керек?

   Оқушы жауаптары:

• Газдыћ иісі шығысымен плитаныћ књлағын жауып кою керек. Терезені ашып желдету керек. Газдыћ иісінен адам уланып калады. № 103 телефон нљмірі аркылы «Жедел жљрдем» шақырылады.
• Газ коп шығып кетсе, кез келген тњтанған оттан газ жа- рылуы мњмкін. Сондыктан № 101 телефон номірі аркылы љрт сљндірушілерді, № 104 номірі аркылы газ кызметініћ адам- дарын шақыру керек.

2. жағдаят:

   Кљшеден љтіп бара жатып, келе жаткан машинаны байқамай калдыћ. Машина кагып кетіп, сен жаракат алдыћ. Адамдар кандай кљлікті шакырады?

   Окушы жауаптары:

• № 102 нљмірмен полиция кызметкерлерін шакырады.
• «Жедел жљрдемді» шакырады.

   Оқулықпен жұмыс.

1. Мђтін окылғаннан кейін, арнайы кљліктер туралы бі- лімдері пысьщталады.
2. Топпен жұмыс.
1. топ њшқыштар;
2. топ књткарушылар;
3. топ спортшылар;
4. топ ђскери адамдар;
5. топ сњћгуір кемеде яіњмыс істейтіндер болады. Эр топ окушылары тљтенше жағдайлардағы ђрекеттері туралы љћгімелейді.

   Сабақты қорытындылау.

60-САБАҚ.  Егін шаруашылығы

   Мақсаты: окушыларға ауыл шаруашылығыныћ бљлімдері туралы ђћгімелеу; мљдени осімдіктерді ажырата білуді, осімдік текті азық-тњліктерге књнттылыкпен қарауға њйрету.

   Корнекілігі: сызба, суретгер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Њй  тапсырмасын тексеру.

   Сљз тіркесіне топтастыру жњргізу.

   Сњрақтар:

Ауыл  шаруашылығы дегеніміз не? Егін шаруашылығы дегеніміз не? Оқулықпен жњмыс.

   Егін  шаруашылығы туралы ђћгіме жњргізіледі. Окушылар бірнеше топка бљлініп, мљтінді бљлік бойынша окиды.

1. топ окушылары дђнді дакылдар;
2. топ окушылары књріш, сњлы, тары;
3. топ оқушылары мақта;
4. топ окушылары жњгері;
5. топ жемістер мен кокљністер туралы болімдерді окиды. «Љсімдік туралы айт» дидактикалык ойыны. Окушылар

берілген  жоспар бойынша љћгімелейді. Жоспар: Љсімдіктіћ аты Ћай топка жатады? Ол кай жерде оседі? Љсімдіктердіћ боліктері Адамныћ пайдалануы

   Сњракка жауап беру.

• Осіру дегенді калай тњсінесіћдер?
• Жер жыртады, тњкым себеді, топыракты тыћайтады, арам шљптері отайды, сиретеді, зиянды жђндіктердіћ козін жояды, онімді жинайды.
• Адам қолымен осірілетін осімдіктер мљдени љсімдіктер деп аталады.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабақты корытындылау.

   «Дњрыс  топта» дидактикалық ойыны.

   Њйге  тапсырма беру: «Егін шаруашылығы» мљтінін жђ- не осімдіктер туралы косымша материалдар оқып келу.

61-САБАҚ.  Жеміс жђне кекљніс  шаруашылығы

   Мақсаты: еліміздіћ ауыл шаруашылығы туралы њғым- дарын калыптастыру.

   Міндеттері: мђдени љсімдіктердіћ алуан тњрлілігі туралы њғымдарын калыптастыру; адам оміріндегі осімдіктердіћ ма- ћызын тњсіндіру; љсімдіктерді топтауды њйрету; адам ећбегін кадірлеуге баулу.

   Кђрнекілігі: кестелер.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялық  дайындық.

   Егін  шаруашылығы туралы љћгіме еткізіледі. Дђптерлеріне Ћазакстан жерінде љсетін дљнді дақылдар мен жемістердіћ аттарын жазады.

Бидай, кара бидай, алма, алмұрт,... - Бидайдан не алынады?

Мактадан  не алынатындығын кљрсететін сызба сызылады. макта —>- талшык —жіп —киім

1. Қ. Ђжікеевтіћ «Койлекті маған кім берді?» ђћгімесі еске тњсіріледі (Ђдебиеттік оку. 2-сынып).
2. Сњрактарға жауап беру.
3. Койлекті неге макташылар берді немесе койлек макта алқабынан келді дейді?
4. Мол онім жинап алу њшін не істеу керек?
5. Егістікке зиян келтірушілерді атап шьщ.

Егістік зиянкестерімен кандай жұмыстар жњргізіледі?

Жаћа  материалмен жњмыс.

   Кестеге Қазақстанныћ ауыл шаруашылык салаларын  жазып толтырады.

Оқулыћпен жњмыс.

Окушылар  мђтінді њш катарға болініп окиды.

1-катар жеміс-жидектер  туралы жазылған болімді оқиды.

2. катар дљнді дақылдар туралы оқиды.
3. катар кљкљністер туралы жазылғанды окиды. Білімді бекіту.

Бак љсімдіктерін осіретін шаруашылык калай аталады? Кокљністер осіретін шаруашылык калай аталады? Сабақты қорытындылау. Њйге тапсырма беру.

62-САБАҚ.  Мал шаруашылығы

   Мақсаты: њй жануарларын осіріп жђне књтіп-баптаудағы ерекшеліктерді тњсіндіру; танымдык љрекеттеріи дамыту; пі- кірлерін корытындылай білуге њйрету; жануарларға камқор- лыкпен карауға баулу.

Кљрнекілігі: жануарлар бейнеленген суреттер.

Сабақтыћ  барысі»і: Кіріспе  бљлім.

• «Гњл арасыз осе алмайды, ал ара гњлсіз тіршілік ете алмайды» дегенді калай тњсінесіћдер?

Окушылардыћ жауаптары, пікірлері тыћдалады. Жаћа материалмен жњмыс.

«Мал шаруашылығы» сезіне топтастыру жасалады.

Тамақтану тізбегі:

адам —>■ љсімдік —+■ жануар

араныћ њясы —>■ љсімдік —ара

адам —к осімдік —»- књстар, т.б.

• Жануарлар љсімдіктерсіз тіршілік ете ала ма? Оқулықпен жњмыс.

Мђтінніћ  бірінші белімі окытылады. Сњрактарға жауап беру:

• Жануарлар немен коректенеді?
• Жануарларды емдейтін мамандык иесі калай аталады?
• Табиғат адамға не береді?
• Мљтінніћ екінші бљлімі окытылады.
• Қазакстанда кой осірілетін шаруашылык калай аталады?
• Ћазақстанда кой тњкымдарын калай кебейтеді?
• Қойдыћ кандай пайдасы бар?

   Мљтінніћ  баска бљлімдері де осылай окылады.

   Білімдерін  тексеру.

• Мал шаруашылығы туралы не білдік?
• Мал шаруашылыгы мен енеркљсіптіћ арасында қандай байланыс бар? Олардыћ арасында љзара байланыс бар ма? Пікірлеріћді дљлелдећдер.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабақты қорытындылау.

   Њйге  тапсырма беру.

   Бақылау књнделігіндегі тапсырманы орындау, њй жан- уарлары туралы љнгімелеп келу.

63-САБАҚ.  Зауытта

   Мақсаты: автомобиль шыгаратын зауытта жњмыс істейтін адамдардыћ ећбегімен жљне автомобильдіћ књрылысымен таныстыру.

   Корнекілігі: автомобиль шыгаратын зауыттыћ суреті.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Мњгалім оқушыларға сырттай автомобиль шыгаратын за- уытқа серуенге баратындарын хабарлайды.

   Љткен сабакты қайталау.

   Жаћа  сабақ.

   «Сен  білесіћ бе?» айдары.

• Бумен жњретін машинаны француз инженері Кюнью ойлап тапты. Оныћ тњрі ебедейсіз књлкілі корінді. Жњргізуші машинаны тњткамен (рычагпен) баскарып отырды. Кейінірек бірін-бірі танымайтын неміс онертапкышы Даймлер мен аме- рикандык Форд екеуі жанармаймен жњретін машина ойлап тапты. Кейінірек машинаныћ тњр-тњрі шыгарылды. Ал казір автомобильдіћ коптеген тњрін коруге болады.

   Автомобиль  туралы окушылардыћ љћгімесі.

   Оқулықпен жњмыс.

   Суретпен  жњмыс.

• Суретте кандай зауыт бейнеленген?
• Бњл зауытта не жасап шыгарады?
• Сурет аркылы осы зауытка барып, ондағы ећбекпен танысайьщ. Міне, мынау - књрастыратын цех. Бњл жерде бђрі автоматтандырылған. Автомобильдер ілініп тұр, олардыћ жа- нында машина бљлшектері салынған контейнерлер койылған. Зауыттағы љр адам љз жњмысын біледі. Олар арнайы киім киеді.

   Машинаны  књрастырмас бњрын, машинаныћ дизайнын ойлап тауып, оныћ бљлшектерін дайындау керек. Љрбір бљл- шектіћ љлшемі анықталып  сызылады. Осындай жњмыстардыћ бљрі зауытта орындалады.

   Мљтіндер  белгілі бір тапсырма бойынша окылады.

   Автомобиль  зауытында жњмыс істейтін мамандық иелері туралы оку.

   Механикалык дехтағы жњмыс: токарьлык станокта жњмыс істейтін адам, оныћ мамандығы  туралы оку.

   Станок-автомат  бљлшектерді бір-бірімен қосатындығын окып білу.

   Конструктор цехыныћ жњмысы жайлы окылады.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Сабақты қорытындылау.

• Автомобильдіћ кандай пайдасы жђне зияны бар?
• Адам, љсімдік, жануарға зиян келтірмейтін автомобиль- дерді ойлап шығаруға бола ма? Ол њшін сен не істер едіћ?

   Њйге  тапсырма беру.

   Автомобиль  зауыты туралы љћгіме књрастырып келу.

64-САБАҚ.  Фабрикада

   Мақсаты: токыма фабрикасында жњмыс істейтін адамдар- дыћ ећбегімен таныстыру; токымашылардыћ ећбегініћ маћызы мен қажеттілігін тњсіндіру.

   Кљрнекілігі: токыма фабрикасы бейнеленген суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Токымашылардыћ  ећбегі туралы љћгіме жњргізіледі.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

   а) Киімдердіћ суреттері кљрсетіліп, олардыћ  ортақ атауы (киім) айтқызылады.

• Алғашқы адамдар кандай киім киді? Олардыћ киімдері неден тігілді?

   ђ) Мата тњрлері туралы мљлімет беріледі.

Оқулықпен жұмыс.

Токымашылардыћ  ећбегімен таныстыру.

• Жіпті неден иіреді?
• Жњннен, зыгырдан, мактадан. Иіру цехыныћ жњмысы. Токыма цехыныћ жњмысы. Дизайнер-суретшініћ жњмысы.

   Окушылар  токыма фабрикасыныћ жњмысын сызба тњрінде кљрсетеді.

   Сурет бойынша токыма фабрикасы туралы ђћгіме књрас- тыру.

Бақылау књнделігімен жњмыс.

Фабрикада жњмыс  істейтіндерді кызыл нњктемен белгіле. Баска да фабрикалардыћ аттарын дљптерге жазу. Сабақты қорытындылау.

65-САБАҚ.  Қњрылыста

   Мақсаты: књрылысшылардыћ ећбегімен жђне књрылыста адам ећбегін жецілдететін машиналармен таныстыру; књры- лысшы ећбегініћ маћызы мен қажеттілігін њғындыру.

Кљрнекілігі: автомобиль шыгаратын зауыттыћ суреті.

Сабақтыћ  барысы: Психологиялык  дайындык. Жаћа сабақ.

1) Жњмбактар шешіледі.

Қњс њясы секілді, Њйшігі бар биікте. Љрілген кос кекілді, Тњрар мойнын иіп те.

(Кран)

Қыршылдатып тістерін Топыракты асайды.

(Экскаватор)

• Бұл машина л ар не њшін кажет?
• Оларды кайда колданады?

   2) Мњғалімніћ љћгімесі.

   Қала, ауылдарда жњргізілетін қњрылыс жњмыстары туралы љћгімелейді.

   а) Қњрылысшылардыћ ећбегініћ маћызы мен қажеттілігі кандай?

   љ) Қњрылыска катысты тағы кандай мамандықтар бар? (Тас калаушы, бояушы, еден тљсеуші, т.б.).

   б) Тас калаушы не істейді?

   Окулыкпен жњмыс. Сњрақ-жауап аркылы љћгіме лсњргі- зіледі.

   Бақылау књнделігімен жњмыс.

   Ћала  мен ауылдағы књрылыстарды салыстыру.

   Њксастыктары  мен айырмашылыктарын айткызу.

   Сабакты қорыгындылау.

66-САБАҚ.  Фермада

   Максаты: мал шаруашылығы туралы білімдерін кећейту.

   Кернекі књралдары: «Сиыр фермасы», «Қњс фермасы», «Жылкы зауыты» такырыптарындағы суреттер.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

   Қњс, сауын фермаларына саяхатка баратындығы  хабар- ланады.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

• Біздіћ еліміздіћ экономикасы кљне заманнан мал шаруа- шылығына негізделген. Тљуелсіздік алғаннан кейін ауыл шаруашылығыныћ љнімін жљне оныћ њксатылған љнімдерін тњтыну кљлемі њлғайды. Ауыл шаруашылығы бірнеше саладан тњрады. Олар: астык шаруашылығы, мал шаруашылығы, т.б. Сондай-ақ ауыл шаруашылығына бағбан, диканныћ ећбегі де кіреді. Бағбан жеміс ағаштарын љсірсе, диқан егінінілікпен айналысады.
• Қандай мал шаруашылығы фермаларын білесіћдер?

   Оқулықпен жњмыс.

   1. Қњс фермасы туралы бљлімді окиды.

• Инкубатор дегеніміз не?
• Адамдар инкубаторды не њтттін ойлап тапты?
• Қњс фермасыныћ кандай пайдасы бар?

2. Сауын фермасындағы адамдардыћ ећбегімен танысады.

3. Сурет бойынша жұмыс. «Сауын фермасындағы ећбек» тақырыбында љћгіме жњргізіледі.

   Қорытынды.

• Қњс жљне сауын фермалары зауыт, фабрикаларға њксай- ды. Неліктен?

   Љйткені казіргі фермаларда ећбек колмен аткарылмайды. Автоматты тњрде механикаландырылған.

   «Ойланып  жауап бер» айдарымен  сурацтарга жауап беру.

1. топ.

• Сен есейіп, фермер болдыћ. Сеніћ шаруа кожалығыћ сиыр осірумен айналысады. Қандай онімдер ондіресіћ?

2. топ.

• Сендер њй књстарын осірумен айналысасыћдар. Кандай онімдер ондіресіћдер?

   Екі. ферманыћ љнімдерін. салыстыру.

   Құс фермасы Сауын фермасы

   жњмыртка сњт

   Сабакты корытындылау.

• Фермада кандай қњстар осіріледі?
• Сауын фермасы деп аталу себебін тњсіндіріћдер.
• Бњл фермалардыћ њксастыктарын айтыћдар.

   Њйге  тапсырма беру.

   Білетін фермаларыћ туралы жаз.

67-САБАҚ.  Жазда нені есте  њстау керек?

   Мақсаты: жђндік, ермекші жљне кейбір осімдіктердіћ жаз- ғы тіршілігімен таныстыру; табиғатта озін-озі њстау тљртібін орындау дағдыларын қалыптастыру.

   Кљрнекілігі: бейнетаспа, тњрлі тњсті карындаштар, сурет салатын парак.

   Сабақтыћ  барысы:

   Психологиялық дайындық.

• Гњлді жњлып алып едім, біраз уакыттан соћ гњл солып қалды. Конызды њстап алып, алаканыма салдым. Біраз уакыт- тан сон ол да љліп калды. Мен колмен емес, жњрекпен жаксы кору керектігін сонда ғана тњсіндім.

   Жаћа  материалмен жњмыс.

1. Жаз мезгілі туралы љћгімелесу.
2. Табиғат аясында адам езін қалай ұстау керектігі туралы ережелермен танысу.

   Оћулықпен жњмыс.

1. Жидектер мен саћыраукњлактар женінде жазылған болім оқылады. Сонан соћ ережелер ойластырылады.

• Бейтаныс љсімдіктердіћ жемісін, љсіресе саћыраукњлак- тарды жеуге болмайды.

2. Жендіктер мен ормекшілер жонінде жазылған болім окылады.

   Қорытынды ереже:

   Жљндіктерге тиіспе, шағып алады.

   Љсімдіктерді  таптамай, сокпакпен жњр.

   Гњлдерді  жњлма.

3. Мљтінніћ њшінші болімі окылады.

• «Књн, ауа жљне су - адамныћ досы» деп неліктен айтады?

   Окушы жауаптары тыћдалады.

   Окулыкта  берілген ережелер окылады.

   Сабақты қорытындылау.

• Жазда нені есте њстау керек?

   Њйге  тапсырма беру.

   Бакылау књнделігіндегі тапсырмаларды орындау, табиғат аясында љзін-љзі дњрыс  њстау ережелерін естен шығармау, жолда жњру ережелерін еске тњсіру.

68-САБАҚ.  «Жас натуралистер  станциясына» топсеруен

   Мақеаты: Қазакстанныћ осімдіктер жљне жануарлар љле- мімен кећінен таныстыру.

   Міндеттері: жануарлар мен осімдіктер ђлемі туралы жас ерекшеліктеріне сай ғылыми теория беру; зат жене қњ- былыстардыћ мағынасын оз беттерінше аша білуге њйрету; табиғат пен адам арасындағы байланысты тњсіне білуге њйрету; адамныћ табиғаттағы ролі мен маћызын бағалай білуге баулу.

ТЕСТ  ТАПСЫРМАЛАРЫ

1. Табиғаттыћ жанды денелеріне не жатады?

а) жер, ауа, тау

љ) кар, ағаш, құстар

б) адам, балык, књстар

2. Табиғаттыћ жансыз денелеріне не жатады?

а) жер, ай, љсімдік љ) тас, су, ауа

б) жануарлар, љсімдіктер

3. Қоршаған дњние дегеніміз - ...

а) кун, топырак, су

љ) Књн жене адам колымен жасалған заттар

б) табиғат жене адам колымен жасалған заттар

4. Адам колымен не жасалады?

а) ағаш, књс, шљп

е) њстел, машина, есік

б) ауа, њстел, жаћбыр

5. Тірі табиғат дегеніміз - ...

а) ағаш, адам, аћдар

љ) жњлдыздар, кар, жел

б) жануарлар, љсімдіктер

6. Мына сейлем кай жыл мезгілін суреттеп тњр?

Бояу  қылћаламсыз келіп, барлъиқ жапырацтарды бояп шықты.

а) кыс

ђ) кљктем

б) књз

7. Ауа температурасын неніћ кљмегімен љлшейді?

а) барометр љ) тњсбағдар

б) термометр

8. Ећ суык температура кайсысы?

а) 0°С

в) - 3° С

б) - 2° С

9. Ағаштыћ топырак астындағы бљлігі - ...

а) жапырак е) тамыр

б) діћ