Шетелдегі халыққа білім беру жүйесі

Латын Америкасында  білімніњ ж‰йесі µте нашар дамыѓан. 6 – 11 жастаѓы  балалардыњ тек 75 проценті, ал, 12 – 17 жастаѓылардыњ 53 проценті ѓана мектепке тартылѓан. Б±л  елдерде де міндетті т‰рде аќысыз білім беру ж‰йесі бар. Мектептіњ  бірінші екінші сатысын тегін  оќуѓа болады. Біраќ олар д±рыс  ќызмет етпеуде. Латын Америкасында 7 – 8 жылдыќ, ал, Венесуельде 10 жылдыќ білім  беруге міндеттелген. Б±л елдерде  де басќа Европа, Азия, Америка мемлекеттеріндегідей бастауыш, орта мектептер, кєсіптік –  техникалыќ оќу орындары, колледждер ( сауда, µндіріс, дєрігерлік, ±стаздыќ, ауылшаруашылыќ), жоѓары оќу орындары бар. Осы кµрсетілген оќу орындарымен  бірге єр т‰рлі фирмалардыњ оќу  орындары: мектептер, т‰рлі курстар  ќызмет етуде. Жоѓары оќу орындарыныњ 75 проценті университеттер. Біраќ б±л  елдердіњ жастарыныњ кµпшілігі шет  елдерде білім алуда.

Африка мемлекеттеріндегі  білім ж‰йесі жоќтыњ ќасы. Бастауыш мектепте жалпы балалардыњ 30 проценті ѓана, ал, Ливия, Нигерия, Суданда, Чадта, Мавританияда 10 процент ќана оќиды. Орта мектептер мен кєсіптік –  техникалыќ оќу орындарында 2 процент  ќана оќиды. Жастар жоѓарѓы білімді  шет мемлекеттерден алады. Негізінен  олар гуманитарлыќ, аздаѓан дєрігерлік,инженерлік мамандыќќа дайындалады.

Б±л лекцияда т‰рлі мемлекеттердіњ білім ж‰йелерініњ даму баѓыттарын кµрсетудегі маќсатымыз - Ќазаќстандаѓы  білім ж‰йесімен салыстырып, нені ‰йреніп, кімнен ‰йренудіњ жолдарын кµрсету. Єрине, шет мемлекеттердіњ білім ж‰йелері тєуір екен деп  бєрін ќабылдай беруге болмайды. Тєжірибе жергілікті жерге, жаѓдайымызѓа сай  келе ме, жоќ па, соны ескеруіміз керек. 

Біраќ д‰ниеж‰зілік проблемаларды  білгеніміз де жµн, соны д‰ниеж‰зілік ѓалымдарымен бірлесіп шешкеніміз д±рыс. Ал проблемалар µте кµп. Соныњ  бірнешеуін ѓана атап µтейік:

-зањ т±рѓысынан б±кіл  д‰ниеж‰зі адам баласыныњ ќ±ќыѓын  жоѓары ±стап ќорѓау;

-аз халыќтардыњ мєдениетініњ  дамуына кµмектесу;

-энергетика мєселесін  шешу, ќоршаѓан ортаны ќорѓай  білу;

- білім, оќу, тєрбие  мєселелерінен тєжірибе алмасу;

-ѓылыми-техникалыќ прогресс  жµнінде аќпарат алмасу;

-нашаќорлыќќа ќарсы к‰ресу, салауатты µмірді уаѓыздау;

-ж±мыссыздыќты жою;

-балалардыњ оќуѓа деген  ынтасын кµтеру;

-±лтаралыќ ќарым-ќатынасты  д±рыс жолѓа ќою;

-жан±яны т±раќтандыру, неке  б±зуѓа жол бермеу, тастанды балалардыњ  санасын кеміту т.б.

Осыларды т.б. мєселелерді  шешу б‰гінгі к‰нніњ кезек к‰ттірмейтін істері болып табылады.

Сонымен, ќорытындылай айтарымыз  жалпы америкалыќ, аѓылшындыќ, франциялыќ, жапониялыќ, кореялыќ, австриялыќ, германиялыќ, Латын Америкасындаѓы мемлекеттердіњ білім ж‰йелері Африка елдерініњ  білім ж‰йелерімен бірдей болып  отыр. Айырмашылыѓы-тек сол ж‰йелердіњ іске асуымен ќатар білімініњ  мазм±нында, ќаржылануында, ±лттыќ ерекшелігінде  болып жатыр.

Жастарға білім және тәрбие беру, оларды жан – жақты дамыту қоғам алдында тұрған басты міндеттердің бірі.

Әрбір елде халыққа білім  беру ісі өндіргіш күштердің даму деңгейіне өндірістік қатынастардың  қалыптасуына байланысты.

 

4. Оқушылардың үлгерімін сандық  белгімен көрсетудің әр түрлі  жүйелері.

Венгрия, Югославия  және Чехословакия елдерінде “Бес” баллды жүйе қолданылады. Венгрия мен Югославияда  “Бес” жоғары, “Бір” төмен баға, ал Чехославакияда “Бір” жоғары, “Бес”  төмен баға болып қойылады.

Румыния, Голландия, Ауғанстан  мектептерінде оқушыларға  1 –  ден 10 – ға дейін қойылады. 10 - өте  жақсы, 1 - өте жаман, ал сыныптан сыныпқа  көшіру 5, 6 сандық белгілермен бағаланады.

Францияның бастауыш мектептерінде  оқушыларға 10 баллдық жүйе бойынша, ал лицейде 20 баллдық шкала арқылы баға қойылады.

АҚШ – да оқушыларға  баға қоюда әріп жүйесі қолданылады: А, В, С жақсы, Д,Е жаман баға.  Көптеген оқу орындарында бір жастағы  әртүрлі дарынды оқушылар топтарға бөлінеді: А – дарынды, В –  қарапайым, С – қабілетсіз.

Жапонияда оқушылардың білімін  есепке алу және бағалаудың басқа  формалары қолданылады, оны мадақтау деп атайды. Мұғалім оқушының жауабын  тыңдап болған соң оған: “бүгін сенің  жауабың өткенге қарағанда әлде - қайда жақсы және тыңғылықты, мақтауға тұрарлық. Жарайсың !” дейді. Бірақ, оқушыларға баға қойылмайды. Өйткені, материалды игеруді есепке алу үшін логикалық есептер жүйесін және әртүрлі тесттер қолданылады, оларды мұғалім жасайды. Тесттер бойынша  оқушылардың жауабын 10 – нан 100 ұпайға дейін бағалайды. Оқу жылының  аяғында оқушыларға мінездеме жазылады, онда әрбір оқушының ұпай саны алынады.

Куба мектептерінде емтихан  және баға қою жойылған. Толық мінездеме  беру жүйесі енгізілген, оған оқушылардың  оқу бағдарламасын игеру және мінез – құлқы жөнінде барлық мәліметтер енгізіледі.

 

29 – тақырып.

ПЕДАГОГИКА  ТАРИХЫ

 

ЕЖЕЛГІ ЖӘНЕ ОРТА ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ТӘРБИЕ.

 

Қарастырылатын  мәселелер:

1. Алғашқы қоғамдағы тәрбие.
2. Ертедегі Грецияда (Спарта мен Афиныда) тәрбие.
3. Феодализм дәуріндегі тәрбие.
4. Қайта өрлеу дәуіріндегі  педагогикалық ойлар.

 

 

1. Алғашқы қоғамдағы тәрбие.

Тәрбие адам қоғамында  ғана болатын қоғамдық құбылыс. Ол алғашқы 

қоғамдағы еңбек пен материалдық  өмір процесінде пайда болады. Адам қоғамының, адамның өзінің дамуында еңбектің әсері зор болды.

Еңбек процесінде ересектермен күнделікті қарым – қатынас жасауда, бар өмірге қажетті дағдылар мен  еңбек әрекеттерін меңгерді, халықтың әдет – ғұрпымен танысты, алғашқы  қоғамдағы адамдардың өміріндегі салт – сананы сақтауға үйренді. Алғашқы  қоғам тапсыз болды, тәрбие де барлық адамдарға ортақ, бірдей болды. Алғашқы  қоғамда ер балалар ер азаматтармен бірге қару – жарақ жасауға, аң, балық аулауға қатысты, қыз балалар  әйелдермен бірге тамақ әзірлеуге, киім тігуге араласты. Алғашқы қоғам  дамуының белгілі сатысында мал  бағу, егін салу, қолөнер кәсібі пайда  болды. Ертегі, ойын және өлең ол дәуірдегі  мінез – құлық тәрбиенің құралына айналды. Әскери тәрбиенің алғашқы  элементтері садақ ату, найзаласу, салт атқа міну т.б. шыға бастады. Жеке меншіктің, құлдықтың және отбасының  шығуына байланысты алғашқы қауым  ыдырай бастады. Қоғамды билеуші  топтар: дін басылары, көсемдер, ақсақалдар пайда болып, олар еңбекке баулу  тәрбиесі мен білімге үйрету тәрбиесін  бөле бастады.

2. Ертедегі Грецияда (Спарта мен Афиныда) тәрбие. 

Адам қоғамы дамуының белгілі  сатысында алғашқы қауым орнына құлдық қауым пайда болды. Солтүстік  Африкада Египеттен бастап Оңтүстік Азияда Қытайға дейінгі ертедегі Шығыс жерінде бірнеше құл  иеленуші мемлекеттер пайда болады, ертедегі мәдениет дамыды. Қытай, Индия, Египет , Кіші Азия жерінде алғашқы  мектептер құрылып, онда үстем таптың балалары тәрбиеленді. Шығыс мәдениеті  ертедегі Греция және Рим мәдениетіне  тікелей әсерін тигізді. Ертедегі Греция бірнеше құл иеленуші ұсақ мемлекеттен  құралды. Ішіндегі ірілері Аттекия  орталығы Афины, Лакония орталығы Спарта болды.

Спартада құлдарды көптеп қанауға негізделген егін шаруашылығымен кәсіп етті. Спартада үстем тап  балаларына әскери тәрбие берілді. Құл  инленушілердің балалары 7-ден 18 жасқа  дейін мемлекеттік тәрбие мекемелерінде  тәрбиеленді. Бұл мекемелерде дене тәрбиесіне ерекше мән берілді. Балалардың денесін шынықтыру, аштыққа, суыққа, шөлге, қиындыққа шыдамды етіп жаттықтыру, әскери жаттығуларға үйрету жүргізілді. Спарта тәрбиесінің мақсаты қатаң  тәртіпке құлдарға деген қайырымсыздыққа  тәрбиелеу болып табылды.

Афинада IV-Vғылым мен мәдениет дамыды. Құл иеленуші қоғамда қыз балалар отбасында тәрбиеленіп, үй жұмыстарына үйретілді. Ер балалар 7-ден 14 жасқа дейін грамматист және кифарист мектептерінде оқыды. Грамматист мектебінде оқуға, жазуға және санауға үйретті. Кифарист мектебінде музыкаға, әнге, тақпақ айтуға жаттықтырды. 14 жасында ер балалар палестра, яғни күрес мектебіне көшіріліп, онда 2-3 жыл д/ш жаттығушыларының жүйесімен таныстырылды, жүзуге үйретілді. Бай отбасылардың балалары әрі қарай гимназияда философия, саясат және әдебиетпен танысып, мемлекеттік басқару ісіне араласу үшін дайындық алды. Құл иеленушілерден басқа жай халықтың өз балаларын мектепке оқытуға мүмкіндігі болмады.

Көрнекті грек филосфы  Платон тәрбиенің мемлекеттер тарапынан  ұйымдастыру керек деп есептеді. өзінің педагогикалық пікірінде  ол спортта және афина тәрбиесін  ұштастыруға тырысты. Платон  мемлекет дамуын, тәрбиенің қоғамдық болуын жақтады. 3 тен 6 жасқа дейінгі берілген тәрбиелердің басқаруымен уақытын  ойын алаңдарында өткізуі тиіс деп  санады. Атақты грек философы және ғалым  Аристотель мемлекеттің түпкі мақсаты  барлық адамдарға тәрбие беру деп  білді және тәрбие беруді мемлекеттік  іс деп санады. Ол қоғамдық тәрбие мен  отбасындағы тәрбиенің өз ара  байланысты болуын жақтады.Аристотель алғашқы рет баланың дамуын кезеңдерге бөлді.Аристотель тәрбиенің әр түрлі  салаларының байланысты болуын жақтады.

3. Феодализм дәуіріндегі тәрбие.

Феодалдық қоғамда үстемдік етуші сословиялар феодалдар  мен дін иелері болды. Феодалдық  қоғамның негізгі тірегі – дін  мекемелері.Орта ғасырда Қытаймен Индияда  Таяу Шығыс пен Европада ересектер  мен жастарды оқыту мәселесі діни ұйымдардың қолында болды, білім  діни мазмұнда берілді.

Иранды, Сирияны, Палестинаны, Египетті,африканың солтүстік жағалауын  VII –VIII ғасырда арабтар жаулап алып ірі мемлекет құрды. Бұл мемлекет Қытай мен, Индиямен,Европамен экономикалық байланыс жасады. VIII – ғасырда арабтар Пиремей жарты аралын жаулады, соның нәтижесінде Батыс Европа жерінде мұсылман мектептер ашылды. IV – ғасырда Рим империясы Батыс және Шығыс империя болып екіге бөлінді. Батыс империя бірнеше ұсақ мемлекеттерге бөлінді, шығыс империя Византия деген атпен мың жылдай сақталды.Византия мәдениеті шығыс Европа жеріне таратуда славияндар үлкен роль атқарды.

Алдымен монастырь мектептері, кейін собор мектептері ашылды. Монастырь  және собор мектептерде мұғалімдік қызметті діни қызметкерлер атқарды.Феодалдардың балаларына берілетін тәрбие әскери болды.

XII -XIII ғасырда Батыс Европадағы мемлекеттер арасында экономикалық байланыс кеңіді,қолөнері мен сауда дамыды, университеттер ашылды.

XII –ғасырда Италияда, Францияда, Англияда т.б. елдерде XIV ғасырда Чехияда, Польшада ашылды.

Арабтар жаулап алуының нәтижесінде  ислам дініне бағынған халықтарда мектеп және дініне бағынған халықтарда мектеп және медреселер ашылды. Мектептегі негізгі міндеттер  құранның тексін оқуға үйрету еді. Балалар алдымен араб тіліндегі барлық әріптің атын білуге тиіс болды. Оқудың негізгі әдісі жаттау болды. Кейбір медреселерде орта біліммен қатар, жоғары білім де берілді. Алдымен медреседе арабтың әдеби тілін меңгеру міндеттері.Әр халықтың ана тілі оқытылмады. Медреседе екі бағытта білім берді (дін және заң).

Дін және заң қызметімен шұғылданатындардың негізгі сүйенетіндері  құран болды. Медреседе оқу үшін тапсырма өте көп берілді. Медреседе  үстем таптың балалары ған оқыды. Мұсылман мектептерінде  қорқытып ұстау, ұрып жазалау үлкен орын алды. Медреседе  жаратылыс сабағынан білім берілді, математика аз оқытылды.

Қол өнерін, табиғат жөніндегі, ғылымдық медицинаны, математиканы игеру  мектептен тыс жүргүзілді .

Әскери тәрбие спорт ойындары арқылы жүргізілді. Орта ғасырлық шығармалардың  ішінде педагогикалық мазмұнда жазылғандар  да кездеседі. Соның бірі – ескі тәжік тілінің диалектісінде  жазылған (XI –ғасырда) “Кабус - наме” халық педагогикасы ауыз әдебиеті арқылы ұрпақтан – ұрпаққа беріліп жастарды тәрбиелеуде үлкен қызмет атқарды. Мектеп пен медреседе оқығаны үшін балаларға ақы төленді. Бірте-бірте мектептерде ана тілінде ғылыми білім беретін пәндерді оқытуда жаңа әдістерді қолдану орын ала бастады.

4.Қайта  өрлеу дәуіріндегі  педагогикалық  ойлар.

Қайта өрлеу дәірінде сауданың, қаланың дамуымен бірге тоқыма өндірісі өркендеді, капиталистік өндірісі дамыды, буржуазия табы туды. Қайта өрлеу  дәуірінде математика, астрономия, механика, география, жаратылыс ғылымдары  дамыды.

Қайта өрлеу дәуірінде  Англияның социал утописі Томас  Мор педагогикалық ойдың көрнекті өкілі болды (1478 – 1535). Томас Мор  еңбекшілердің тұрмысының нашар  екендігін көрсетіп, Англиядағы қоғамдық құрылысты батыл сынады. Томас  Мор қоғамдағы үстем таптың өкілдерінен  құтылу керек деп санады. Мор дене тәрбиесіне үлкен мән берді. Томас  Мор жаппай бастауыш білім беруді, әйелдердің ерлермен бірдей білім алуын  жақтады.

 

 

 

5 - тақырып

ЯН АМОС КОМЕНСКИЙДІҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ТЕОРИЯСЫ

 

Қарастырылатын  мәселелер:

1. Ян Амос Коменскийдің өмірі мен педагогикалық көзқарасы.
2. Тәрбие мен білім берудің маңызы. Тәрбиенің басты принципі, оқыту теориясы.

 

1. Ян Амос Коменскийдің өмірі мен педагогикалық көзқарасы.

XVI ғасыр мен  XVII ғасырдың  аралығындағы жаңа педагогиканың  негізін қалаушы ұлы чех педагогы  Ян Амос Коменский (1592 – 1670) 1592 жылы 28 наурызда туылды.

Бұл кезде XV ғасырдың бас  кезінде болған тарихтағы аса  зор ұлт – азаттық гусит  қозғалысының әсері әлі де бар  еді. Соның ықпалымен шаруалар мен   қолөнершілердің қалың бұқарасы демократияшыл көзқарастағы адамдармен  “Чехтық” немесе “ Богемалық туыстар”  атты қауымдарын құрды.