Тұрғындардың өмір сүру деңгейінің статистикасы

Автор: Пользователь скрыл имя, 26 Сентября 2012 в 21:23, реферат

Описание работы

Тұрғындардың өмір сүру деңгейі оларды қажеттті материалдық игіліктермен және қызметтермен қамтамасыз ету,тұтыну және рационалды қажеттіліктерді қанағаттандырумен түсіндіріледі.
Әлеуметтік деңгейі де осы бойынша анықталады. Белгілі бір уақыт аралығындағы орташа үй шаруашылығының соған сәйкес қанағаттандыру деңгейінің игіліктері мен қызметтерінің ақшалай бағалануы өмір сүру құнын бейнелейді.

Работа содержит 1 файл

Тұрғындардың өмір сүру деңгейінің статистикас1.doc

— 138.50 Кб (Скачать)

                    Тұрғындардың өмір сүру деңгейінің статистикасы

 

1. Тұрғындардың  өмір сүру деңгейі түсінігі  және оны құрайтын және әлеуметтік  нормативтер мен қажеттіліктер

            Тұрғындардың өмір сүру деңгейі  оларды қажеттті материалдық  игіліктермен және қызметтермен қамтамасыз ету,тұтыну және рационалды қажеттіліктерді қанағаттандырумен түсіндіріледі.

Әлеуметтік  деңгейі де осы бойынша анықталады. Белгілі бір уақыт аралығындағы орташа үй шаруашылығының соған сәйкес қанағаттандыру деңгейінің игіліктері мен қызметтерінің ақшалай бағалануы өмір сүру құнын бейнелейді.

Тұрғындардың  өмір сүру деңгейінің 4 түрін бөліп  көрсетуге болады:

  • жеткілікті (игіліктерді қолдану,адамның жан-жақты дамуы үшін бар қажеттіліктердің болуы);
  • қалыпты деңгей (ғылыми негізделген нормаларға сәйкес рационалды тұтыну,яғни адамның физикалық және интеллектуалдық күшін қалпына келтіру үшін);
  • кедейлік (жұмыс күші шегіндегі жұмысқа қабілеттілік деңгейін сақтауға қажетті игілік):
  • жоқшылық (биологиялық крийтерилерге сәйкес игіліктер мен қызметтердің минималды көрсеткіші,яғни ол тек өмірге қажеттілікті ғана қамтамасыз ете алады).

     Өмір  сүру деңгейінің маңызды құраушы  көздері болып тұрғындардың кірістері  және оның әлеуметтік қамсыздандырылуы, материалдық игіліктер мен қызметтерді  тұтынуы, өмір сүру жағдайы, бос уақыты табылады. Өмір сүру жағдайын еңбек, тұрмыстық қажеттілік, бос уақыт деп жағдайдың жалпыланған түрлеріне бөліп қарастыруға болады.

  Еңбек жағдай  құрамына санитарлы-гигиеналық,психофизиологиялық, эстетикалық және әлеуметтік-психологиялық жағдай енеді. Тұрмыстық қажеттілік жағдайы- бұл тұрғындарды үймен, оның сапалылығымен, тұрмыстық қажеттілік желілерінің дамуымен (шаштараз, жөндеу шеберханалары, жалға беру пункті ж.т.б.), сауда жағдайы және медициналық қызметпен қамтамасыз ету болып табылады. Бос уақыт жағдайы-адамдардың бос уақытын пайдаланумен байланысты. Бос уақыт-жұмыстан тыс уақыттың бір бөлігі, яғни жекек адамның әлеуметтік-рухани, интеллектуалдық қажеттілігін қанағаттандыру үшін.

   Өмір  сүру деңгейін зерттеудің 3 аспектісі бар: барлық тұрғындарға қатысты; оның ішінде әлеуметтік топтарға қатысты; әр түрлі көлемдегі табыс бойынша үй шаруашылығына байланысты.

   Тұрғындардың  өмір сүру деңгейін зерттеуде  ғылыми негізде бағыттылған, қоғамдық  әлеуметтік процестердің әлеуметтік нормативтері маңызды болып табылады.

   Әлеуметтік  нормативтер былайша ажыратылады:  әлеуметтік сфераның материалдық  базасының дамуы, тұрғындардың  материалдық игіліктер мен ақылы  қызметтерді тұтынуы, өмір сүру  жағдайы, қоршаған ортаның жағдайы  мен қорғалуы, тұтыну бюджеті, ж.т.б.

  Өмір сүру  деңгейіне бірден бір әсер  ететін көрсеткіші-ол тұтыну бюджеті,  яғни тұрғындардың материалдық  игіліктер мен қызметтерді тұтыну  нормасын олардың әлеуметтік  және жас ерекшеліктері бойынша  бейнелейтін, климаттық зонасына, еңбек ауырлығы мен жағдайына, тұрған жеріне ж.т.б.  байланысты сипаттайды.

      Тұтыну бюджетінің минималды  және рационалды түрлері ажыратылады:

   Адамдардың  игіліктер мен қызметтерді тұтынудағы  ғылыми негізделген номалары-жеке  адамдардың қажеттілігін құрайды. Жеке адамның қажеттілігіне физиологиялық, интеллектуалдық және әлеуметтік болып бөлінеді.

  Физиологиялық  қажеттіліктерге алғашқы қажеттіліктегі, яғни адамның биологиялық тұрғыдан  қажеттіліктері. Оған тамаққа, киімге, тұрғын үйге, демалысқа,ұйқыға, белсенді қозғалысқа ж.т.б. деген қажеттіліктер жатаады.

   Интеллектуалдық  қажеттілікке білім алу, біліктілікті  арттыру,шығармашылық қызмет сияқты  адамның ішкі рухани байлығын  арттыру жатады.

   Әлеуметтік  қажеттіліктерге адамның қоғамдағы  әлеуметтік-саяси қызметі, адамдармен арасласуы, әлеуметтік құқықты иемденуі ж.т.б. жатады.

  Жеке адамның  қажеттіліктерінің сыртқы формасы  ретінде тұрғындардың сұранысы  түсіндіріледі. Алайда, ол нақты  қажеттіліктен саны және сапасы  жағынан ажыратылады.

   Жеке  қажеттіліктермен қатар қоғамның әлеуметтік қажеттіліктері, яғни қажеттіліктермен қаматамасыз ету жағдайын реттеу және дамыту, оның ішінде өндірістік, басқарудағы қажеттіліктер, қорғаныс, қоршаған ортаны қорғау ж.т.б. болып табылады.

 

                         2. Өмір сүру деңгейін зерттеудің міндеті

  Өмір сүру  деңгейін зерттеудің міндетіне  мыналар жатады:

  • тұрғындардың жағдайындағы заңдылықтардың өзгерісін анықтау;

оның структуралық, динамикалық және қарқындағыкөрсеткіштердің  өзгерісін кешенді қарастыру;

  • тұрғындардың әр түрлі топтарының кірістері және тұрақты тұтынуы бойынша дифференцияциясы және өзгерістерге әлеуметтік-экономикалық факторлардың әсерін талдау;
  • тұрғындардың материалдық игіліктер мен әр түрлі қызмет түрлерін тұтыну деңгейін, жалпы өмір сүру деңгейінің рационалды белгіленген тұтыну нормаларымен салыстыра отырып бағалау.

Қойылған міндетті шешудіңі ақпараттық қайнар көздері  мыналар болып саналады: тұрғындарға  қызмет көрсетуші кәсіпорындар мен  ұйымдардың ағымдағы есебі және есептілігі; еңбектің, тұрғындардың жұмыспен қамтылуының, еңбекке орналасу мен еңбекақының, үй шаруашылығы бюджетінің, тұрғындарды тіркеудің статистикалық мәліметтері.

 

 

      Тұрғындардың өмір сүру деңгейін  кешенді зерттеуді статистикалық  көрсеткіштер жүйесі арқылы ғана  жүргізуге болады.

І.  Жалпы  көрсеткіштері.

1. Өмір сүру  деңгейі критерийі.

2. Өмір сүру  құнының индексі.

3. Жан басына  шаққандағы жалпы ұлттық өнім.

ІІ.  Тұрғындардың табысы.

1. Тұрғындардың  нақты жалпы табыстары.

2. Тұрғындардың  нақты мүмкіншілігіндегі табыстары.

3.Тұрғындардың жиынтық табысы.

4. Тұрғындардың  жеке табысы.

5. Тұрғындардың  жеке мүмкіншілігіндегі табысы.

6. Тұрғындардың  ақшалай табысы.

7. Жұмысшылардың  орташа табысы және орташа  еңбекақысы.

8. Нақты еңбекақының  орташа мөлшері.

9. Зейнетақының, жәрдемақының, шәкіртақының орташа мөлшері.

 

ІІІ.   Тұрғындардың тұтынуы мен шығыны.

1. Тұрғындардың  материалдық игіліктер мен қызметті  тұтынуының жалпы көлемі.

2. Тұрғындардың  ақшалай шығыны.

3. Тұрғындардың  тұтыну шығындары.

4. Тұрғындардың  негізгі тамақ өнімдерін тұтынуы.

5. Орташа еңбекақының  сатып алу қабілеттілігі.

6. Орташа зейнетақының  сатып алу қабілеттілігі.

ІҮ.    Халықтың жинақ ақшасы.

1. Тұрғындардың  жинақ ақшасының сомасы.

Ү.  Жинақталған  мүлік және тұрғын үй.

1. Жинақталған  жеке мүліктің құны.

2. Тұрғындардың жеке меншігіндегі ұзақ мерзімді қолданылатын бұйымдардың саны мен мінездемесі.

3. Тұрғындардың  тұрғын үй жағдайы.

ҮІ. Тұрғындардың әлеуметтік дифференцияциясы.

1. Тұрғындарды  орташа және жан басына шаққандағы  табыс мөлшері бойынша бөлу.

2. Тұрғындардың негізгі азық-түлік өнімдерін, тауарлар мен қызметтерді тұтынудағы әр-түрлі деңгейіндегі орташа жан басына шаққандағы табыс мөлшері.

3. Тұрғындардың  әр түрлі деңгейіндегі жан  басына шаққандағы табыс мөлшеріне  сәйкес тұтыну шығындарының структурасы.

4. Тұрғындардың әр түрлі әлеуметтік деңгейіндегі тұтыну корзинасының нормативті және нақты құнының динамикасы.

5. Табыстардың  концентрация индексі (Джини коэфиценті)

                   

 ҮІІ.  Тұрғындардың  аз қамтылған бөлігі.

1. Күнкөріс деңгейі  (кедейшілік сызығы).

2.Тұтынушы бюджетінің  ең төменгі деңгейі.

3. Ең төменгі  жалақы мөлшері.

4. Ең төменгі  зейнетақы мөлшері.

5.Ең төменгі  жалақы деңгейінің сатып алу  мөлшері.

6. Ең төменгі  зейнетақы деңгейінің сатып алу  мөлшері.

7. Кедейшілік  деңгейі.

8. Кіріс тапшылығы.

9. Кедейшілік  сызығы.

 

               Аталғандардың ішіндегі 12 маңызды көрсеткіш мыналар:

  1. Жұмысшылардың орташа еңбекақы деңгейі.
  2. Орташа зейнетақы және жалақы деңгейіндегі тұрғындардың сатып алу мүмкіндігі.
  3. Тұрғындардың негізі әлеуметтік-демографиялық топтарындағы тұтыну бюджетінің ең төменгі деңгейі.
  4. Тұрғындардың негізгі әлеуметтік-демографиялық топтарындағы күнөріс деңгейі.
  5. Тұтыну бюджеті мен күнкөріс деңгейінің ең төменгі деңгейінен де аз мөлшерде қамтылған тұрғындардың саны.
  6. Аз қамтылған тұрғындардың үй шаруашылығында азық-түлікті тұтынуы.
  7. Белгілі бір әлеуметтік-демографиялық топтардың ақшалай кіріс мен шығысы.
  8. Тұрғындар диференцияциясының көрсеткіші.
  9. Аз мөлшердегі табыстың 10% -дан жоғары және 10%-дан төмен мөлшері арасындағы қатынас.
  10. Тұрғындар табысының концентрация индексі (Джини коэфиценті)
  11. Тұрғындардың әр түрлі әлеуметтік-демографиялық топтарындағы тұтыну шығындарының құрылымы.
  12. Тұрғындардың қамтмасыз етілу деңгейі бойынша бөлінуі.

 

   Әдетте  тұрғындардың қолжетімді өмір  сүру деңгейі тұрғындардың қажеттіліктерінің қамтамсыз етілуі мен әр түрлі қызметтерді пайдалана алу мөлшерімен өлшенеді.

    Статистиканың  тәжірибелік қажеттіліктерін ескере  отырып,тұрғындардың өмір сүру  деңгейінің жинақтаушы есебінің  оңайлатылған нұсқасын ұсынуға  болады. Ол тұрғындардың материалдық игіліктерді және қызметтерді тұтыну деңгейінің орта есеппен алғанда бір адамға шаққандағы нормасын көрсететін орташа өлшем ретінде ұсынылады.

    Орта деңгейде әрбір нақты тұтыну көлемінің жалпы жиыны болып игіліктер мен қызметтердің нормативті тобы келтіріледі. Осыған сәйкес әрбір нақты тұтыну көлемі нормтивті деңгейден аспайды. Демек, норманың жоғарылауы 1,0-мен көрсетілуі керек және толық өлшенген жағдайда да 1,0-ді көрсетеді(бұл барлық жиынға да игіліктер мен қызметтер жеткілікті деңгейі кезінде).

 

 

 

 

         3. Адамдардың әл-ауқатының дамуын жалпылаушы  көрсеткіштер

 

  Адамның  әл-ауқат деңгейінің концептуалды  өсу схемасы мына басты 4 көрсеткіштерде  келтірілген:

 

  • Өнімділік. Адамдар әрқашан өзінің пайда әкеле алу қабілетін көтеріп отыруы қажет, пайда табуға толықтай қатысып,өз еңбегіне ақшалай сыйақы алып отыруы қажет. Сондықтан, адам дамуы ұшін экономикалық өсу мен жұмысбастылық,еңбекақы динамикасы қажет.
  • Теңдік. Барлық адамдарға бастапқыда тең мүмкіндіктер қарастырылады.
  • Тұрақтылық. Үлкен мүмкіндіктерге ұмтылғанда тек бүгінді ғана емес,болашақ кезеңді де қамтамасыз ету қажет. Бұл жерде әрбір кезең мен кезең ішіндегі даму мүмкіндіктері теңдей бөліп қарастырылады.
  • Мүмкіндіктерді кеңейту. Бұл адамдардың отбасы,мемлекет және адамзат алдындағы жауапкершілігінің жоғарылауын түсіндіреді.

1990 жылы БҰҰ-да  адами әл-ауқаттың даму индексі-АӘДИ  ұсынылды. Ол өмір сүрудің 3 негізгі  факторын бейнелейді:

-Ұзақ жасау (дүниеге  келген сәттен бастап күтілетін,өлшенетін  көрсеткіш),

-білімділік (ересек тұрғындардың сауаттылығымен, жастардың оқу орындарында білім алуымен анықталады),

-кіріс.

Фактілік деңгейдегі бөлек  индекстердің құрылу барысында анықталған минималды және максималды белгілер қолданылады. Олар реперлік нүктелер деп аталады.

Жалпыланған АӘДИ компоненті үшін бөлек индекстер мына формулалар арқылы есептеледі (туған сәттен бастап өмір сүру деңгейінің күтілетін ұзақтығы индексі, білімділік көрсеткішінің индексі)

 

формула 1

                                                                   

факт, min, max-көрсеткіштің ең аз және ең жоғары белгісі.

   Өмір сүру ұзақтығының ең жоғары деңгейі-85 жас, ең төменгі деңгейі-       25 жас, білімділік деңгейінің көрсеткіші индексі 0-100% аралығын қамтиды. Берілген формула бойынша АӘДИ-ң көрсеткіштері қатысты шамаға көшіріледі (орташалау алдында жүйеленеді),яғни ол өлшеудің ортақ шкаласына келтіріледі. Сатып алудың тепе-тең мүмкіндігі-40 долл.

Информация о работе Тұрғындардың өмір сүру деңгейінің статистикасы