Коммерциялық банктің пайда болуы

Бiрiншi реттегi резервтерге  кассадағы қолма-қол ақша және Орталық  банктегi корреспонденттiк шоттағы  қаражаттар.

Екiншi реттегi резервтерге  өтiмдiлiгi өте жоғары сатылуға арналған бағалы қағаздар жатады (мысалы: мемлекеттiк  бағалы қағаздар)  Активтердiң бұл  түрi  бiрiншi реттегi резервтер жеткiлiксiз  болған жағдайда оларды толықтырады.

Активтердi үлестiру әдiсi, банкке қажеттi өтiмдi активтердiң мөлшерi, қаражаттарды тарту көздерiне байланысты болатынын  бiлгiлейдi. Бұл әдiс арқылы қаражаттар көздерiн мiндеттi резервтер нормасына  және сол қаражаттардың айналыс  жылдамдығына сәйкес бөлуге талпыныс жасалады. Мысалы; талап етiлгенге дейiнгi салымдар сақтық және мерзiмдiк салымдармен  салыстырғанда жоғары резервтiк  норманы талап етедi және олардың  айналым жылдамдығы да жоғары. Бұл  әдiстiң негiзгi артықшылығы өтiмдi активтердiң үлесiн төмендету және қосымша қаражаттарды қарыздарға, инвестицияларға жұмсау болып табылады, ал бұл пайданың ұлғаюына әкеледi.

Активтердi ғылыми әдiстер және операцияларды зерттеу көмегiмен  ұтымды орналастыру анағұрлым күрделi модельдi және банк балансымен пайда  және зияндар туралы есебiнiң  әртүрлi баптары арасында өзара күрделi байланыстарды  зерттеу үшiн экономика- математикалық  әдiстердi пайдалануды ұйғарады .Бұл  әдiс банк басшылығына шешiм қабылдауда үлкен көмек көрсете алады. Бұл  күрделi методика басшылық проблемаларын  прогрессивтi математикалық әдiстердi және күрделi модельдегi элементтердiң  өзара әсерiн зерттеу үшiн электронды есептеу машиналарын пайдалана  отырып шешудiң ғылыми әдiсiн ұйғарады.

 

3.2. Банктік операцияларды басқарудың негізгі мәселелері

 

Банктік қауіпсіздік банктік  операцияларды  банктік менеджмент элементерінің бірі болып табылады. Банктік қауіпсіздік мекемесінің  тиімділігіне банк қызметінің барлық жақтары тәуелді болады.

Бұл бөлімшенің мәселесі шетел  тәжірибесі негізінде банктік қауіпсіздік  мәселелері зерттелген тақырыптың топтастырылуымен белгілі бір құрылымның негізінде  ғана шешіледі. Алайда бұл мәселенің  маңыздылығына қарамастан  бұл  тақырыпты қозғайтын шетел және отандық әдебиеттер саны, жалпы тұжырымдаманың жеткілікті болуы туралы айтып кетуге болады.

Толығымен банк қауіпсіздік  мәселесінің шешімі элементтерге бағытталған  әртүрлі екі жақтың формаларын шешетін  мекемелерге орналастырылады, бірақта  бұлардың барлығы өзара тәжірибеде және теорияда анықталып байланыстырылады. Банктік қауіпсіздік көп функционалдықты  және жиынтық мінездемені иеленеді. Болашақта берілген материалға сүйенетін  банктік қауіпсіздікті топтастыру үшін өзінің құрылымын ұсынады.

Бірінші кезекте банктік  қауіпсіздік бойынша үлгілерді  өңдеу кезінде терминдер қатынасының  мәселесін шешуге тура келеді: қауіпсіздік  – тәуекелділік, банк қызметінде оларды толық қолдану үшін олардың аймағын  анықтау қажет. Өңделген үлгілер  әртүрлі терминалогиялық болып  келеді, бірақта белгілі бір аспектілерде тығыз байланыстырылады. Осы уақытта  бұл терминдерді қолдану және өңдіру аймағында белгілі бір  аспектілермен қиылыспайды.

Банктік қауіпсіздік банк қызметінің мүмкін қауіпсіздігін болдырмау  бойынша белгілі бір шараларды  ұйымдастырылады. Бұл қауіпсіздіктің мөлшері, яғни сатудың нәтижесі алдын  ала математикалық анықталмайды.

Банктік тәуекелділік банктік  – операциялардағы қаржылық жоғалтулардың  мүмкін қауіпсіздігі болып табылады. Тәуекелділіктің мөлшері сапалы түрде анықталуы қажет.

Келтірілген анықтамаларда  көрсетілгендей екі жағдайда да «Мүмкін  қауіпсіздік» мағынасында «Қауіпсіздік»  термині қолданылады.

Алайда бірінші жағдайда банктік қауіпсіздіктің мәселесі –  банк қызметінде болатын мүмкін қауіпсіздікті  болдырмайды;

Ал екінші жағдайда банктік  тәуекелділік есебінің мәселесі –  мүмкін қауіпсіздік шарттарында  банк қызметінің жалғасуына және оны  ықшамдау бойынша белгілі бір  шараларды анықтау болып табылады. Банктік тәуекелділік банк қызметінің маңызды элементтерінің бірі, яғни банк қызметінің бөлігі болып табылады.

Терминдерде мүмкін қауіпсіздік  мағынасында «тәуекелділік» және «қауіпсіздік»  синоним сөздер болып табылады. Бұл  мағынада «қауіпсіздік» термині  банктік қызметте үнемі заңгерлермен қолданылады, ал «тәуекелділік» экономистермен қолданылады. Бұл түсініктер жалпы  бөлікті иеленіп қиылысады да, банктің өрісінде болатын қауіпсіздікте  бірін – бірін толықтырады.

 

Сурет 3.1.1 БАНКТІК ҚАУІПСІЗДІКПЕН БАНКТІК ТӘУЕКЕЛДІЛІК МӘСЕЛЕРІНІҢ  ҚАТЫНАСЫ

 

 

                                       БАНКТІК МЕНЕДЖМЕТ

 

 

 

 

               Банк қауіпсіздігінің мекемесі            Банктік тәуекелділікті басқару 

 

 

 

 

                                                       

                                                           А

 

 

 

 

Ескерту. Суретте «А» сегменті банктік қауіпсіздік пен банктік  тәуекелділіктердің жалпы мәселелерінде  болады, бірақта бұл мәселелердің көлемі мен мөлшеріне байланысты емес.

Берілген бөлімшенің құралы банктік операцияларды жүзгізу  кезінде банктік қауіпсіздік  болып табылады және банктік тәуекелділіктің  мәселелері «банктік тәуекелділікті сақтандыру»  бөлімшесінің ерекшелігінен тікелей  ұсынылмайды.

Бұл бөлімшеден банк қызметін жүргізетін мүмкін қауіпсіздіктен сақтандыру жағдайлары да қарастырылады. Бұл бөлім  нақты банктік тәуекелділік пен  банк қызметінің қауіпсіздігінің өзара  байланысы болады.

 

Сурет 3.1.2 БАНК ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ  КЛАССИФИКАЦИЯЛЫҚ МӘСЕЛЕЛЕРІ

                  

              Банк қауіпсіздігі                                          Банк тәуекелі

 

   Сыртқы қауіпсіздік               Ішкі қауіпсіздік                      

                                                                                                     

 

 

               

                Коммерциялық құпияны сақтау              банк тәуекелдерін

                                                                                           сақтандыру

 

                 Банктік құпияны сақтау

 

 

 

                Заң бұзушылардың

                       қауіпсіздігі

 

                   Жеке қауіпсіздік

 

 

 

                    Ақпарат қауіпсіздігі

 

               Ақпараттық – техникалық

                                   қауіпсіздік

 

 

Шартты белгілер:        «Толық бөлік» қатынасының өзара байланысты болуы.

Сонымен қатар сурет 3.1.2 сәйкес банктік қауіпсіздігінің экономикалық терминінің болмауына көңіл аудару қажет. Отандық әдебиетте бұл  терминді қолдануына қарамастан, коммерциялық қауіпсіздіктің жиынтығымен, банк құпиясы  түсіндірілетін толық аспектіде  банк қызметінің қауіпсіздік мағынасы да анықталады. Банктің әртүрлі шығындарының материалдық, қаржылық, кадрлық, ақпараттық және т.б. түсініктемелер экономикалық нәтижені иеленеді.

 

                                                                                                     

Сурет 3.1.3 БАНК ҚАУІПСІЗДІГІНІҢ  ЖЕКЕШЕЛЕНДІРІЛГЕН МӘСЕЛЕЛЕР БАЙЛАНЫС

 

КОММЕРЦИЯЛЫҚ САҚТАУ

 

БАНКТІК ҚҰПИЯНЫ САҚТАУ

 

 

 

ЗАҢ БҰЗУШЫЛАРДЫҢ ҚАУІПСІЗДІГІ          АҚПАРАТТЫҚ ҚАУІПСІЗДІК

 

ЖЕКЕ ҚАУІПСІЗДІК 

 

 

 

Шартты белгілер:            -  жалпы мәселелердің түсінігімен қиылысатын өзара байланыстың болуы.

 

Макроэкономикалық деңгейде «Экономикалық қауіпсіздік» термині  ереже бойынша қолданылмайды. Бұл  макроэкономиканың түсінігі нақты, ұлттық және жаһанды қауіпсіздік  жүйесіне жатады. Алайда банктің экономикалық тәуекелдіктері туралы да айтуға болады, бірақта тікелей мағынада олар барлық банктік тәуекелдерге сәйкес келеді.

Банктің экономикалық қауіпсіздіктерінің термині экономикаға және құқықтық заңнамада банктің қауіпсіздігін  бөлу кезінде қолдануы мүмкін. Алайда банктің құқытық құжаттарын құру кезінде немесе мемлекттің нормативтік  базасын толық қолданбауы банктік  қауіпсіздікте алдын – ала  анықталмайтын «Мүмкін қауіпсіздікті» білдіреді.

 

 

Қорытынды

Қазақстанның банктік  нарығы жетілмеген бәсеке нарығы болып  табылады. Бұнда тауардың дифференциациясы маңызды орын алады, яғни сапаны жақсарту, атақты ұлғайту арқылы банктің банктік  өнімінің бөлінуі.

Бұндай жағдайларда банктер  жарнаманың әр түрлі әдістері арқылы өзінің атағын күшейтуге және қоғаммен байланыс бойынша қандай да бір шаралар  арқылы өзінің репутациясын жақсартуға ұмтылады.

 Олар біздің республикамызға  өтіп жатқан әр түрлі маңызды  шараларға демеуші ретінде қатысады, акционерлер жиналысын жүргізеді,  жылдық есеп беруді құрайды,  жарнамалық проспекттер мен буклеттерді  шығарады, теле және родио жарнамаға  айтарлықтай сомада шығын жұмсайды. Бірақ менің ойымша, клиенттерді  ұлғайту үшін уақыт қажет, өйткені  экономикалық және саяси жағдайдың  тұрақсыздығынан, банктердің жұмыс  уақытының кішігірім аралығынан, шетел валютамен салыстырғанда  ұлттық валютаның құбылуынан  және басқа да сипаттамаларынан  тұтынушылар өз ақшаларын сеніп  тапсыру ықтималдығы төмен болады. Бұдан басқа заңнамалық база, көбінесе, өткізу нарығын шектейді.

Банктік қызметтерді талдау оның табыстылығын банктер басшылығымен берілген шынайы әрі көп негізделген  бағалармен банктердің қызмет нәтижесін  білеміз, олардың күшті және әлсіз  тұстарын таныймыз, туындаған мәселелрді шешу жолдарын анықтап және олардың  жұмысында өтімділікті, яғни банктердің өтімділігіне және табыстылығына көмек  беру, несиелік саясатқа қатысты, ұйымдастыру  бәсекелестікті ұстап тұру, салымшыларға сенімді болуы. Коммерциялық банктердің қызметтердің негізін қалаушы принциптерге шынайы ресурстармен жұмыс істеу  болып табылады. Банктік ресурстарының  негізгі көздеріне клиенттердің салымдары жатады, яғни несиегерлерге  кеплідік болып табылады. Яғни пассивтердің құрылымы банктерде актвитік операциялардың жүргізілуіне мүмкіндікті анықтайды.

     ҚР Үкіметінің, ҚР Ұлттық Банкінің және ҚР  Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарын  реттеу және қадағалау агенттігінің  Экономиканы және қаржы жүйесін  тұрақтандыру жөніндегі 2009-2010 жылдарға  арналған бірлескен іс - қимыл  жоспары бойынша тұрақтандыру  шаралары іске асырудар Қазақстан  экономикасы қосымша 2 172 млрд. теңге көлемінде мемлекеттік қолдау алады, олардың ішінде, мыналардын есебінен:

     Ұлттық қор  қаражаты – 1 200 млрд. теңге;

     Ұлттық Банк  шаралары – 350 млрд. теңге;

     Жаға салық  кодексін қолдану шеңберінде  салықтың жүктемені төмендету  - 500 млрд. теңге;

     Стресті активтер  қорын құру 122 млрд. теңге. 

 

 

 

 

Қолданылған әдебиеттер тізімі

 

1. «Қазақстан Республикасындағы банктер және банктік қызмет туралы» Қазақстан Республикасының заңы.  30.03.1995
2. «Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі туралы» Қазақстан Республикасының заңы. 30.03.1995
3. Мақыш С.Б. Коммерциялық банктер операциялары. Алматы: ИздатМаркет, 2004ж.
4. Банковское дело Под ред.  О.И. Лаврушина. Москва "Финансы и статистика " 2006.
5. Көшенова Б. «Ақша, Несие, Банктер, Валюта қатынастары», Алматы,2000
6. Н. Назарбаев Қазақстан-2030: Ел Президенттінің Қазақстан халқына  Жолдауы,  Алматы –2005 ж..
7. Сейтқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы – 2001 ж.
8. Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория»,  Алматы -2002 ж.
9. Кушербаев Б.П. «Банктер және несие алушылар қарым – қатынастарын реттеу», Қарағанды, 2002 ж.
10. Банк операцияларының жекелеген түрлерін жүзеге асыратын ұйымдар қызметі туралы// Банки Казахстана-2006, №3
11. Банки Казахстана. №12, 1. -2003Банки Казахстана №1 «Отекущей ситуации на финансовом рынке» 2005ж. стр.2
12. Банки Казахстан №8,2005ж. « Қаржы нарығы мен қаржы ұйымдарының жай-күйі туралы» бет.2.
13. Банки Казахстана. №1, 11. -2004
14. Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, Несие, Банктер», Алматы- 2006

Газеттер:

      1. Егемен Қазақстан. Астана: 16.05.2004.-8 бет.