Автобус қозғалысының кестесін құру

 

Автобустардың қозғалыс уақытын анықтау үшін маршрут бойынша бақылау деректерін өңдеу кестесін (2.1) пайдаландым. Маршрут бойынша рейс ішіндегі қозғалыс уақыты әрбір перегондағы қозғалыс уақытының қосындысымен анықталады:

, мин.

 = 5+2+1+3+1+1+3+1+5 = 22 мин. = 0,37 сағ.

Мұндағы, = 1 перегондағы қозғалыс уақыты, мин.

n = аялдамалық пункттар саны.

 

 

2.3. Рейс ішіндегі автобустың аралық пункттарында тұру уақыты ( ). Автобустардың аралық пункттарында жалпы тұру уақыты барлық аралық пункттарында тұру уақытының қосындысын анықтайды:

1,3+0,4+1,3+0,7+0,5+1,6+0,7 9,2 мин. = 0,15 сағ.

 

2.4.Қатынас уақыты ( )

Қатынас уақыты деп – бастапқы пункттардан шығып соңғы пунктқа  келген уақытын айтамыз. Мұнда жолдағы аралық аялдамалардың пункттарында тұрған және жолдағы қозғалыс уақыты ескеріледі. Қатынас уақыты мына формуламен анықталады:

                                   , мин.

                 

 

2.5.Рейс уақыты ( ).

                            , мин.

Мұндағы, = 1 соңғы аялдамадағы тұрған уақыт, мин

                 

 

2.6.Айналма рейс уақыты ( )

Айналма рейс деп – автобустың 2 бағыттағы жүрісі есептеледі, яғни мұнда тура және кері бағыттағы рейс уақыты қосылады. Айналма рейс мына формуламен анықталады:

 мин.

1,37сағ.

 

Рейс уақыты қозғалыс уақытынан, жолдағы  барлық аялдамаларға тоқтап тұрған уақыттарынан және 1 соңғы пункттағы демалып тоқтаған уақытынан тұрады. Маршруттардағы қозғалыс уақытын формуласы бойынша анықтадым, мәні 22 минутқа тең болды және қозғалыс уақытын есептеп әрбір аялдамалық пунктқа бөліп, кестеге түсірдім. Рейс ішіндегі автобустың аралық пункттарында тұру уақыты автобустардың барлық аралық пункттарда тұру уақыттарын қосу арқылы анықтадым және де қатынас уақытын (0,52),  рейс уақытын (0,68), айналма рейс уақыттарында (1,37) берілген формула бойынша есептеп мәндерін бердім.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

ІІІ. Автобус қозғалысының жылдамдығын анықтау

3.1.Қозғалыстың техникалық жылдамдығы ( )

Автобус жұмысының технико –  экономикалық көрсеткіштеріне қозғалыстың  жылдамдығы үлкен әсер етеді. Автобустың жолдағы жұмысы кезінде мынадай  жылдамдықтарды қарастырамыз: техникалық, пайдалану, және қатынас.

Техникалық жылдамдық автобус  пайдаланудың белгілі жағдайларында  қозғалысы кезіндегі жылжымалы  құрамның жылдамдық сипатын толық  қарастырады.

Техникалық жылдамдық деп –  қозғалыс кезіндегі орташа жылдамдықты айтамыз.

Жылжымалы құрамның қозғалыс уақыты өз кезегінде бірнеше уақыттарды қарастырады:

Тұрақты жылдамдықпен жүретін қозғалыс уақыты

Екпін алу (разгон) уақыты,

Қозғалысты бәсеңдету (замедление) уақыты,

Тежеу (торможение) уақыты

Жолдан қысқа уақытқа тоқтау уақыты (бағдаршам, теміржол өтпелері алдындағы және т.б.)

Келесі екпін алу уақыты

Жалпы алғанда техникалық жылдамдықты  былай анықтаймыз:

Мұндағы, L – өткен жолы, км.

Техникалық жылдамдық жылжымалы  құрамның орташа жылдамдығын көрсетеді  және маршрут ұзындығының қозғалыс уақытына қатынасын анықтайды:

, км/сағ.

сағ.

 

 

3.2.Қозғалыстың қатынас жылдамдығы ( )

Қатынас жылдамдығы көлік құралының  жол желісіндегі 2 пункт арасындағы жүрістің (орын ауыстыруының) орташа жылдамдығы. Қозғалыс қатынас жылдамдығы маршрутта жолаушылар жүрісінің орташа жылдамдығын сипаттайды және маршрут ұзындығының қатынас уақытына қатынасымен анықталады:

, км/сағ.

сағ.

 

3.3.Қозғалыстың пайдалану жылдамдығы ( )

Қозғалыстың пайдалану жылдамдығы автобус наряд уақытындағы қозғалыстың орташа жылдамдығы. Пайдаланылатын жылдамдығына автобустың тұру уақытының ұзақтығымен тасымалдың ара – қашықтығын камтамасыз етеді. Пайдаланылатын жылдамдықты маршрут ұзындығының рейс уақытына қатынасымен анықтайды:

, км/сағ.

сағ.

 

Бұл бөлімде автобустың қозғалысының жалпы жылдамдықтарын анықтадым. Яғни қозғалыстың техникалық жылдамдығы, қатынас және пайдалану жылдамдықтарын анықтадым. Формула арқылы шығарылған есептеулер нәтижесінде техникалық жылдамдық 46 км/сағ, қозғалыстың қатынас жылдамдығы 32 км/сағ, ал қозғалыстың пайдалану жылдамдығы 25 км/сағ құрады.

 

 

 

 

 

 

 

 

       ІV.Жолаушы ағым және оларды анықтау әдістері.

 4.1.Жолаушы ағым түсінігі.

Жолаушы ағымы деп – белгілі бір уақыт ішінде бір бағыт ойынша жолдың бір бөлігінде немесе түгелдей маршрут бойында жолдың бір бөлігінде тасымалданатын жоаушылар санын атамыз.

Жолаушы ағымы төмендегідей көрсеткіштерімен сипатталады:

1. Маршрут бойындағы немесе жолдың бір бөлігіндегі жолаушы ағымның шамасы; Бұл көрсеткіш жолдың әр бөлігіндегі тура және кері бағытындағы жылжымалы құрам толуымен немесе тасымалданатын жол санымаен анықталадды.
2. Тасымалдың көлемі бұл көрсеткіш маршрут бойында немесе маршрут тұтас желісінде 1 уақыт желісінде тура және кері бағыттарда тасымалданатын жолаушы санымаен анықталады.

Жолауша ағым график, картограмма, эпюра  түрінде көрсетеді немесе кестеге  түсіреді.

Жолаушы ағым шамасы тәулік бойында, аптаның күндерінде, әр айларда жылдың кезеңдерінде маршрут бағыттарында әр түрлі болады. Жолаушы ағымның маршрут бойында бөлінуі қала жоспарында сол маршрут бойында орналасатын әкімшілік мекемелерді оқу орындары, өнеркәсіп, мәдени, сауда т.б. мекемелерінің болуына байланысты. Көптеген қалаішілік маршруттарда бастапқы пункттан ортасына қарай жолаушы ағым көбейіп, соңғы аялдамаларға қарай азаяды.

Ал егер маршруттар тұрған аудандарды өндірістік мекемелемен қосатын  болса онда жолаушы ағым бастапқыдан  соңғы аялдамаларға қарай көбейеді. Жолаушы ағым ауытқушылығы автомобиль тасымалдаудың барлық түріне тән. Мысалы, қалалық автобус тасымалында  тәулік ішінде таңертең және кеште көбейсе, күндіз және түнге қарай азаяды. Қаламаңдық маршруттарда апта  маршруттарда апта ішінде, жылдық, кезеңдерінде жолаушы ағым әркелкі болады. Сенбі жексенбі күндері мен жаз айларында жолаушы ағым көрсеткіші жоғары болады. Қала тұрғындары жаз кезінде қала маңындағы саяжайларда және жағажайларға демалысқа шықса, керісінше ауыл адамдары қыдыруға қалаға келеді. Қалааралық тасымалдарда жолаушы ағым көктемгі жазғы айларда көбейіп күзгі қысқы айларда азаяды.

Жолаушы ағымның шамасын анықтау оны бағыт бойынша бөлу және уақыт ішіндегі жолаушы ағымның өзгерісін анықтау үшін тексерулер жүргізіледі. Қазіргі кездегі жолаушы ағымды анықтау әдістерін әртүрлі белгілеріне қарап тіктейді.

Тексерудің мезгілінің ұзақтығына қарай жүйелік және 1 мезгілдік болып бөлінеді.

Жүйелік анықтауда қозғалыс кезегінде  күнделікті тексеру арқылы анықталады. Оны пайдалану қызметінің жолдық жұмысын жүргізеді.

1 мезгілдік анықтау алдына қойған  мақсатына байланысты қысқа мерзімде  бағдарлама бойынша жүргізіледі.

Көлік жүйесін қамытуына байланысты тұтас және таңдаулы анықтау бөлінеді.

Тұтас – анықталады жолаушы ағым 1 мезгілде қызмет көрсететін аумақтағы  көлік жүйесінің бойында түгелдей анықталады. Бұл анықтамада бақылаушы  және есептеушілер көп болуы қажет. Оның қорытындысы көлік жүйесінің  әрі қарай жұмысының жалғасын шешеді. Маршрут схемасының өзгерісін басқа көлік түрлерімен үйлесімін, даму бакыттарын жолаушы ағымның қуатына қарай анықталады.

Таңдаулы әдісті әрбір қозғалыс аумағын шеліністі нүктелерді, жеке және нақты сұрақтар туындауда қолданылады. Анықтаулық түрлеріне қарай:

-анкеталық;

-есепті статистикалық;

-натурал;

-автоматтандырылған болып бөлінеді.

Анкеталық әдіс – қызмет көрсететін аумақтағы маршрут желісін түгелдей қамтиды және көліктерінің барлық түрінің  жолаушы ағымы анықталады. Бұл әдісте алдын – ала дайындалған, анкеталық сұраулар бойынша керекті мәліметтерді жинастырады.

Есепті статистикалық әдіс –  сатылған билеттердің санымен билетті  есептеу парақтарының көрсеткіштеріне  байланысты есептеледі. Сатылған билеттер басқа, айлық жүру билетімен, қызмет куәлігімен, ақысыз жүру құқығы бар жолаушылармен билетсіз жолаушыларды ескеріп есептеу.

Натурал әдіс –талондық;

-кестелік;

-визуалдық;

-силуэттік;

-сұраулық болып бөлінеді.

Талондық әдіс – жолаушыларды ағымды анықтауда маршрут бойында және тәулік уақытында жолаушыларды ағым қуаты және аялдамаларды жолаушы алмасу ағымының көрсеткішін, жылжымалы құрамның толуын анықтайды. Бұл әдісте бақылаушылар әрбір аялдамалардан мінген жолаушыларға талон береді. Онда жолаушылардың қай аялдамадан мінгені көрсетіледі, түсерде жолаушы оны тапсырады, әр бағыт бойынша талондар әр түсті болады және онда әрбір аялдаманың аты көрсетіледі. Соңғы аялдамаларда есептер толтырылған талондарды тапсырып, жаңасын алады.

Кестелік әдіс – әрбір автобустарда есіктің алдында тұратын есептеушілер жүргізеді. Оларда анықтау кестесі болады. Онда автобустардың ауысымға шығар уақыты, рейстің нөмірі, тура және кері бағытта аялдамалар көрсетіледі. Оған әрбір аялдамалардан мінген және түскен жолаушылар  саны және перегондағы  автобустардың толуы тіркеледі. Тұтас және таңдаулы анықтамада пайдалануға болады.

Визуалдық өлшеу әдісі – көп  жолаушы ағымы болатын аялдамаларда көрсеткіші анықталады. Есептер автобустың толуын көзбен анықтап, балдық жүйеге байланысты кесте толтырады. Мыс: 
-автобус бос болса 1 балл; 
-отырған орындар бос болмаса 2 балл; 
-өтетін жерлерде және автобус алаңдарында жолаушы еркін тұрса 32 балл; 
-автобустың сыйымдылығы толық пайдаланылса 4 балл; 
-автобустар түгелдей толық болса және жолаушы аялдамада қалып қойса 5 балл.

Балды автобустардың моделіне қарап  қояды. Әрбір автобустардың сыйымдылығы  мен отыратын орнының санына қарай  жолаушы ағымын анықтауға болады. Бұл әдіс таңдаулы анықтауларға ыңғайлы.

Силуэттік әдіс – визуалдық әдістің 1 түрі болып табылады. Есептеушілерде автобустың силуэттік жинағы болады. Автобустың толуына байланысты силуэттер жолауішылардың белгілі бір санына тән.

Сұрау бойынша анықтау – бұл  әдісте есептеуші әрбәр мінген жолаушыдан қай жерде түсетінін, мақсатын, егер жолаушы басқа жерден мінетін болса, онда оның нөмірі қай жерге дейін баратынын сұрап кестеге түсіріп отырады. Жолаушы ағымды анықтауда көп есептеушілер қажет болғанын, оған студенттер, жоғары сынып оқушылары қатысады.

Автоматтандырылған әдіс – бұл  әдісте жаңадан дайындалу еңгізілу үстінде. Оларда адамның көмегінсіз анықтауға болады. Олардың 4 түрі бар: 
-контакталық; 
-контактысыз; 
-жанама; 
-аралас.

Контакталық әдісте – жолаушы ағым туралы деректер жолаушылардың техникалық құрылғыларына тікелей әсер етуіне байланысты анықталады.

Контактасыз әдісте – фотоэлектрлік  құрылғылар пайдаланады.

Жанама әдіс – мұнда автобустың барлық жолаушылардан 1 мезгілде өлшейтіе арнайы құрылғы пайдаланып, соңынан  барлық жолаушылардың салмағын орташа салмақ 70 кг. бөліп жолаушы санын  анықтайды.

Аралас әдісте көпшілік және фотоэлектрлік  датчиктер пайдаланылады.

Жолаушы ағымды анықтау әдісін тексеріп олардан қажетті ақпараттарды алуына байланысты 3 түрге бөлінеді: 
1. Тасымалданатын жолаушы санын есептеу негізгі әдістер; 
2. Ақпараттық құралдар көмегімен алынатын әдістер (автоматтандырылған әдіс); 
3. Мүмкін болатын, жолаушы ағымды аналитикалық есептеу әдістері арқылы болжау

 

4.2 Маршрут бойынша жолаушы ағымды анықтау.

Жолаушы ағымды анықтау үшін натурал  әдістің кестелік түрін таңдадым. Себебі, қазіргі кезде осы әдіс маршруттағы жолаушы ағым туралы, яғни жолаушы ағымның ұзындығы бойында, тәуліктің сағаттары бойынша және аялдамалық пункттардың жолаушы айналымы бойынша жылжымалы құрамның толуы бойынша нақты мәлімет береді.

Жолаушы ағымды зерттеу кестесінде (4.1) қарбалас сағат кезінде есептелген 2 зерттеу қорытындысы берілген.

Кесте 4.1.Жолаушы ағымды зерттеу  кестесі.

 

Қозғалыс бағыты	Тура	Кері	Барлығы	Аялдамалық пункттар арасындағы ара  – қашықтық, км.
Жөнелту уақыты, сағ,мин.	6°° аралығы	аралығы

 

 

Аялдамалық пункттар	К	Ш	Т	К	Ш	Т	К	Ш	Т
1	80	-	10	-	25	-	40	25	40	1,4
2	85	60	5	5	17	25	25	75	35	2,6
3	80	75	15	15	17	35	115	105	55	1,5
4	90	65	10	15	15	30	165	150	70	1,4
5	80	80	5	25	20	30	1000	120	80	2,7
6	55	75	5	50	30	25	150	150	50	3,8
7	30	40	5	45	10	5	110	55	10	1,8
8	-	25	-	15	-	15	-	-	15	1,9