Қаржылық бақылаудың экономикалық мәні мен түсінігі және оның тиімділігі

      Қолданыстағы  бюджеттік сыныптама бюджеттік бағдарламалар әкімшілері қызметінің мақсаттары мен бағытарына көптеген жағдайда нашар келіседі. Бюджеттік сыныптаманың экономикалық, ведомстволық және функционалдық сипаттамаларға бөлінуден басқа бюджеттік сыныптаманың төртінші-мемлекеттік саясаттың мақсаттары мен міндеттері бойынша түрін әзірлеген жөн. Бұдан өзге, бюджеттік сыныптама қаржылық есептіліктің және мемлекеттік қаржы статистикасының халықаралық стандартарымен келісуге тиіс.

      Реформа процесінде бюджеттеуді ақпараттық қамтамасыз етудегі талаптар жоғарылайды. Бірінші кезекте, бұл бюджеттік жоспарлаудың автоматтандыру жүйелеріне қатысты болады. Бұл ретте осындай жүйелерге алдыңғы кезекте жоспарлаудың жаңа әдістеріне жылдам икемге келтіру бойынша талаптар қойылады. Осыған байланысты ұсынымдар бюджеттік жоспарлаудың автоматтандыру жөніндегі жаңа икемді шешіміне жедел көшу қажеттігінен қорытындыланады.

      Бюджеттік деректердің сапасына талап жоғарылайды. Бірінші кезекте бұл кассалық есепке алу мен есептеу әдісі  арқылы есепке алуды қатар жүргізу қажеттілігіне қатысты. Тағы бір маңызды фактор – бюджеттік ақпараттардың әртүрлі көздерінен деректерді талдауды қолдану қажеттілігі, ол бюджеттік бағдарламаларды орындау нәтижелерінің мониторингі қажеттілігімен шарттасқан. Шешуі ретінде есептеу әдісі арқылы есепке алуды жүргізу жөніндегі әдістемелік ұсынысты әзірлеу ұсынылады  (АҚШ тәжірибесі - Accrual-based budgeting ABB есептеу әдісіне негізделген бюджеттеу тұжырымдамасы).

      Сондай-ақ, бюджетті есептеу процесстерінің, бюджеттік  бағдарламаларды талдаудың, нәтижелілікті бақылаудың және басқалардың толық нысандалған сипаттамасының болуы қажет.

      Нәтижелерге бағдарланған бюджеттеу технологиясына көшу кезінде негізгі фактолар бюджеттің  айқындылығы мен нәтижелер туралы ақпараттардың ашықтығын қамтамассыз  ету жөніндегі талап болып табылады. Осыған байланысты, заңнамалық деңгейде осы талаптарды нақты жазу, сондай-ақ бюджеттің ашықтығын қамтамассыз ету жөніндегі әдістемелік ұсыныстарды, соның ішінде ақпараттар беру мен халықпен өзара әрекеттесуді ұйымдастыру нысанында қаржы органдарының ақпараттық порталдарын тұрғызу талаптарын қалыптастыру қажет.

      Қазақстанда контрактілік үлгіні енгізу үшін (Жаңа Зеландия, Дания үлгісінде) негізгі  шарттары мемлекеттік сектордағы жалақының  жеткілікті деңгейі, бюджеттік процестің транспаренттігі, сыбайлас жемқорлық пен қорғаушылықты түп тамырымен құрту, мемқызметкерлердің жоғары кәсібилігі және басқалар болып табылады.

      БОР жүйесіне тиімді көшуде айтарлықтай  созылмалы  уақыт қажет. Бұл жөнінде  осы төңіректегі әлемдік тәжірибе де куәлендіреді. Жоғарыда берілгендей, АҚШ-та реформалар бюджеттік салада жарты ғасырдан аса жалғасып  келеді. Тағы айта кету қажет, әртүрлі елдерде БОР – ға  ену жөнінде біркелкі тәсіл жоқ. Реформалар пакетінің мазмұны мен осы реформалардың іске асыру уақытын таңдау әрбір ел үшін бірегей.

 
 

ақылау туралы ереже 

Қазақстан Республикасы

Қаржы министрінің

2008 жылғы  24  сәуірдегі

№  202    бұйрығымен

бекітілген

 

 

 

 

Қазақстан Республикасы Қаржы  министрлігінің

Қаржылық  бақылау комитеті туралы

ереже  

 

 

1. Жалпы ережелер

 

 

     1. Қазақстан Республикасы Қаржы  министрлігінің Қаржылық бақылау  комитеті (бұдан әрі - Комитет)  орталық атқарушы органның құзыреті  шегінде ішкі қаржылық бақылау  мемлекеттік сатып алу, аудиторлық  қызмет, бухгалтерлік есеп пен  қаржылық есептілік саласында іске асыру және бақылау функцияларын жүзеге асыратын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің ведомствосы болып табылады.

     Сілтеме. 1-тармақ ҚР Қаржы  министрінің 2009 жылғы 11 қыркүйектегі  № 376 бұйрығымен енгізілген өзгерсітерімен.

     2. Комитет өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен басқа заңдарына, Қазақстан Республикасы Президентінің және Yкіметiнiң актілеріне, өзге де нормативтік құқықтық актілеріне, сондай-ақ осы Ережеге сәйкес жүзеге асырады.

     3. Комитет мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқықтық нысанындағы заңды тұлға болып табылады, мемлекеттiк тілде өз атауы бар мөрлері мен мөртаңбалары, белгiленген үлгідегі бланкiлерi, сондай-ақ заңнамаға сәйкес Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігі Қазынашылық комитетінің  органдарында шоттары болады.

     4. Комитеттің Қазақстан Республикасының Үкіметі құратын және тарататын мемлекеттік мекеме нысанындағы заңды тұлғалар болып табылатын аумақтық бөлімшелері бар, оларға Комитеттің бақылауындағы және есеп беретін облыстар және Астана мен Алматы қалалары бойынша Қаржылық бақылау  инспекцияларына жатады.

     Жұмысты тиімді ұйымдастыру мақсатында Комитет  аумақтық бөлімшелердің ішкі қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып  алу саласындағы қызметін үйлестіреді, қаржылық бақылау және мемлекеттік сатып алу  туралы заңнаманы сақтау мәселелері бойынша аумақтық бөлімшелерге тексеру жүргізеді, сондай-ақ аумақтық бөлімшелерге белгіленген тәртіп бойынша  өздеріне жүктелген функцияларды тиісті орындауын бақылауды жүзеге асырады.

     5. Комитет азаматтық-құқықтық қатынастарға өз атынан түседі.

     6. Комитет өз құзыретінің мәселелері  бойынша заңнамада белгіленген  тәртіппен Комитет төрағасының  немесе оның міндетін атқарушы  тұлғаның бұйрығымен ресімделетін  жеке қолданылатын құқықтық актілер  шығарады.

     Комитет Қазақстан Республикасы Қаржы министрлигіне  қатысты ішкі бақылау қызметі  функцияларын атқарады.

     Сілтеме. Қазақстан Республикасы Қаржы министрінің 2008 жылғы 22 мамырдағы  №245 бұйрығымен 6- тармақ 2 абзацпен толықтырылды.

 

 

     7. Комитеттің құрылымы мен штат санын Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігімен келіскеннен кейін Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігінің Жауапты хатшысы бекітеді.

     8. Комитеттің заңды мекен-жайы: 010000, Астана қаласы, Жеңіс даңғылы, 11.

     9. Комитеттiң толық атауы – «Қазақстан Республикасы Қаржы министрлiгінің Қаржылық бақылау комитеті» мемлекеттiк мекемесi.

     10. Осы Ереже Комитеттiң құрылтай  құжаты болып табылады.

     11. Комитеттің қызметін қаржыландыру  республикалық бюджеттен ғана  жүзеге асырылады. 

     12. Комитетке өзiнiң функциялары болып табылатын мiндеттердi орындау тұрғысында кәсiпкерлiк субъектiлерiмен шарттық қатынастарға түсуге тыйым салынады.

 

 

2. Комитеттің функциялары  мен құқықтары

 

 

      13. Комитет заңнамада белгіленген  тәртіппен Қазақстан Республикасы  Қаржы министрлігінің құзыреті шегінде мынадай функцияларды жүзеге асырады:

 

         1) республикалық  және жергілікті бюджеттер қаражатын  пайдаланудың Қазақстан Республикасының  заңнамасына сәйкестігін бақылауды  жүзеге асырады;

 

         2) бақылау объектілерінің  есепке алу мен есептілікті жүргізудің растығына және дұрыстығына бақылауды жүзеге асырады;

 

         3) бюджеттік  кредиттер, концессиялық жобаларды  қоса қаржыландыру, мемлекеттік  кепілдіктер мен мемлекет кепілгерліктерін, байланысты гранттарды және мемлекет  активтерін беру шарттары мен рәсімдерінің сақталуына бақылауды жүзеге асырады;

 

         4)      өз құзыреті шегінде бақылау объектілерінің республикалық және жергілікті бюджеттерге салықтық емес түсімдерді енгізудің толықтығы мен уақтылығына қатысты мәселелер жөніндегі қызметін бақылауды жүзеге асырады;

     5) мемлекеттік мекемелердің өз  иелігінде қалатын тауарларды (жұмыстарды, көрсетілетін қызметтерді) өткізуден  түскен ақшаның қалыптастырылуы  мен пайдаланылуын бақылауды  жүзеге асырады;

 

         6) Қазақстан  Республикасының заңнамасына сәйкес республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражатын пайдалану кезінде жолсыздықтарды анықтау, жолын кесу және оларға жол бермеу жөнінде шаралар қабылдайды;

 

            7)  бақылау объектілеріне жіберілетін ұсынымдардың және бақылау нәтижелерінің қорытындылары бойынша қабылданған шешімдердің орындалуын бақылауды жүзеге асырады; 
         8)    бақылау жүргізуге байланысты мәселелер бойынша бақылау объектілерінен қажетті құжаттарды, анықтамаларды, ауызша және жазбаша түсініктемелерді сұратады және өздеріне белгіленген мерзімде алады;

      9) бақылауды жүргізуге мемлекеттік  органдардың тиісті мамандарын  және қажет болғанда осы мақсаттарға  республикалық бюджеттен бөлінген  қаражат шегінде олардың көрсеткен  қызметтеріне ақы төлей отырып, аудиторлық ұйымдар мен сарапшыларды тартады; 
         10)  ішкі бақылау қызметтерінің мемлекеттік қаржылық бақылау стандарттарын сақтауына бақылауды жүзеге асырады;

 

         11) ішкі бақылау қызметтерінің қызметкерлері үшін үлгі біліктілік талаптарды әзірлеуге, ішкі бақылау қызметтеріне әдістемелік көмекті жүзеге асыруға және олардың қызметтерін үйлестіруге қатысады;

 

            12) өткізілген бақылау іс-шараларын нәтижелері туралы есептерді Қазақстан Республикасының Үкіметіне ұсынады;

      13) бақылау нәтижелері бойынша бөлінген сомаларды бюджетке өтеуін қамтамасыз ету мақсатында, сондай-ақ мемлекеттік сатып алу туралы Қазақстан Республикасы заңнамасының бұзушылықтарымен жасалған күшіне енген мемлекеттік сатып алу туралы шарттардың күші жойылған деп тану туралы талап-арыздарды сотқа жібереді;

 

        14) Республикалық  бюджеттің атқарылуын бақылау  жөніндегі комитетпен бірлесіп, мемлекеттік қаржылық бақылау  стандарттарын әзірлейді;

 

         15) келісілген  мерзімдерде мемлекеттік қаржылық  бақылау органдары жоспарлайтын  және өткізетін бақылау іс-шаралары туралы ақпарат алмасуды жүзеге асырады;

 

         16) Қазақстан  Республикасының мемлекеттік сатып  алу туралы заңнамасының және  бюджеттік заңнамасының сақталуын  бақылау мәселелері бойынша мемлекеттік қаржылық бақылау органдарымен және құқық қорғау органдарымен өзара іс-қимыл жасайды;

 

         17) Бақылау іс-шараларын  жүргізу нәтижесінде бақылау  объектісінің қылмыс құрамы белгілері  бар іс-әрекетті (әрекетсіздікті) жасасу  фактісі анықталған жағдайда, аталған  іс-әрекеттің (әрекетсіздіктің) жасалғаны туралы ақпаратты және осындай фактіні растайтын құжаттарды құқық қорғау органдарына береді;

 

         18)     Қазақстан Республикасының мемлекеттік сатып алу туралы заңнамасының сақталуын бақылауды, соның ішінде  мемлекеттік сатып алу туралы заңнаманың сақталуы, мемлекеттік сатып алу кезінде  қазақстандық мазмұн мәселелері бойынша тексерулерді жүзеге асырады;

 

         19) жоспардан  тыс тексерулерді:

 

          Қазақстан  Республикасы Президентінің, Қазақстан  Республикасы Үкіметінің, осыған  уәкілеттік берген мемлекеттік органдардың тапсырмалары, депутаттық сауалдар бойынша;

 

         тапсырыс  берушінің, мемлекеттік сатып  алуды ұйымдастырушының немесе  конкурстық комиссияның, сараптамалық  комиссияның, сарапшының іс-әрекетіне  (әрекетсіздігіне), шешімдеріне шағымы бар әлеуетті өнім берушінің, конкурсқа қатысушының, берушінің немесе олардың уәкілетті өкілінің жазбаша өтініштері болған;

 

         бақылау объектілерінің  әкімшілік құқық бұзушылық белгілері  бар іс-әрекет (әрекетсіздік) жасағаны  туралы ақпарат  келіп түскен;

 

         құқық қорғау  органдарынан қаулылар келіп  түскен жағдайларда;

 

         мемлекеттік  сатып алуды жинақтау, жинап қорыту  және талдау нәтижелері бойынша  жүзеге асырады;

 

         20) әкімшілік  құқық бұзушылық туралы істерді  қарайды және Қазақстан Республикасының Әкімшілік құқық бұзушылық туралы кодексінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен әкімшілік жаза қолданады, бақылау хаттамалары мен материалдарын соттың, бюджеттік заңнама саласындағы әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді қарауға уәкілетті органның (лауазымды тұлғаның) қарауына жібереді;