Ерекше талап қоюмен іс жүргізу

9.          сот    бүйрығына    шағым    берудің    мерзімі    мен    тэртібі
көрсетіледі.

Кэмелетке толмаған балаларға алимент өндіріп алу туралы ссгт бүйрығында жоғарыда аталған 1)-5), 8) тармақшаларында көзделген мэліметтерден басқа, борышкердің туған күні мен туған жері, оның жүмыс орны, оларды күтіп-бағуға алимент алып берілетін әрбір баланың аты мен туған күні, борышкерден ай сайын өндіріп алынатын төлемдердің мөлшері және оны өндіріп алудың мерзімі көрсетіледі (ҚР АІЖК 146-6.).

Судья қол қойған сот бүйрығы екі данада жасалады, оның біреу сот жүргізетін істе қалады, екіншісі соттың мөрімен куэландырылады және өндіріп алушыға береді.бұл сот і:ін жүргізудің оңайлатылған ерекшелігі, сол сот бұйрығы:

•сотта істі қараусыз;

•өндіріп алушыны және борышкерді шақырмай-ақ;

•және олардың түсіндірмелерін тындамай-ак беріледі.

Оған қоса процессуалдық эрекеттер жаслғаны туралы хаттама жүргізілмейді. Сот бүйрығы мазмұны бойынша сот шешіміне қарағанда айтарлықтай қысқа, оның сипаттау және дәлелдеу бөліктері жоқ, тек атқару парақтарында көрсетілетін мәліметтер бар.

Даусыз талаптардың түпкілікті тізімі ҚР АІЖК-нің 140-бабында көрсетілген.

Сот бүйрығы судьямен жеке-дара шығарылады:

1. егер талап нотариатта куэландырылған мэмілеге негізделсе;

2. егер талап жазбаша мәмілеге негізделсе және оны жауапка
таныса;

3. егер талап төленбеген вексельге,  акцептің болмауына жын
нотариус жасаған  акцептің күпі  белгіленбеуіне білдірілгсн
наразылыкқа негізделсе;

4. егер экеліктің белгіленуіне немесе үшінші тұлғаларды тар
қажеттігіне қатысы жоқ, кэмелетке толмаған балалар үші.ч
алименттерді өндіріп алу туралы талап мэлімделген болса;

5. егер азаматтардан және заңды тұлғалардан салықтар мен баска
да міндетті төлемдер бойынша бересіні өндіріп алу туралы
талап егер қызметкерге аударылған, бірақ төленбеген жалақы
мен өзге де төлемдерді өндіріп алу туралы талап мәлімделген
болса;

6. егер қызметкерге аударылған, бірақ төленбеген жалакы мен
өзге де төлемдерді  өндіріп алу туралы талап  мэлімделген
болса;

7. егер   жауапкерді   немесе   борышкерді   іздестіру   жеңілдігі
шығындарды   өндіріп   алу   туралы   талаптарды   ішкі   істер
органдары немесе қаржы полициясы мэлімделген болса.

Егер талап "Тұтынушылар қүқықтарын қорғау туралы" Заңыньтң 20-бабының ережелеріне негізделген болса және борышкер оны мойындаса, сомасы 50 (елу) айлық орта көрсеткішке дейінгі мөлшердегі түтынушылар қүқықтарын қорғау туралы талап, сот бүйрығын шығару тэртібімен қаралуға жатады. Тауардың (жүмыстардың, қызметгердің) тиісті емес сапасымен келтірілген шығындарды өтеу туралы талаптар ғана емес, өзге де өтеу туралы талаптар мэлімделген кезде (моральдық зиянның орнын акшалай толтыру, айыппүл, іс жүргізу жөніндегі шығындарды өтеу және т.о.), өтініш талап қою бойынша өндірісінің тәртібімен каралуға жатады.

3.2 Ерекще талап қоюмен іс жүргізуге байланысты

азаматтык істер.

Сот бұйрығының күшін жою туралы арызын бере алатын борышкер заңмен белгіленген мерзіммен шектелген. Борышкер сот бүйрығының көшірмесін алған күннен бастап 10 (он) күн мерзімде байланыстың кез келген күралдарын пайдалана отырып, мәлімделген талапқа келіспеген қарама-қайшылық бар: бір жағынан заң шығарушы жауапкерді жағымсыз жағдайға соктырады, екінші жағынан - сырттай шешімнің күшін жою туралы арыз берумен байланысты шығыннан босатады. Олардың ой-пікірлері бойынша талап арызды қарау кезде сот және талап қоюшы үшін материалдык шығындар туындайды, сондықтан жауапкер сырттай шешімнің күшін жою арызын беруде мемлекеттік баж төлеуі тиіс. Осындай арызды қабылдағаннан кейін сот іске қатысушы адамдарға сырттай шешімін күшін жою туралы арыздың қаралатын уақыты мен орнын хабарлайды, оларға арыздың және оған қоса тіркелетін материалдардың көшірмесін жібереді (ҚР АІЖК 266-бабы).

Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды сот оның сотка келіп түскен кезінен бастап 10 (он) күн ішінде сот отырысыпда қарайды. Сот отырысы өткізілетін уақыт пен орын туралы хабарланған іске қатысушы адамдардың келмей калуы арыздың қаралуына кедергі болмайды. Сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қарау жөнінде соттың өкілеттігі ҚР АІЖК 268-бабында көзделген. Сот сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды карап болған соң келесі үйымдардың біреуін қабылдайды:

-    сырттай     шешімнің     күшін     жою     туралы     арызды
қанағаттандырудан бас тарту туралы;

-    сырттай шешімнің күшін жою және істімәні бойынша
соттың сол құрамында немесе өзге қүрамында кайта қарау
туралы.

Соттың сырттай шешімнің күшін жою туралы арызды қанағатгандырудан бас тарту туралы үйғарымына жеке шағым (наразылық) жалпы тэртіп бойынша берілуі мүмкін (ҚР АІЖК 344-бабы).

Сырттай шешімнің күшін жоюдың негіздемелерінің толық тізімі ҚР АІЖК 269-бабында көзделген. Осылай сырттай шешімнің күші жойылуға тиіс:

-егер жауапкердің сот отырысына келмей калуына дәлелді себептер болса;

-егер жауапкер дэлелді себептер сотқа мезгілінде хабарлауға оның мүмкіндігі болмағанын сот анықтаса;

- егер жауапкер шешімнің мазмүнына ықпал етуі мүмкін дэлелдемелерді табыс етсе;

Сырттай шешімнің күші жойылған жағдайда сот істі мәні бойынша қайта қарайды (ҚР АГЖК 270-бабы).

Сот отырысының өткізілетін уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланған жауапкер келмей қалған жағдайда, істі жаңадан қараған кезде сот шығарған шешім сырттай шешім деп танылады. Жауапкердіңбұл шешімді сырттай іс жүргізу тәртібімен қайта қарау туралы қайталап арыз беруге қүқығы жок (ҚР АІЖК 270-бабы).

Сонымен қорыта келгенде, талап -бұл құкық туралы дау шешу үшін бүзылған немесе даулы субъективтік қүкықты немесе заңмен қорғалатын мүддені қорғау туралы талап қою арқылы тұлғаның сотқа жүгінуі болып табылады. Негізінде талап мэселелері азаматтык іс жүргізу қүқығында ерекше орынға ие болады. Яғни талап аркылы осы азаматтық іс жүргізу қүқығының субъектілері, қатысушылары өздерінің қүқықтарын, мүдделерін соттық процесте корғай алады. Бұл талап қорғаудағы басты құрал болып келеді.

Талап қою қүқығы - ҚР Конститутциясымен (13-баптың 2-бөлігі, 75-бабы) бекітілген сот арқылы қорғану қүқығының бір нысаны. Талапқа қүқық белгілі шарттармен байланысты. Жалпыбұл заңмен белгіленген шарттармен анықталады. Талап қою күқықтың шарттарына нақты заңды деректер жатқызылады, олардың бар не жоқтығы негізінде заң азаматтық іс бойынша талап қою субъективтік күқықтың пайда болуына байланысты болады.

2

Қорытынды.

Қорытындылай келгенде Талап қою құқығы белгілі шарттармен байланысты. Талап қою құқығы заңмен белгіленген шарттармен анықталады. Талап қою құқығының шарттарына нақты заңды деректер жаткызылады, олардың бар не жоқтығы негізінде заң азаматтық іс бойынша талап қою субъективтік құқығының пайда болуын байланыстырады. Талаптың мазмұны—талап қоюшымен көрсетілген сот арқылы қорғану түрі, яғни сотқа жүгіну арқылы талап коюшының өзінің бұзылған немесе даулы құқығын қорғау үшін сұрайтын соттың қызметі. Ерекше талап қоюмен іс жүргізу істер бойынша арызда жауапкердің міндеттері көрсетілген орнына органның (лауазымды түлғаның) атауы, оның тұрғылықты жері және шағымдануға жататын әрекеттері немесе қабылданған шешімдер. Ерекше іс жүргізу істер бойынша арыздың кіріспе бөлігінде арыз беруші туралы мэліметтер. Азаматтық   іс   жүргізу—бұл     сот  және   басқа субъектілер арасындағы азаматтық іс қарау мен шешу кезіндегі құрылатын азаматтық іс жүргізу қүқықтың нормаларымен реттелген азаматтық іс жүргізу құқықтық қатынастар және процессуалдық әрекеттер жиынтығы. Осы іс жүргізудің басты мақсаты—бүзылған қүқыкты қалпына келтіру немесе заңмен қорғалатын мүдңені қорғау. Азаматтық іс жүргізу (процесс) соттың, тараптардың (талап қоюшы мен жауапкер), басқа да процеске қатысушылардың (прокурор, өкілдер, сот хатшысы және т.б.) процессуалдық әрекеттерін, олардың іс жүргізу күқықтары мен міндеттерін жинақтайды. Сотқа, басқа да қатысушыларға процеске қатысу мақсатына жету үшін заңмен белгіленген іс жүргізу құқықтары беріліп,соған сәйкес іс жүргізу міндеттері жүктеледі. Іс жүргізу құқықтар мен іс жүргізу міндеттер азаматтык іс жүргізу барысында жүзеге асырылады. Талап қоюдан бас тарту—сотта талап қоюшының өзінің субъективтік қүкығын сот арқылы қорғау талабынан бас тартып, козғалған азаматгық істі қысқартуға бағытгалған. Егер талап қоюшының талабын бөліп карастыруға болатын болса, онда ол талаптың бір бөлігінен бас тартуға (таьап арызы бойынша материалдық залалды және моральдык зиянды өтеуді сұрайтын болса, онда тек материалдық залалды өтеуін талап етіп, ал моральдық зиянды өтеуден бас тартуы мүмкін). Істімәні бойынша қарау басталғанда төрағалық етуші талап қоюшының өз талаптарын қолдайтын—қолдмайтын туралы мэселені аныктайды. Егер талап қоюшы өз талаптарын қолдамайтын болса, онда талап қоюшы талап қоюдан бас тартуы мүмкін. Талап коюшы талап қоюдан бас тарту туралы сотқа жазбаша арыз үсынуы тиіс.бұл арыз сот отырысының хаттамасына енгізіледі және оған тиісінше талап қоюшы қол қояды.

Қолданылған нормативтік актілер мен әдебиеттер тізімі: Нормативтік актілер:

1.        Қазақстан Республикасының Конститутциясы, 30 тамыз 1995
жылы қабылданған.

2.        "Қазақстан      Республикасының      сот      жүйесі      мен
судьяларының         мәртебесі         туралы"         Қазакстан
Республикасының    конститутциялық    заңы,    25.12.2000
жылы   қабылданған.   //Казахстанская   правда,   2000,   30
декабря №334-335.

3.        "Қазақстан Республикасындағы сайлау туралы" Қазакстан
Республикасының конститутциялық заңы, 1995 жылғы 28-
қыркүйек       №2464.-       Қазақстан       Республикасының
конститутциялық қүқығы: нормативтік құқықтык актілер
жинағы:  2 томдық /Қүраст.  Биекенов Н.А.  және т.б. -
Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң
институты, 2002. 1т. 1556.

4.        "Республикалық      референдум       туралы"       Қазақстан
Республикасының конститутциялық заңы, 1995 жылғы 2-
қараша      №2592.       -      Қазакстан      Республикасының
конститутциялық қүқығы: нормативтік құқыктық актілер
жинағы: 2 томдык /Қүраст.  Биекенов Н.А.  және т.б. -
Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң
институты, 2002. 1т. 2376.

5.        Қазақстан Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексі
-Алматы, 2001.-1366.

6.        Қазақстан Республикасының Азаматтық кодекс (Жалпы
және Ерекше бөлімдері). - Алматы, 2001. - 3686.

7.        Қазақстан    Республикасының    Қылмыстық    іс    жүргізу
кодексі - Алматы, 2001. - 2126.

8.        "Азаматтық отбасылық және қылмыстық істер бойынша
құқықтық    қатынас    және    құқықтыү    көмек    туралы"
22.01.1993    жылғы   Минск   Конвенциясы.   -   Сборник
документов по международному праву. Том 1 / Под общ.
Ред. К.К. Токаева-Алматы: Жеті жарғы, 1997.

9.        "Адвокаттық қызмет туралы" Қазакстан Республикасының
заңы   05.12.1997   жылы   қабылданған.   -   Алматы:   Жеті
жарғы, 1997.

2

10.   "Бұқаралық    ақпарат    құралдары    туралы"    Қазақстан
Республикасының заңы   1999  жылғы     23-шілде №451-
Қазақстан   Республикасының   конститутциялык   құкығы:
нормативтік құқықтық актілер жинағы: 2 томдық /Құраст.
Биекенов Н.А. және т.б. - Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов
атындағы Қарағанды заң институты, 2002. 1т. 1206.

11.   "Еңбек   туралы"   Қазақстан   Республикасының   заңы.   -
Алматы: Норма-К, 2002.

12.   "Жер  туралы"  Қазакстан   Республикасының  заңы  2001
жылғы 24-қаңтар №152-11. - Алматы: Юрист, 2001.

13.   "Қазақстан   Республикасының   Прокуратурасы   туралы"
Қазақстан    Республикасының   заңы    1995    жылғы    21-
желтоқсан     №2709     (өзгерістер     мен     толықтырулар
енгізілген).              -              Қазақстан              Республикасының
конститутциялық құқығы: нормативтік кұқықтык актілер
жинағы: 2 томдық /Құраст. Биекенов Н.А. және т.б. -
Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң
институты, 2002. 2т. 1136.

14.   "Қазақстан   Республикасындағы   жергілікті   мемлекеттік
басқару туралы" Қазақстан Республикасының заңы 2001
жылғы 23-қаңтар №148-ҚК // "Казахстанская правдаэ от 30
января 2002 года №25-26.

15.   "Қазақстан        Республикасының        экімшілік-аумактык
құрылысы туралы" Қазақстан Республикасының заңы 1993
жылғы 8-желтоқсан №4200.-Қазақстан Республикасының
конститутциялық құқығы: нормативтік кұқықтық актілер
жинағы: 2 томдық /Құраст. Биекенов Н.А. және т.б. -
Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов атындағы Қарағанды заң
институты, 2002. 2т. 776.

16.   "Қазақстан   Республикасындағы   тіл   туралы"   Қазақстан
Республикасының  заңы   1997  жылғы   11-шілде  №451.-
Қазақстан   Республикасының   конститутциялық   құқығы:
нормативтік құқықтық актілер жинағы: 2 томдық /Құраст
Биекенов Н.А. және т.б. - Қарағанды: ҚР ІІМ Б. Бейсенов
атындағы Қарағанды заң институты, 2002. 1т. 966.

17.   "Қоғамдық         бірлестіктер         туралы"              Қазақстан
Республикасының заңы 1996 жылғы 31 мамырдағы №3 - //
Қазақстан Республикасы Парламентінің жарғысы. - 1996. -
№ 8-9.

2