Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздері

Автор: Пользователь скрыл имя, 13 Февраля 2013 в 13:00, курсовая работа

Описание работы

Курстық жұмыстың мақсаты Қазақстандағы жергілікті басқарудың құқықтық негіздерін ұсыну табылады. Осы мақсаттарды жүзеге асыру үшін келесідей міндеттер қойылды:
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерін айқындау;
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың мәселелерін белгілеу;
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерінің дамуын сипаттау;
Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқаруды заңмен қамтамасыз етудегі проблемаларды жан-жақты талқылау;
Жергілікті өзін-өзі баасқарудың құқықтық негіздерінің мәселелерін шешу жолдарын ұсыну.

Содержание

Кіріспе 3
І. Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерінің теориясы 5
1.1 Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздері 5
1.2 Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың мәселелері 12
ІІ. Қазақстанда жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерінің қазіргі жағдайы 16
2.1 Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың Конституциялық негіздері 16
2.2 Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздерінің дамуы 20
2.3 Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқаруды заңмен қамтамасыз етудегі проблемалар 24
ІІІ. Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басақаруды жетілдіру жолдары 27
3.1 Жергілікті өзін-өзі басқаруды реформалаудың негізгі бағыттары 27
3.2 Жергілікті өзін-өзі баасқарудың құқықтық негіздерінің мәселелерін шешу жолдары 31
Қорытынды 37
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 39

Работа содержит 1 файл

Жергілікті басқарудың құқықтық негіздері.doc

— 295.50 Кб (Скачать)

3.2 Жергілікті өзін-өзі  басқарудың құқықтық негіздерінің мәселелерін шешу жолдары

 

Бүгінгі күн тәртібіне  өткір қойылып отырған мемлекеттік  басқару жүйесін жетілдіру мәселесі  жергілікті шаруашьшықты қалыптастыруға, оны жетілдіруге бірден-бір бастама  болып табылады. Ауыспалы кезеңде  қаржы ресурстарын әр түрлі билік  деңгейлері арасында қайта бөлу, бюджеттік және бюджеттен тыс қорлар есебінен қаржылық көмек көрсету тетіктері бар. Жергілікті шаруашылықты басқаруды жетілдіру үшін де алдымен оның қаржылық астарын қарастыру лэзім. Өйткені, біздегі әкімшілік-аумақтық бірліктердің экономикалық, қаржылық, әлеуметтік, инвестициялық және тағы басқа әлеуетін салыстырмалы түрде қарастырғанда оның көрсеткіштерінің деңгейі едәуір алшақтықпен сипатталатынын көреміз. Аймақтардың қаржылық мүмкіндігін кеңейту, олардың қаржы саласындағы дербестіктерін арттыру же-гілікті шаруашылыкты дамытудағы ең басты мәселе. Сондықтан да жоғары тұрған бюджеттен төменгі бюджетке трансферттер, субсидиялар бөлу унитарлы және федерациялы мемлекеттерде кеңінен тараған. Яғни қаржылық ағымдар процесі бюджетаралық қатынас-тар негізін кұрайды. Ал бюджетаралық қатынастардың қамтамасыз етілуі үшін мынадай қағидалардың орындалуы шартты:

- бюджет мәселесінде жалпы мемлекеттік мүдде мен халық мүддесінің бірлігі;

-  бюджет-салықтык өкілеттіктерді ажыратуда, шығындар мен табыстарды, сонымен бірге табыстарды бөлу және қайта бөлуде орталықтандыру және орталықсыздандыру қағидаларының ұштастырылуы;

-  бюджеттер дербестігінің жоғары деңгейлілігі және әрбір басқару органдарының бюджеттерінің теңестірілуіне, қамтамасыз етілуіне жауапты болуы;

- мемлекеттің бюджет-салық саясатын жүзеге асыруға аумақтық басқару органдарының белсенді қатысуы.

 

Бүгінгі күні бюджет жүйесіндегі бюджетаралық қатынастардың реттелмегендігі өткір проблема болып отыр. Премьер-министрінің өкімімен мемлекеттік басқару деңгейлері мен бюджетаралық қатынастарды жетілдіру арасындағы өкілеттіктерді ажырату тұжырымдамасының жобасын дайындау жөніндегі жұмыс тобы құрылып, олар жергілікті бюджеттердің тұрақтылығын қамтамасыз ететін бюджетаралық қатынастарға оңтайлы көзқарасты қалыптастыру мақсатында мынадай төрт нұсқа әзірледі.

Біріншісі — оған тұрақтылық   элементтерін бере отырып, яғни орта мерзімді кезеңге арналған субвенция мен бюджеттік алымдар мөлшерін бекіту арқылы қазіргі тәртіпті сақтау. Көрсетілген тәртіп негізінде бюджеттердің деңгейлері арасында салық түрлері бойынша нақты бөлу сақталады. Басты проблема - облыстардың, айталық, донорлардың шығыстар нормативтерінің жүйесі қаншалықты сапалы деңгейде есептелсе де, әрқашан алымдардың белгіленген мөлшерінің әділдігі төңірегінде туындайды. Қазір дэл осы нұсқа іс жүзінде орындалуда. Осы салық мәселесі  шетелдерде қалай реттелген. Айталық, көптеген мемлекеттерде жергілікті басқару органдарының негізгі табыс көзі ол - жеке тұлғалардың табысына салынатын салық. Кейбір елдерде, мысалы, Швецияда ол жергілікті бюджет табыстарының 60%-ын құрайды. Ол салықтың мөлшерлемесін (ставкасын) муниципалитеттердің белгілеуге құқықтары бар, сондықтан олар 14—23% арасында белгілейді. Швецияда федералдық және жергілікті билікпен бірге, аймақтық билік бар. Олар жеке тұлғалардың табысына салынатын салықтан өз үлестерін алады, яғни олардың үлесі 9-12%-ды құрайды. Сонда Швецияда жеке тұлғалардың табыс салығы шамамен 30%-ды құрайды. Мұнда жергілікті бюджеттердің табыс бөлігінің 15%-ын электроэнергиясы, сумен қамтамасыз ету сияқты көрсетілген қызметтерге төлем және орталық бюджеттен алынатын 5% көлеміндегі гранттар құрайды. Бөлінетін гранттар халықтың санына сәйкес есептелінеді. Ал әлеуметтік проблемалар (әсіресе, жұмыссыздық мәселесін шешуге), босқындарды орналастыру шығындарына өтемақы төлеу федералдық үкіметтің міндетінде. Бір сөзбен айтқанда, салықтар нақты ажыратылған.» Жергілікті басқару органдары тек жеке тұлғалардың табыс салығын алады. Қалған салық түрлері толықтай федералды бюджетке түседі. 1980 жылдардың басында Швецияның салық салу жүйесіне көптеген өзгерістер енгізіліп, бұрын жергілікті бюджетке тиісті кәсіпорындардын табыс салығы қазір федералдық бюджетке түсетін болды [16].

Екінші - әрбір нақты аймақ үшін жеке орта мерзімді кезенге арналған тұрақты нормативтерді белгілей отырып, салықтардың реттелетін түрлерін анықтау. Осы нұсқа бюджеттік алымдар тетігін алып тастау мақсатында түрлі деңгейдегі бюджеттерді тігінен теңестіруді көздейді, яғни төлем салынатынш кірістерден жеке табыс салығы және әлеуметтік салық бойынша түсімдерді республикалық және жергілікті бюджеттер арасында қайта бөлуді жүзеге асыру ұсынылды. Бірақ жер, көлік, мүлік, жеке табыс салығы 2002 жылдан бастап 100% жергілікті бюджетке түсетіні белгілі. Салықтарды бөлудің ұсынылған тетігі қабылданған жағдайда бюджеттердің төменгі тұрған деңгейлеріне де қолданылады.

Үшінші нұсқада республикалық  бюджеттін кірістеріндегі жеке табыс  салығын және әлеуметтік салыкты орталықтандырылуы жүзеге асыру ұйғарылады. Осы жағдайда бюджетаралық қатынастар орта мерзімді кезеңге тұрақтандырылған республикалық бюджеттен жергілікті бюджетке берілетін субвенцияларды белгілеу арқылы қалыптастырылады. Осы тетік қабылданған жағдайда бюджеттің төменгі деңгейлеріне де (қала, аудан) қолданылуы керек. Аталмыш нұсқа бюджетаралық қатынастардың қарапайымдылығын және айқындылығын қамтамасыз етеді. Сондай-ақ, бір кезеңге арналған жергілікті бюджеттердің теракты кірісті көздеріне кепілдік береді.

Төртінші нұсқада кәсіпорындар бойынша түсімдерді базалық (республикалық бюджетке) және аймактық экономикаға (жергілікті бюджеттерге) бөлуге негізделген.

Өскемен қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуына талдау жасау және 2011-2013 жылдарға арналған әлеуметтік-экономикалық дамудың негізгі көрсеткіштері.

 

Соңғы жылдары облыс  орталығының экономикасы интенсивті дамуда. Өнеркәсіп және аграрлық секторда бірқатар жетістіктерге жетті.

Экономикадағы позитивті  қозғалыстар нәтижесінде әлеуметтік және инженерлік инфрақұрылымдағы проблемаларды  шешуге мүмкіндік берді.

 

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі

2008 жыл

2009 жыл

2010 жыл

Өңірлік өнімнің барлығы

млрд. теңге

181,77

269,81

316,33

Өнеркәсіптік өнімдердің көлемі

млрд. теңге

134,06

206,47

245,72

оның ішінде:

       

тау-кен өнеркәсібі

 

0,4

0,57

0,62

өңдеу өнеркәсібі

 

117,89

190,7

227,7

электр қуаты, газ бен суды өндіру және тарату

 

15,77

15,2

17,4

ауылшаруашылық өнімдерінің  барлығы

млрд. теңге

2,51

2,04

2,01

оның ішінде:

       

өсімдік шаруашылығы  өнімдері

 

1,92

1,31

1,32

мал шаруашылығы өнімдері

 

0,59

0,73

0,69

Шағын кәсіпкерлік

       

Шағын кәсіпкерлік субъектілерімен өнімдер, тауарлар шығару, жұмыстар мен қызмет көрсетулер

млрд. теңге

19,0

22,2

25,2

Негізгі капиталдағы  инвестициялар

млрд. теңге

26,2

39,1

43,4

Еңбекақы төлеу қоры

млн. теңге

45127,1

56753,9

74971,95

Орташа номиналды еңбекақы  төлеу

теңге

30954

36654

45253

Жалпы жұмыссыздықтың деңгейі

%

8,7

8,6

8,4

Кедейшіліктің төмен  деңгейінде тұратын тұлғалардың  саны

мың. адам

3,73

3,427

1,539

Кедейшіліктің (орташа жылдық) шегі

теңге

2146

3211

3404


 

Орта мерзімді фискалдық саясатты жүзеге асыруда негізгі бағыттар мен міндеттерді анықтау кезінде 2011-2013 жылдарға арналған Өскемен қаласының әлеуметтік-экономикалық дамуының орта мерзімді жоспары негізге алынды.

 

Мемлекеттің басымды  міндеттерінің бірі кедейшіліктің  деңгейін төмендету болып табылады, Кедейшілікті төмендету бойынша өңірлік бағдарлама жүзеге асырылатын болады.

Келер жылдардағы болжамға сай экономиканың өсу беталысы сақталады. 

 

Көрсеткіштер

Өлшем бірлігі

2011 жыл

2012 жыл

2013 жыл

Өңірлік өнімнің  барлығы

млрд. теңге

367,93

445,79

543,19

Өнеркәсіптік өнімдердің көлемі

млрд. теңге

289,68

358,92

446,58

оның ішінде:

       

тау-кен өнеркәсібі

 

0,68

0,75

0,82

өңдеу өнеркәсібі

 

266,93

333,079

418,9

электр қуаты, газ бен  суды өндіру және тарату

 

22,07

25,09

26,86

ауылшаруашылық өнімдерінің  барлығы

млрд. теңге

2,11

2,19

2,28

оның ішінде:

       

өсімдік шаруашылығы  өнімдері

 

1,38

1,43

1,48

мал шаруашылығы өнімдері

 

0,73

0,76

0,8

Шағын кәсіпкерлік

       

Шағын кәсіпкерлік субъектілерімен  өнімдер, тауарлар шығару, жұмыстар мен қызмет көрсетулер

млрд. теңге

28,82

33,1

38,1

Негізгі капиталдағы  инвестициялар

млрд. теңге

47,32

51,58

56,23

Еңбекақы төлеу қоры

млн. теңге

94914,5

124219,3

165121,5

Орташа номиналды еңбекақы  төлеу

теңге

53493

65248

80454

Жалпы жұмыссыздықтың деңгейі

%

8,1

7,6

7,2

Кедейшіліктің төмен  деңгейінде тұратын тұлғалардың  саны

мың. адам

1,447

1,36

1,278

Кедейшіліктің (орташа жылдық) шегі

теңге

3608

3825

4054


 

Жергілікті бюджеттерді  теңестіру үшін салықтармен реттелетін жеке табыс салығын, әлеуметтік салықты және аймақтық экономиканың кәсіпорындарынан қосымша құн салығынш анықтау көзделген. Астана және Алматы қалаларының бюджеттері бойынша жеке бөлу ұсынылады. Бұл жағдайда ірі салықтардың барлығы дерлік кәсіпорындарда әр түрлі пайыздар бойынша бөлуге ұшырайды. Бұл ретте оларды аудандар және қалалар бойынша бөлу мүмкін емес. Бұдан басқа бюджетаралық қатынастардың ұғымды үлгісін қалыптастыру шеңберінде селолық округтердің бюджеттерін қалыптастыру және ауылдық әкімдердің мәртебесін институционалдық нығайту мәселесі  қаралатын болады.

Осы мақсатта тұжырымдамаға сәйкес ауыл әкімдерінің аппаратына заңды тұлға мәртебесі берілді. Бұл оларға шаруашылық басқару құқығындағы мүлікті, өз атынан мүліктік және мүліктік емес құқықтар мен міндеттерді сатып алу жүзеге асыру құқығын береді. Сондай-ақ өз атауы бар мөрі болуын көздейді. Соңғысында әкімдердің мәртебесі жөніндегі мәселе 2004 жылдан бастап жүзеге аса бастауда. Оған осы жылы республикалық бюджеттен 2,9 млрд теңге бөлінді. Міне, осылайша дайындалған тұжырымдамаға Ұлттық кеңестің кезекті отырысында Қазақстан Республикасы Президенті Н. Назарбаев тоқталып, онда орталықтандыру процесі көзге ұрып тұрғандыктан да оң ықылас туғыза қоймайтынын айтты. Сонымен қатар бұл іс те әзірге жақсы шешім табыла қоймағанын атап көрсетті.

Әлемдік тәжірибені зерттеу барысында басқару мен өкілеттіктерді орталықтан алу шарасы үшін қандай да бір жетілген модельдің жоқ екеніне көз жеткізуге болады. Бір мемлекет үшін қолайлы модель, келесілер үшін мүлдем тиімсіз болуы ықтимал. Әлем тәжірибесінен жергілікті билік органдарының құзыретіне қаржыларды бөлу үш түрлі үлгінің шеңберінде жүзеге асатынын көруге болады. Біріншісінде салық түсімдері орталық үкіметке аударылады. Бірақ мұндай жағдай басқару деңгейлері арасында табыстарды тең бөлудің нәтижесіне кедергі жасауы мүмкін. Сондықтан да бұл мемлекеттің ресурстарын ұлғайтудың тиімді әдісі емес. Сонымен бірге экономиканы қаржыландыруға барлық жергілікті шаруашылықтар тең жағдайда қатыса алмай қалулары да мүмкін. Мұндай жүйе бұрынғы Югославияда орын алған еді. Екіншісі салықтық өкілеттіктер мен міндеттерді бөлу орталық үкіметтің құзырында болуын көздейді. Бұл үлгіде үкімет жергілікті бюджеттерден түскен қаржыны арнайы салықтың көмегімен кері гранттар мен трасферттер түрінде қайта бөледі. Осы үлгінің басты кемшін тұсы - алынатын салықтар көлемі мен оларды жұмсау арасындағы байланыс бұзылады. Табыстар мен шығындарды осылайша бөлу бұрынғы Кеңес Одағында және Венгрияда қолданылды. Үкімет тарапынан төменгі тұрған бюджеттерге гранттар бөлу Франция, Италия, Нидерланды сияқты индустриясы дамыған елдерде әлі күнге дейін бар. Үшіншісі жергілікті басқару органдары салық салу мәселесінде құқықтары мол болатынын көрсетеді. Осылайша, аумақтық бірліктердің қаржылық дербестіктері нығая түседі. Олардың  табыс түрлері былайша қарастырылады. Бюджет табыстарының түрлері мен сипатамалары:

1) жеке бекітілген салықтар: салық базасы мен оның мөлшерлемесі жергілікті басқарудың  бақылауында болады;

2) ыдырайтын салықтар: салық базасы мемлекеттік деңгейде белгіленеді, бірақ мөлшерлемесі жергілікті әкімшілікпен реттеледі;

3) салықтық емес түсімдер: кейбір айыппұл, мүлікті пайдаланғаны үшін төлем сияқты салықтық емес түсімдер жергілікті басқаруға қарасты. Орталық үкімет занды түрде аталған түсімдерді қай бюджетке түсетінін және оған есеп жүргізетін органды да белгілейді;

4) бөлінетін салық: салық салу объектісі мен оның мөлшерлемесі ұлттық деңгейде анықталады. Дегенмен бюджеттерге табыс ретінде аударым жасау салық түсімінің мөлшеріне қарай тіркелген пропорциямен жүзеге асады. Бюджеттерге бөлінетін қаржы мөлшері мынадай талдауға негізделінеді: белгілі бір уақыт аралығында мемлекеттік орган алатын бюджет табысының әлеуетті мөлшері; жан басына шаққанда мемлекет шығындары, белгілі бір аумақтағы халықтың саны, аймақтың салықтық әлеуеті және тағы басқа санаттар;

5) қаржылық көмектер (гранттар мен орталықтандырылған субсидиялар): орталықсыздандырылған басқару органының қаржылық көмектегі үлесі (Аумақтық немесе жергілікті билік органдары, штаттар, провинциялар және т.б.) заңмен анықталады, бірақ оның қалай жұлмсалынатын әрбір жергілікті басқару органдарында дербес шешіледі. Әрбір аумақтық бірліктің алатын қаржылық көмегінің көлемі оның салықтық әлеуетінің деңгейіне байланысты;

6) арнайы гранттар: гранттың сомасы орталық үкіметпен анықталады, болмаса ол ашық жарияналады (яғни ағымдағы қаржы жылы өзгерістерге ұшырауы мүмкін). Мұлдай гранттың ерекшелігі орталық үкімет оның пайдаланылу бағытын белгілейді. Гранттың мөлшері бюджеттің шығынына байланысты.

Осы және көптеген проблемаларды шешу үшін Үкіметтің алғаш рет елімізде орта мерзімді фискалды жоспарлау саясаты әзірленді. Онда алдағы үш жылға бюджеттен алу және республикалық бюджеттен берілетін субвенция көлемі анықталды. Оған сәйкес республикалық және облыстық бюджеттердің, республикалық маңызы бар қалалардың, астананың бюджттерінің арасындағы жалпы сипаттағы ресми трансферттер туралы» Заңы қабылданды. Оның нәтижесі жергілікті бюджеттердің жұмысынан көрінетін болады, себебі, олар республикалық бюджеттің бекітілуін күтпей-ақ, өздерінің шараларын жүзеге асыра алады.

 

Қорытынды

 

Қазақстан Республикасының  Конституциясы жергілікті мемлекеттік  басқару және жергілікті өзі-өзі  басқару құрылымына, калыптасу және тағайындалу тәртібіне қатысты  жалпы ережелерді көрсетеді

Конституция жергілікті мемлекеттік  басқару ұғымына жаңаша қарайды Бұрын, Қазақ КСР-ның Конституциясы бойынша жергілікті басқару органдары атқарушы билік органдары болып есептелді Жергілікті Кеңестер өкілетті билік органдары болып табылды және өз жандарынан атқарушы органдар кұрды Жергілікті мемлекеттік органдардың мүндай жүйесі халық депутаттары Кеңестерінің билікті толық иелену принципшен туындады

Информация о работе Қазақстандағы жергілікті өзін-өзі басқарудың құқықтық негіздері