Шетел тілдерін үйретуде рөлдік ойындарды қолдану

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

         Жұмыстың өзектілігі: Білім – қоғамды әлеуметтік-мәдени, ғылыми үрдіспен қамтамасыз ететін жоғары құндылық. Болашақтың бүгінгіден нұрлы болуына ықпал етіп, адамзат қоғамын алға апаратын күш тек білімде ғана. Қай елдін болсын өсіп-өркендеуі, ғаламдық дүниеде өзіндік орын алуы оның ұлттық білім жүйесінің деңгейіне, даму бағытына байланысты. Жаңа ғасыр табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз үлкен үміттің басты нышаны болып табылады. « Ұрпағы білімді халықтың болашағы бұлыңғыр болмайды » дегендей, жас ұрпаққа сапалы, мән-мағыналы  білім беру – бүгінгі күннің басты талабы. Қазіргі таңда өркениетті ел ретінде көптеген шет елдермен қарым-қатынасымыз күннен-күнге нығайып,беделіміз артып келеді.Бұл шетел тілін оқытуды жақсартуды,  оны терең меңгертуді талап етеді. Ал, оқытуды жақсарту дегеніміз, біздіңше, оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру. Дегенмен, шетел тілін меңгертуде көптеген қиыншылықтар кездесетіні белгілі. Солардың бірі – мәтін мазмұнын баяндау немесе шет ел тілінде өз ойын айту. Сондықтан  оқушылардың тілді толық дәрежеде меңгеруі үшін оның сол тілге деген қызығушылығын арттыруымыз қажет. Сабақта немесе сабақтан тыс жұмыстарда үйретуші рөлдік ойындарды пайдаланудың әдістемелік маңызы зор. Ойындар арқылы біз балалардың есте сақтау және ойлау қабілетін дамыта алатынымыз сөзсіз. Сабақ барысында рөлдік ойындарды қолдану – бұл оқушыларды шет тілінде сөйлеуге психологиялық жағынан дайындап, өткізілген тіл материалын бірнеше рет қайталауға мүмкіндік берумен қатар, оларды керекті сөз бірліктерін таңдауға жаттықтырады.

         Қазіргі заманның оқушысының  дүниетанымы кең, жан-жақты жетілген, өмірлік белсенді ұстанымы бар азамат болуы тиіс. Сондықтан оқушылардың шығармашылық ойлау қабілеті мен белсенді ой еңбегін дамытуды ұйымдастыру үшін оқу процесінде жаңа құралдар мен әдістерді енгізу қажет.

         Ағылшын тілі пәні сабағында  оқушылардың тілді дұрыс меңгеруі үшін әртүрлі рөлдік ойындарды қолдануға болады.  Осы рөлдік ойындарды  оқу үдерісінде қолданудың басты мақсаты – оқушылардың ой-өрісін кеңейту,  өзіндік пікірін қорғауға,  сөйлеу тілінің дамуына ықпал ету болып табылады.  Шетел тілінде сөйлеуді,  қарым-қатынас жасауды үйретуді мақсат еткен әрбір мұғалім өз сабақтарында жаттығулардың бірі ретінде осы рөлдік ойындарды қолданғаны жөн.

        Адамдар арасындағы қарым-қатынас  ешқандай мотивсіз, яғни қызығушылықсыз  болуы мүмкін емес.Дегенмен, сабақ  барысында оқушылардың қызығушылығын ояту оңай емес. Сондықтан біз оқу үдерісінде оқушылар өздігінен сөйлейтіндей жағдай тудыруымыз керек. Психологтардың көпшілігі оқушылар не айтқысы келеді, соны айтсын деген тезисті қолдап отыр. Осы мақсатта рөлдік ойындарды қолдану – шетел тілін меңгертудегі ең жақсы амалдардың бірі. 

      

         Зерттеу мақсаты: Шетел тілдерін оқытуда рөлдік ойындарды қолданудың бүгінгі жай-күйін теориялық тұрғыдан сараптау, оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда рөлдік ойындарды ұйымдастырудың ең тиімді жолдарын табу, оларды сабақ үдерісінде пайдаланудың тиімділігін тәжірибелік-эксперименттік жолмен тексеру.

          Зерттеу міндеттері:

1)Шетел тілін  оқытуда рөлдік ойындарды қолдануды  теориялық тұрғыдан қарастыру  және оның тиімділігін анықтау

2)Сабақ барысында  рөлдік ойындарды қолдану жетістіктерге  әкелетінін дәлелдеу

3)Мектеп мұғалімдеріне  практикалық ұсыныс жасау      

          Зерттеудің теориялық маңызы: Шетел тілдерін оқыту барысында рөлдік ойындарды дайындау және жүргізу үлгісі, рөлдік ойындардың құрылымы мен мазмұны көрсетілген.Сонымен қатар, зерттелетін материал нәтижесінің  қазақ мектеп мұғалімдері үшін маңыздылығы зор. Мектептерде рөлдік ойындарды қолданудың теориясы мен практикасы одан әрі дами түсті. Педагогика саласының жоғарғы мектеп оқытушылары зерттеулік жұмыстың теориялық мазмұнын шетел тілін оқыту әдістемесі сабағының лекция курсына енгізе алады.

         Зерттеудің практикалық құндылығы: Зерттеу нәтижелерін мектеп мұғалімдері өз практикасында және шет тілін үйрету үшін мұғалімдер өз сабақтарында қолдана алатын түрлі рөлдік ойындардың үлгісі көрсетілген.

Зерттеудің  әдіс-тәсілдері: Отандық және шетелдік әдебиеттерге анализ жасау( дидактикалық, психологиялық және әдістемелік),

      Зерттеудің ғылыми жаңалығы:

1)Оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуда рөлдік ойындардың тиімділігі дәлелденді

2)Сабақ барысында  рөлдік ойындарды қолданудың  методикасы көрсетілді

3)Оқушылардың  сөйлеу дағдысын дамытудың жаңа  ғылыми теориялық негіздері көрсетілді.

       Зерттеудің ғылыми болжамы: Шетел тілдерін оқытуда рөлдік ойындарды қолдану – оқытуды тиімді етуге ықпал етеді. Бұл ғылыми болжам мынаған негізделген:

• шет тілінде  қарым-қатынас жасауда мотивация  тудырады;

• білім алушылардың  тіл үйренуге деген қызығушылығын  оятады; 

      Зерттеу нысаны: Шетел тілін оқытуда оқушылардың сөйлеу дағдысын дамытуға бағытталған рөлдік ойындар     

 

 

 

 

 

     

 

1 тарау   Шетел тілдерін үйретуде рөлдік  ойындарды қолдану

 

          Шетел тілдерін оқытудың қазіргі әдістемесінің өзекті мәселелерінің бірі - әртүрлі жастағы балаларды ойын көмегімен оқыту болып отыр.Бұл мәселелердің өзектілігі тұтастай бірқатар факторлардан туындаған.

        Біріншіден, оқу процесін біріздендіру, оқушылардың материалға қызығушылығын  арттыру жолдарын іздеу және  бүкіл сабақ барысында олардың қызметін белсенді ету міндетін алға қою.

        Екіншіден, шетел тілдерін оқытудың  ең маңызды мәселелерінің бірі  тілдің коммуникативті қызметін  ашуға жағдай жасайтын және  шет ел тілін зерттеуге деген  мотивацияны көтеретін нақты  оқыту шарттарына оқыту процесін жақындатуға мүмкіндік беретін ауызша сөйлеуді оқыту болып табылады. Әдіскерлер ойын әрекетінің оқыту құралы ретіндегі келесі белгілерін атап көрсетеді: ынталы болу, жеке тұлғалық терең әрекет, ұжымда және ұжым арқылы оқыту және тәрбиелеу, психикалық қызметтер мен қабілеттерді дамыту, қызықтырып үйрету. Ойын үйретеді, өзгертеді, тәрбиелейді  [1,37-40] . 

        Ойын – эмоциялық және ақыл-ой  күшін талап ететін  ерекше  ұйымдастырылған сабақ. Бір ойынның  өзі әртүрлі орындалуы ,әртүрлі  нысанды қабылдауы мүмкін,бірақ олардың бәрінің негізінде импровизация тұр. Ойын табиғатын ,оның таңқаларлық мүмкіндігін түсіну – бұл бақытты балалық шақтың табиғатын түсіну, өзіңіз бағып отырған балаларды түсіну [2,204-211 ].

        Рөлдік ойындар шағын топтарда (3-5 қатысушы) жүргізіледі. Қатысушылар карточка арқылы (тақтада,парақтарда және т.б.) тапсырма алады, рөлдерді бөледі, жағдайды ойнайды және барлық топқа ұсынады (көрсетеді). Оқытушы балалардың мінез-құлқын ескере отырып рөлді өздері бөледі.

         Сонымен қатар, оқу ретіндегі ойын тиімділігі мынадай бірқатар талаптарды сақтауға байланысты, яғни олар: оқушылар  әрекет ететін қиялдағы жағдайдың, жоспардың болуы және  балалардың ойын нәтижесін, ойын ережесін міндеттті түрде түсінуі. Ойын бұл тек ұжымдық көңіл көтеру емес, бұл оқытудың барлық міндеттеріне қол жеткізудің негізгі тәсілі, сондықтан ол қандай дағды және икемділікті талап ететіндігін, баланың нені жасай біледі және ойын барысында неге үйренгендігін  білу қажет.Ойын оқушылардың ойлау қабілетін күшейту қажеттілігін алдына қоюы керек [3,56-58]

       Рөлдік ойын басқа тілде қарым-қатынас  жасау,  сөйлесу саласын кеңейтуге,  білім алушылар пікір айтуда  мазмұнды жағына назар аударуға  мүмкіндік беретін тиісті дағдыларды  дамыту және машықтандыру жаттығуларындағы тіл материалдарын алдын-ала меңгеруді  болжайды. Сабақта жиі қолданылатын рөлдік ойындардың түрін төмендегі кестеден көрінеді.

1-кесте Рөлдік ойын түрлері      

Рөлдік ойын түрлері	Рөлдік ойын қасиеттері
1.Бақыланатын	Оқушылар қажетті  сөздерді алады
2.Белгіленген  деңгейде бақыланатын	Оқушылар сюжеттің жалпы сипатын және өз рөлдерінің сипатын алады
3.Еркін	Оқушылар қарым-қатынас  жағдайын алады
4.Эпизодтық	Жекелеген эпизод ойналады
5.Ұзақ	Ұзақ уақыт  кезеңінде эпизодтар сериясы  ойналады (мысалы, сынып өмірінен)

         Бақыланатын рөлдік ойын әлдеқайда  қарапайым түр болып табылады  және диалог немесе мәтін негізінде  құрылуы мүмкін.Бірінші жағдайда  оқушылар базалық диалогпен танысады  және оны өңдейді.Содан кейін  олар мұғаліммен бірге диалог мазмұнын талқылайды,сөйлеу эпизоды нормаларын және қажетті лексиканы өңдейді.

        Белгіленген шекте бақыланатын  рөлдік ойын әлдеқайда күрделі  болып табылады,онда қатысушылар  сюжеттің жалпы сипатын және  өз рөлдерінің сипаттамасын алады.  Мәселе мынаған негізделеді: рөлдік мінез-құлық ерекшеліктері тек орындаушыға ғана белгілі болады. Қалған қатысушылар олардың әріптесі қандай мінез-құлық көрсететіндігін табу маңызды және өзінің жауабы туралы тиісті шешім қабылдауы тиіс.

        Еркін рөлдік ойынды  жүргізген кезде оқушылардың өздері  қандай лексиканы пайдаланғаны дұрыс,әрекет қалай дамуы тиіс екендігін шешу тиіс,мұғалім рөлдік ойынның тақырыбын ғана атайды,ал содан кейін оқушылардан осы тақырыптың әртүрлі аспектілерін қозғайтын әртүрлі жағдайларды құрастыруды сұрайды [4,34-38 ]

 

                         1.1 Ойынның сабақ барысында басты мақсаты

 

           Шетел тілін оқытудың басты мақсаты - оқытушыларға шетел тілінде қарым-қатынас жасауды базалық деңгейде игерту. Осыған сәйкес оқыту мазмұнына қарапайым коммуникативтік біліктілікті, қажетті жағдайда ауызша және жазбаша (сөз, тыңдап түсіну, оқу, жазу) өзара мәдени қарым-қатынас процессінде қолдана алу қабілеттілігі мен дайындығын қалыптастыруды қамтамсыз ететін тілдік, сөздік, әлеуметтік-мәдени білім, білік дағдылар енеді.

Осы мақсатқа сай  оқыту міндеттері екі үлкен бағыт  бойынша белгіленеді:

Танымдық бағыт  бойынша:

Оқушының лингвистикалық дүниетанымын қалыптастыру;

Тілдің қоғамдық-әлеуметтік мәнін түсіндіру:(Қазіргі уақыт  талабына сай шетел тілінің пән ретінде қажеттілігі күннен-күнге артып отыр.Ол қоғамның әлеуметтік-экономикалық, ғылыми-техникалық және жалпы мәдени алға басуында қозғаушы фактор болуда.)

Оқушының тілін  дамыту, тілдік шығармашылық қабілеттерін жетілдіру;

Сөз мәдениетін таныту;

Пікірталас мәдениетін жетілдіру;

Сөйлеу түрін, сөйлеу тәсілін меңгерту;

Оқушылардың логикалық  ойлауының бір ізді болуын қалыптастыру;

Коммуникативтік, практикалық бағыт бойынша:

Оқушыларға  тіл нормаларын меңгерту;

Тілдік сауаттылығын арттыру;

Оқушылардың тілдік - эстетикалық талғамдарын қалыптастыру;

Этикет нормаларына  сай тіл мәдениетін жетілдіру;

Сөйлеу әрекетіне  қажетті заңдылықтар мен талаптарды меңгерту;

Шығармашылық  қабілеттерін дамыту;

Қарым-қатынас  талаптарына сай іскерліктерде  қолдана білу;

Пікірталас түрлеріне сай сөз қолдану біліктілігін қалыптастыру;

Бұл міндеттердің жүзеге асырылуы тілдік білімнің (мұның  қай - қайсысы да тіл арқылы баланың  логикалық ойлауын дамытуға, қарым-қатынастық дағдыларын жетілдіруге, сөз әрекетінің түрлеріне) қатынасты машықтануына әсерін тигізеді.

Бұл қағидаларды  өз оқу - әдіс , іс-тәжірибемде үнемі  естен шығармай, пайдалы жақтарын көруге тырысамын.

Жаңа ақпараттық технологиялармен қатар, өз сабағымда  интербелсенді оқытуды пайдалана  отырып , ойын әдіс-тәсілін қолданамын.Ойын арқылы ұстаз қойған мақсаттарына жетеді деп ойлаймын.Ойынға қатысушы оқушылар мұғалімдермен өзара қарым-қатынастарын көтереді , әрі өздерінің қабілеттерін тексеруге мүмкіндік тудырады, сонымен қатар ұйымдастыру қабілеттерін арта отырып сабақ кезінде қуаныш сезімін оятады.Оқу үрдісінде тиімді ойындардың бірі төмендегідей:

1. Рөлдік ойындар.

2. Іскерлік ойындар.

А) Іскерлік оқу  ойындары: саяхат ойындары;блиц ойындары.

Ә)Өндірістік ойындар.

Рөлдік ойындар - интербелсенді әдістердің тиімді бір түрі.Рөлдік ойындар екіге бөлінеді:

1. Әрбір оқушы  рөлде ойнайды.

2. Оқушылардың  шағын топтары рөлде ойнайды.