Қонақ үй қызметі

 

Баланстың пассивтік және активтік баптары өзара тығыз  байланыста болатыны белгілі. Әрбір  активтік баптың өзінің қаржыландыру көзі бар. Ұзақ мерзімді активтердің  қаржыландыру көзі меншікті капитал  мен ұзақ мерзімді қарыз қаражаттары  болып табылады. Ағымды активтер меншікті капитал мен  қысқа мерзімді несиелер арқылы құралады.

Айналым капиталы жалпы сомасының  құралу көздеріне байланысты екіге  бөлуге болады:

а) өзгермелі бөлігі, кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерінен  құралады;

ә) тұрақты минимализм, перманентті (меншікті капитал мен ұзақ мерзімді несиелер) капиталы арқылы құралады.

Меншікті айналым капиталының  жеткіліксіздігі ағымды активтердің  тұрақты бөлігінің азаюына, тұрақсыз бөлімінің көбеюіне әкеліп соқтырады. Осындай қаржылай бағынышты байланыс сол қонақ үйдің қаржылық тұрақсыздығын  куәлейді. 

Меншікті капитал баланста жалпы сома арқылы көрсетілетіні  белгілі. Оның қаншасы айналымда  екенін анықтау үшін, пассивті баланстың  бірінші және екінші бөлімінің жалпы  қосындысынан ұзақ мерзімдегі активтік қосындыны шегеру қажет. Біздің жағдайда,

Кезең басында:

(-3044820+52500000)-17118885=32336295,

Кезең соңында:

(-23360906+177902605)-15042648=99499051.

 

Қаржы тұрақтылығы 4 типте  көрініс табады.

1. Қаржы жағдайының абсолюттік тұрақтылығы, егер қор мен шығындар (З), меншікті капитал (СКоб) мен тауарлы-материалдық құндылықтар кепілдігімен алынған банк несиесінің (КРтмц) қосындысынан кем болса

 

З<Скоб+КРтмц,

 

ал шығындар мен қорларды қамтамасыз ету қаржы көзінің  коэфициенті (Коз) 1-ден үлкен болса:

 

Коз=СКоб+КРтмц/З>1

 

    2.   Қалыпты  тұрақтылық, бұл жағдайда кәсіпорын  төлеу қабілеттілігі  кепілдік  түрде болады, егер

 

З=СКоб+КРтмц,

Коз=СКоб+КРтмц/З=1.

 

1. Тұрақсыз (кризис алдындағы) қаржылық жағдайы, бұл жағдайда төлемдік баланс бұзылады, бірақ уақытша бос қаржы көздерін (И_вр) пайдаланып, төлемдік міндеттемелер мен төлем көздерінің тепе-теңдігін орнына қайта келтіруге болады. Айналымға (резерв қорынан, жинақ және пайдалану қорынан) баланс несиесі арқылы уақытша айналым қорын жинақтап, қалыпты кредиторлық қарыздар дебиторлық қарыздар мен басқа да шығындардан артық болады,

 

З=СКоб+КРтмц+И_вр

Коз=Скоб+КРтмц+И_вр/З=1

 

2. Қауіпті қаржылық жағдай (қонақ үй банкрот болудың әзер алдында тұр).

 

З>СКоб+КРтмц+И_вр

Коз=Скоб+КРтмц+И_вр/З<1

 

 

 

Кесте 5  «King hotel Astana» ЖШС  балансы бойынша қаражат көздерімен шығындар мен қорларды қамтамасыз ету  коэффициенті

Белгіленуі	Көрсеткіштер	Жыл
		басы	соңы
СКоб КРтмц   З	Меншікті капитал Тауарлы-материалдық құндылықтар  кепілдігімен алынған банк несиесі Қор мен шығындар	-3641820 32520000   32926915	-23360906 177902605   99506973
Коз	Қаражат көздерімен шығындар мен қорларды қамтамасыз ету коэффициенті	1,5	1,6

 

 

Бұл кестеден біз «King hotel Astana» ЖШС қаржылық тұрақтылықтың  бірініші типіне жататындығын, яғни қаржылық жағдайы абсолютті тұрақты екенін көреміз.

Қаржылық тұрақтылық –  бұл тұрақты төлеу қабілеттілігін кепілдейтін белгілі жағдай. Қандай да бір шаруашылық операцияны жүзеге асыру нәтижесінде қонақ үй шаруашылығының қаржылық жағдай жақсаруы я нашарлануы, немесе өзгеріссіз қалуы мүмкін.

Қаржылық жағдайды сипаттайтын  көрсеткіштердің бірі, оның төлеу  қабілеттілігі, басқаша айтқанда өзінің төлемдік міндеттерін уақытында  ақшалай жаба алу мүмкіндігі.

Төлеу қабілеттілігін бағалау  оның ағымды активтерінің сипаты  және олардың өтімділігі, яғни оларды ақшаға айналдыруға кететін уақыты негізінде  жүзеге асады. Төлеу қабілеттілік пен  өтімділік өте ұқсас түсініктер, бірақ өтімділік ауқымдырақ түсінік. Баланс өтімділігінің дәрежесіне төлеу  қабілеттілігі тікелей байланысты.              

Баланс өтімділігінің  анализі активтер бойынша төмендеп жатқан өтімділік дәрежесіне сай  топтастырылған қаражатты, ал пассив бойынша  жабу мерзімінің тездігіне сай топтастырылған қысқа мерзімді міндеттемелерді  салыстыруынан тұрады.  Баланс өтімділігі кәсіпорын міндеттемелерін оның активтерімен жабу дәрежесі ретінде  анықталады. Активтердің ақшалай  формаға айналу мерзімі міндеттемелерді  жабу мерзіміне сәйкес келеді. Активтер өтімділігі – бұл активтердің  ақша-қаражатына айналу уақыты бойынша  баланс өтімділігіне кері шама. Берілген активтердің ақша-қаражатына айналу мерзімі неғұрлым аз болса, соғұрлым оның өтімділігі жоғары болады.

Өтімділік активтердің ақша-қаражатына айналу мүмкіндігін білдіреді. Өтімділіктің бірнеше дәрежелері бар.

Өтімді қаражаттың аса  мобильді бөлігі ақша мен сипатты  қаржылық салымдар болып табылады. Екінші топқа көрсетілген қызметтер  мен дебиторлық қарыздар кіреді. Бұл  топтағы ағымды активтердің өтімділігі өнімдердің уақытылы жіберілуіне,  банктік құжаттарды дайындауына,   сол құжаттардың айналым жылдамдығына, қызметтердің сұранысы мен олардың  бәсекелестік қабілеттілігіне,  сатып  алушылардың төлеу қабілетіне және сол сияқты тағы басқа да жағдайларға  байланысты болады.

Өндірістік қорлар мен  аяқталмаған өндірістердің  дайын  өнімге, ал кейін ақша қаражатына айналу әлдеқайда көп уақытты талап  етеді.

Активтерді келесі топтарға бөлуге болады:

А1 – аса өтімді активтер – ақша қаражаты мен қысқа мерзімді қаржылық салымдар (бағалы қағаздар);

А2 – тез өткізілетін  активтер – дебиторлық қарыздар мен  басқа да активтер;

А3 – жай өткізілетін  активтер – активтің 2-бөлімінің  баптары «Қорлар мен шығындар» ( болашақ кезеңдер шығындарын есепке алмағанда), сонымен қатар баланс активінің 1-бөлімінің баптары «ұзақ  мерзімді қаржылық салымдар» (басқа  кәсіпорындардың жарғы қорларына  салынған салымдардың шамасына кемітілген) және «ұйымдастырушылармен есеп айырысу».

А4 – қиын өткізілетін  активтер – баланс активінің 1-бөлімінің  баптары «негізгі қаражаттар мен  басқа да айналмайтын активтер».

Баланс пассивтері оларды төлеу жылдамдығы дәрежесіне сай  топтастырылады:

П1 – аса шұғыл міндеттемелер  – оларға кредиторлық борыштар (баланс пассивінің 2-бөлімінің баптары «есептесу  және басқа пассивтер»), сонымен  қатар мерзімінде төленбеген ссудалар жатады.

П2 – қысқа мерзімді пассивтер  – қысқа мерзімді несиелер мен  қарыздық қаражаттар;

П3 – ұзақ мерзімді пассивтер  – ұзақ мерзімді несиелер мен қарыздық қаражаттар;

П4 – тұрақты пассивтер  – баланс пассивінің 3-бөлімінің  баптары «меншікті қаражат көздері» актив пен пассив балансының сақталуы үшін берілген топтың қорытындысы баланс активінің 2-бөлімнің баптары бойынша  айналым қаражатының иммобилизация  сомасына және активтің 2-бөлімінің  «болашақ кезеңдер шығындары» бабына сай шамаға кемітіледі.

Баланс өтімділігін анықтау  үшін актив пен пассив бойынша  берілген топтардың қорытындыларын салыстыру қажет. Баланс абсолютті  өтемді болып саналады, егер келесі теңсіздіктер орындалса: A1>П1, A2>П2 A3>П3, А4>П4.

Бірақ практикада абсолютті  өтімді баланстар өте сирек кездеседі.«King hotel Astana» ЖШС балансының өтімділік анализі төменгі кестеде көрсетілген (Кесте 6).

Кесте 6   «King hotel Astana» ЖШС балансының өтімділік анализі

актив	жыл		пассив	жыл		Төлемдік артықшылық н/е жеткіліксіздік
	басы	аяғы		басы	аяғы	басы	аяғы
А1	4683	11210236	П1	590620	7922	-585937	11202314
А2	32768218	75592187	П2	0	0	32768218	75592187
А3	177862	12728398	П3	52500000	177902605	-52322138	-165174207
А4	17073685	54997448	П4	-3044820	-23360906	20118505	78358354
Баланс	50024448	154528269	Баланс	50045800	154549621	-21352	-21352

 

Кәсіпорын активтерінің өтімділігі мен оның төлеу қабілеттілігін бағалау  үшін баланс өтімділігін есептеуден басқа бірқатар көрсеткіштер мен  коэффициенттердің жүйесі қолданылады. Кәсіпорын төлеу қабілеттілігін сипаттайтын аса маңызды көрсеткіштер өтімділік коэффициенттері болып  табылады. Бұндай көрсеткіштердің бірі, түрлі коэффициенттерді есептегенде  жиі қолданылатын және жеке аналитикалық мәні бар көрсеткіш – кәсіпорын  меншікті айналым қаражаттар көрсеткіші болып табылады. Ол ағымды активтерден  ағымды пассивтерді алып тастағандағы шамаға тең.

Ағымды өтімділік коэффициенті. Бұл коэффициент ағымды активтердің  ағымды пассивтерге қатынасын білдіреді. Бұл өтімділік коэффициентінің  сандық мәні, ағымды активтердің құндық бағасы сол уақыттағы қысқа мерзімді міндеттемелер бағасынан қаншалықты жоғары екендігін көрсетеді.

Шапшаң өтімділік коэффициенті. Бұл коэффициент ағымды активтердің  аса өтімді бөлігінің ағымды пассивтер  шамасынан қатынасын білдіреді. Бұл жерде ағымды активтерде қорлар құны есепке алынбайды. Кейде шапшаң өтімділік коэффициентін есептеуін  “acidtest” (лакмустық қағаз) деп айтады.

Абсолютті өтімділік коэффициенті. Ол жоғарыда қарастырылған екі коэффициенті толықтырады. Бұл коэффициент ағымды активтердің ең өтімді формасының, яғни ақша қаражаттарының ағымды пассивтерге  қатынасын білдіреді.

Кәсіпорын өтімділігі мен  төлеу қабілеттілігінің деңгейі  туралы толығырақ көрініс алу  үшін бұл коэффициенттер бірқатар басқа  коэффициентермен толықтырылады.

Меншікті айналым қаражаттарының ептілік коэффициенті. Бұл коэффициент  меншікті айналым қаражат көлемінің  қандай бөлігі ақша қаражаттарына сәйкес келетінін көрсетеді. Ол ақша қаражаттары  көлемі шамасының меншікті айналым  қаражаттарының шамасына қатынасы арқылы есептеледі.

Меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыздық коэффициенті. Ағымды активтер жалпы көлемдегі меншікті айналым қаражат үлесі төлеу  қабілеттілік деңгейінің жақсы сипаттамасы  болып табылады. Меншікті айналым  капиталының көлемінің айтарлықтай  жоғары өсу қарқынынмен қатар  бұл көрсеткіштің өсуі кәсіпорын  интенсивті дамуын көрсетеді.

Жоғарыда қарастырылған  көрсеткіштерінің  «King hotel Astana» ЖШС үшін мәндері төмендегі кестеде көрсетілген (Кесте 7).

Кесте 7 «King hotel Astana»төлеу қабілеттілігі  мен өтімділігін бағалау коэффициенттері

 

Көрсеткіштер	Жыл
	басы	соңы
Меншікті айналым қаражаттарының шамасы	32336295	99499051
Меншікті айналым қаражаттарының ептілігі	0,000145	0,1127
Ағымды өтімділік коэффициенті	55,7	12560,8
Шапшаң өтімділік коэффициенті	55,5	10959,1
Абсолютті өтімділік коэффициенті	0,0079	1415
Ағымды активтер жалпы  көлеміндегі меншікті айналым қаражаттарының үлесі	0,98206	0,99992

 

Нарықтық экономика жағдайында қонақ үй кешенінің шаруашылық қызметінің нәтижелерін бағалаудың негізгі  көрсеткіштері пайда мен рентабельділік болып табылады.

Пайда экономикалық категория  ретінде кәсіпкерлік қарекет  үрдісінде құрылған таза табыс болып  табылады.

Пайданың құрылу көзі өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден  түскен түсімнен басталады. Өнім мен  қызметтерге баға белгілеп, қонақ  үй кәсіпорны оларды тұтынушыға өткізіп, ақша түсімін алады, бірақ бұл  пайда алуды білдірмейді. Кәсіпорын  қызметінің белгілі кезеңіндегі  қаржылық нәтижесін анықтау үшін өнім (жұмыстар, қызметтер) өткізуден  түскен түсімді сол өнімнің өндірісіне кеткен шығындармен  (өзіндік құнымен  салыстыру керек).

Пайданың негізгі экономикалық көрсеткіштері:

• жалпы пайда;
• салық салынатын пайда;
• таза пайда.

Жалпы пайда өнімді (жұмыстарды, қызметтерді) өткізуден, қаржылық қызметтен  түскен табыстардың (шығындардың) және басқа да өткізуден тыс операциялардан түскен табыстардың сомасы болып  табылады.

Жалпы пайда мен өткізуден  тыс шығындар арасындағы айырма ағымды жылдың пайдасын, салық салынатын  пайданы құрайды. Ағымды жылдың пайдасы (салық салынатын пайда) пайдаға  салынатын салық шамасына кемітіледі.

  Таза пайда – бұл пайдаға салынатын салық пен бюджетке және бюджеттен тыс қорларға төленетін басқа міндетті төлемдер мен алымдарды төлегеннен ке”інгі қалатын пайда. Таза пайда кәсіпорын қарамағында қалады. «King hotel Astana» ЖШС-ң табыстары мен шығындар көрсеткіштері төмендегі кестеде көрсетілген (Кесте 9).

 

Кесте 9 «King hotel Astana» ЖШС  табыстары мен шығындар есебі

коды	Көрсеткіштер	Табыстар	Шығындар
1	Өнім (жұмыстар, қызметтер)өткізуден  түскен түсім	5831577
2	Өткізілген өнімнің (жұмыстардың, қызметтердің) өзіндік құны		-305834
3	Жалпы табыс (1+2)	5525743
4	Жалпы және әкімшілік шығындар		-9254668
5	Негізгі қызметтен табыс (шығын) (3+4)		-3728925
6	Негізгі емес қызметтен табыс (шығын)		-16341446
7	Салық салынатын пайда (5-6)		-20070371
8	Таза табыс		-20070371

 

Кәсіпорын қызметінің соңғы  қаржылық нәтижелерін көрсететін экономикалық эффективтілігінің өте маңызды  көрсеткіші рентабельділік болып табылады.Кәсіпорын  рентабельдігі оған салынған капиталдың қандай пайызын әкелетіні туралы айтуға мүмкіндік береді. Жалпы түрде  рентабельділік (Р) көрсеткіші пайданың (жалпы немесе таза пайда болуы  мүмкін) (П) шығындарға (Z) қатынасы арқылы есептеледі: