Қазақстан Республикасында шағын бизнесті несиелеу

- ұйымдастырушылық құрылым.

Стратегиялық  баламаларды өңдеу және талдау, стратегияны  таңдау. Стратегияны таңдау басқарудың жоғарғы деңгейінде жүзеге асырылады және жоғарыда аталған мәселелерді шешуге негізделген. Шешім қабылдаудың аталмыш кезеңінде менеджер кәсіпорын іс-әрекетінің баламалы жолдарын бағалап, алға қойылған мақсаттарға жету үшін тиімді бағыттарды таңдауы қажет. Жүргізілген талдау негізінде стратегияны жүзеге асыру процесінде басқарушылық сызықтық аппаратпен кәсіпорының даму тұжырымдамасын келісе отырып, стратегиялық ойлаудың қалыпасуы жүзеге асады, дамудың жаңа стратегиялары ұсынылады, мақсаттар жобасы қалыптасады, ұзақ мерзімді даму үшін директивалар дайындалады,  стратегиялық жоспарларды өңдеу және оларды бақылау жүзеге асырылады. Стратегиялық менеджмент кәсіпорын басымды мақсаттарға байланысты болашаққа өзінің кілтті бағдарларын анықтайтынын көрсетеді.  Фирма алдында төрт негізгі стратегиялық баламалар тұрады: шектелген өсім, осы стратегияларды қысқарту және үйлестіру. Шектелген өсімді дамған елдердегі көптеген ұйымдар ұстанады. Осыған кәсіпорындардың ешбір байланыспаған салалармен табысты бірігуі негізінде мақсаттарды орнату тән. Жетекшілер қысқарту стратегиясын аса жиі қолданбайды. Онда көзделетін мақсаттар деңгейі бұрын көзделген мақсаттар деңгейінен төменірек орнатылады. Көптеген кәсіпорындар үшін қысқарту операцияларды рационалдау және қайта бағдарлау жолын білдіруі мүмкін. Мұндай жағдайда бірнеше нұсқаны қарастыруға болады:

- тарату  (ұйымның материалдық  қоры мен активтерін толық  сату);

- артықты аудару (кәсіпорындардың өз бөлімшелері немесе әрекет түрлерін алшақтату);

- қысқарту және қайта  бағдарлау (пайдану ұлғайту мақсатында өз іс - әрекетінің бөлігін қысқарту).

Қысқарту стратегиясына  көбінесе компания әрекеттері нашарлай бастағанда, экономикалық дағдарыста немесе ұйымды сақтап қалу үшін жүгінеді. Барлық баламалардың үйлесу стратегиясын бірнеше салаларда белсенді қызмет ететін ірі кәсіпорындар ұстанатын болады.

1.3 Қазіргі таңдағы  бизнес-жоспарлау концепциялары

 

Белгілі бір стратегиялық баламаны таңдай отырып, басқарма нақты  стратегияға назар аударуы қажет. Басты мақсаты – ұйымның ұзақ мерзімді тиімділігін максималды арттыратын стратегиялық баламаны таңдау. Ол үшін жетекшілер кәсіпорынның барлық жағынан тұжырымдалған стратегиясына ие болуы керек. Қандай да бір нақты стратегияны таңдау көбінесе болашақ стратегияны шектейді, сондықтан қабылданатын шешім толық зерттеліп, бағалануы керек. Стратегиялық таңдауға түрлі факторлар ықпал етеді:

• тәуекел (кәсіпорының өмір сүру факторы);
• бұрыңғы стратегияларды білу;
• стратегияны таңдау барысында басқару иілмелілігін шектейтін акция иелерінің ықпалы;
• қажетті сәтті таңдаудан тәуелді болатын уақыт факторы.

Мәселелер бойынша шешім  қабылдау түрлі бағыттар бойынша  жүзеге асырылуы мүмкін: «төменнен жоғарыға», «жоғарыдан төменге», жоғарыда аталған екі бағытпен өзара байланыста (стратегия жоғарғы басқарма, жоспарлы қызмет пен жедел басқару бөлімшелері арасында өзара әрекет ету процесінде өңделеді). Кәсіпорын стратегиясын құру жалпы алғанда зор мәнге ие болуда. Бұл шешілетін мәселелердің басымдылығына, фирма құрылымын анықтауға, капитал салымдарының негізделуіне, стратегияны координациялау мен интеграциялауға қатысты.

Бизнес дамуының неғұрлым кең таралған, тәжірибемен тексерілген  және әдебиеттерде неғұрлым кеңінен  ашылған стратегияларды қарастырайық. Әдетте бұл стратегиялар базисті  немесе эталондық деп аталады. Олар кәсіпорын өсіміне қатысты төрт тәсілдемені көрсетеді және бір немесе бірнеше элементтер жағдайының өзгерістерімен байланысты: 1) өнім; 2) нарық; 3) сала; 4) сала ішіндегі кәсіпорын жағдайы; 5) технология. Элементтердің әрбір бес түрі екі жағдайдың бірінде болуы керек: әреке етуші жағдай немесе жаңа. Мысалы, өнімге қатысты:  сол өнімді  шығару шешімі немесе жаңа өнімді өндіруге ауысу.

Базалық, іскерлік стратегия корпоративті миссия негізінде  құрылады, кейіннен компанияның түрлі  бөлімшелері мен қызметтеріне сәйкес фукнционалдық стратегияларға жіктеледі. Аталмыш бағыттар бойынша фукнционалдық стратегиялырадың тәуелсіз құрылуы — бұл іскерлік менеджменттің «құрылмаған негізі», онда, мүмкін, тиімділіктің жоғары резервтері жасырылған шығар. Функционалдық стратегияға ерекше назар аудара отырып, қандай да бір функционалдық бөлімшенің белгілі бір іске салған салымына, сондай–ақ осы бөлімшені қаржыландыру көлеміне де нтижелі түрде ықпал етуге болады. Қазіргі таңда, функционалдық стратегия түсінігі ерекше мағынаға ие болды, себебі ол стратегиялық сананың тікелей бақылауда болған және корпоративті миссиямен байланысты болған билік ережелері мен нұсқауларына негізделген басқару деңгейіне енуді сипаттайды.

Неғұрлым төменгі функционалдық  деңгейлерде стратегиялық шешімдерді қабылдау саласының таралуы компанияда бизнеске қатысты мүлдем жаңа тәсілдеменің қалыптасуына және бизнес саласында арнайы білімге ие адамдарды лауазымға тағайындау мүмкіндіктеріне ықпал етеді. Функционалдық стратегияны өңдеу берілген қызмет шеңберінде лайықты іс - әрекетті іздеуді білдіреді.

Осылайша, функционалдық  стратегия функционалдық бөлімшенің мынадай бағдарына негізделеді: әрбір қызметкер өз іс-әрекетінің логикалық жалғасы деп түсінетін  іскерлік стратегияны қалыптастыру. Осындай функционалдық стратегияны  өңдеу көптеген компанияларда «қол жеткізілмеген шың» ретінде түсіндіріледі. Кадрлармен жұмыс және мәліметтерді электронды өңдеу сияқты қызметтермен жалпы іскерлік стратегияның сәйкес келуі белгілі қиындықтарға байланысты, ал өзге қызметтерге қатысты оны жүзеге асыру (ақпараттық қамтамасыз ету, даму және маркетинг) біршама оңайырақ.

Жоспарлаудың  кезеңдері. Жоспарлаудың бірінші кезеңі – сыртқы ортаны талдау:

- елдегі экономикалық  және саясаттық жағдайлардың (мемлекеттің  экономикалық саясаты, саясатты  тұрақтылық, мәдениетті ерекшеліктер);

- салалар (өсу екпіні, айналымдық, халықаралық іс-қимылдар, қаржылық сипаттамалар);

- нарықтың (коньюктура  дамуының өзгерулері және тенденциялары,  альтернативті технологиялар, бәсекелестер, сатылымдар әдістері, жарнама, бағалар);

- сұраныстардың (өзгерушілік, қалыптастырушылық созылушылық);

- ресурстар (орынбасушылық,  бағалардың өзгеруі, қоршаған  ортаға әсері).

Жоспарды жүзеге асырушылар мекемеге қатысты сыртқы факторларды кәсіпорының мүмкіндіктерін және қауіп-қатерлерін анықтау үшін бақылайды. Ол төнуі мүмкін қауіп-қатерлердің алдын алу үшін жоспар құруға және төніп тұрған қауіпқатерді кез келген пайдалы мүмкіндіктерге айналдыруға арналған стратегияны жүзеге асыру, ұйымның мүмкіндіктерін болжау үшін уақыт береді. Бағаға қарағанда, стратегиялық жоспарлау процесі бұл қауіп-қатерлердің және мүмкіндіктердің ролі сыртқы ортаны талдау барысында нақты үш сұраққа жауап береді:

- дәл қазір кәсіпорын  қайда орналасқан?

- басшылықтың ойынша, кәсіпорын келешекте қайда орналасу  керек?

- басшы кәсіпорынды бір жағдайдан екінші жағдайға қалай ауыстырады?

Жоспарлаудың  екінші кезеңі – мүмкіндіктердің  бағасы (ең бастысы, күнкөріс тәсілдері, кірістер, тәуекелдер). Кәсіпорынның потенциалдық мүмкіндіктерінің бағасы нарықтық сұраныс  балансын кәсіпорынның өзінің шынайы мүмкіндіктерімен қамтамасыз етеді, өндірістік бағдарламасының дәйектемелерін және нарықтағы тәртібін шығарады, сонымен қатар үздік басқару шешімдерін қабылдайды.

Сұраныс мақсатымен мүмкіндік  бағаларын бес қызметті қосу маңызды: маркетинг, қаржылар (бухгалтерлік есеп), операциялар, адами  ресурстар, кәсіпорынның мәдениеті және көрінісі.

Маркетингтің  қызметін зерттеу барысында талдауға және зерттеулерге арналған жеті облысқа  көңіл аударған жөн:

- бәсеке-қабілеттілік  және рыноктың бөлігі;

- біркелкі еместік және өнім ассортиментінің сапасы;

- нарықтық демографиялық  статистика;

- нарықтық зерттеулер  және жұмыстар;

- сатылымдарға дейін  және сатылымдардан кейін тұтынушыларға  игі қызметтер көрсету;

- нәтижелі өтім, жарнама  және тауардың дамуы;

- кірістер.

Қаржылар (Бухгалтерлік есеп). Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорында пайда түсіре алады және жоспарлау процессі нәтижесінің көтерілуіне әсер етеді. Қаржылық жағдайды заттық талдау кәсіпорында ішкі потенциалдық кемшіліктерді айқындайды, сонымен қатар оның бәсекелестерімен салыстыруда кәсіпорынның қатынасты жағдайын анықтайды. Қаржылық қызметті түсіну басшылыққа ұзақ мерзімді келешекте ішкі әлсіз және күшті жақтардың аумағын ашып береді [11,55 б.].

Операциялар. Операциялармен басқаратын  талдауларды үзіліссіз жүргізу кәсіпорынның ұзақ уақыт тіршілікте болуына ең маңыздысы. Операциялармен басқаратын қызметтің күшті және әлсіз жақтарын зерттеу барысында міндетті түрде жауап беру керек сұрақтарды келтіреміз.

Біз тауарларымызды және игі қызметтерімізді бәсекелестермен салыстырғанда, төмен бағамен өндіре аламыз ба? Егер жоқ болса, онда неліктен?

- Жаңа материалдарға  қол жеткізе аламыз ба? Біз  бір немесе тұтынушылардың шектелген  көлеміне тәуелдіміз бе?

- Біздің жабдықтарымыз  дұрыс па және онымен жақсы  қызмет көрсетіледі ме?

- Артық материал көлемінің  төмендеуіне сатып алынулар есептелген  бе? Енгізілетін материалдар және  шығарылатын өнімдерді бақылайтын  пара-пар құрылғылар бар ма?

Жұмысшылардың жұмысын  уақытша тоқтатуға әкеп соғатын  мерзімдік сұрауларға біздің өніміміз дайын ба? Егер осылай болса, онда бұл жағдайды қалай жөндеуге болады?

- Біздің бәсекелестерімізге  игі қызмет көрсете алмайтын  нарықтарға игі  қызмет көрсете  аламыз ба?

- Бізде сапаны анық  және тұжырымды бақылау жүйесі  бар ма?

- Біз өндіріс процессін  қаншалықты анық жоспарладық және жобаладық? Оның жақсаруы мүмкін бе?

Адамдық ресурстар. Кәсіпорындарда мәселелердің көпшілігі адамдарда болуы мүмкін. Егер кәсіпорында жақсы қызметшілер және басшылар, мақсатты орындар болса, онда оның әр түрлі альтернативті стратегияларға бағытталуына мүмкіндігі бар. Керісінше жағдайда, жұмыстың жақсаруына жету керек, өйткені бұл әлсіздік кәсіпорының болашақ қызметіне қауіпқатер төндіреді [16, 50 б.].

Бизнес бірін-бірі өзара  толықтырушы іс-әрекеттер мен  операциялардың кешенінен тұрады. Оның бірі – жоспарлау.

 Жоспарлау жеке мәмілелерді іске асыру бағдарламасы мен мәмілелерді құрайтын негізгі операциялардың жүргізілуін білдіреді. Бизнес жеке мәмілелердің жүзеге асырылуын және негізгі операциялардың жүргізілуі бағдарламасын сипаттайды. Егер мұндай жағдайда бірімен-бірі байланысты бірнеше мәмілелер іске асырылатын болса, онда олардың өзара әрекеттесуін жоспарлай отырып, үздіксіз процесс ретінде бизнес-жоспармен жұмыс істеу қажет.

Бізнес-жоспар мәмілелер  жүргізу бағдарламасы және соның негізінде пайда табу, яғни қойылған мақсатқа жетуге бағытталған жоспарлы ұйымдастырылған іс-әрекет жүйесін түсіндіреді.

Бизнес-жоспар кәсіпкерге өзінің фирма  жұмысын іске асыратын мәмілелердің сенімділігін, өтімділігін негіздейтін  құжат ретінде қажет. Сонымен қатар бизнес-жоспар кәсіпкердің өз ісінің белгілі бір коммерциялық құпиясы ретінде де түсіндіріледі.

Бизнес-жоспар бүкіл бизнес операцияларды  жүргізу үшін қажетті келісімшартты  анықтайды.

Қаржылық жауапкершілік пен  мудделік – бір процестід –  шаруашылық жүргізудің тиімділігін арттырудың ынталаңдырмаларып жасау мен іске асыру процесінің екі жағы.

Сөйтіп, екі экономикалық категорияның – экономиканың негізгі  буыны – кәсіпорын, ұйым, басқа  шаруашылық субъекті сферасындағы қаржы  мен коммерциялық есептің өзара  байланысы көрінеді.

Жоспарлылық қағидаты кәсіпорынның қаржылық қызметі өндірістің мақсаттарына, міндеттеріне, оларға жетудің белгіленген әдістеріне, жетудің дәйектілігі мен мезгіліне қарай оның параметрлерін есептеу арқылы алдын ала қарастырылатынын білдіреді. Есеп-қисаптар негізінде және белгіленген қаржы нормативтерін пайдалану арқылы арнаулы құжатта – қаржы жоспарында (болжамында) қамтылып көрсетілетін қаржы көрсеткіштері анықталады. Кәсіпорынның болмайды қызметі факторларының тұрлаусыздығы жағдайында қаржы көрсеткіштерін егжей-тегжейлі пысықтаудың – жоспарлаудың орнына болжау қолданылады, яғни қолда бар мәліметтерді зерделеудің, өзгермелі факторларды ғылыми өңдеудің (үлгшеудің, экстраполяциялаудың) және қорытындылаудың негізінде кәсіпорынның қаржылық дамуының болжамы жасалады. Болжам кәсіпорындардың шаруашылық қызметінің нұсқалары бойынша бағалау және кейінгі шешімдерді қабылдау үшін қызмет етеді.

 

 

 

 

ІІ. БИЗНЕС-ЖОСПАР – КӘСІПОРЫНДЫ ДАМЫТУ ҮДЕРІСІН БАСҚАРУ ФОРМАСЫ РЕТІНДЕ

 
2.1 Қаржылық жоспарлау – кәсіпорынның  қаржылық ресурстарын басқару  құралы ретінде