Қазақстан Республикасының салық саясаты

Салық жүйесінде басты орынды салықтардың  түрлері ала-тыны сөзсіз. Жаңа салық жүйесі бойынша Қазақстан Респуб-ликасындағы салықтар жалпы мемлекеттік салықтар және жергілікті салықтар болып үлкен екі топқа бөлінеді.

Жалпы мемлекеттік салықтар:

заңды және жеке тұлғаалардың табыс салығы;

қосылшн құнға салынатын салық;

акциздер;

бағалы  қағаздармен жасалатын операцияларга салынатын салық;

жер қюйнауын пайдаланушылардың арнайы салығы мен төлемдері;

Жергіліки салық пен алымдар:

1) Жер салығы;

заңды және жеке тұлғалардың мүлкіне салынатын салық;

көлік кұралдарына салынатын салық;

4) кәсіпкерлік қызметпен айналысатын жеке тұлғааларды 
және заңды тұлғаларды тіркег^ні үшін алынатын алым;

жекелген  қызмет түрімён айналысу құқы үшін алынатын 
алымдар; 

аукционда сатудан алынатын алым;

Қазақстан Республикасының мемлекеттік бюджетінің кіріс бөлімінің 70 процент шамасы салықтардан түсетін түсімдерден құралады.

Салықтық  түсімдердің ішінде, негізгі орынды жалпы мем-лекеттік салықтар алады.

Жалпы мемлекеттік салықтардың үлесіне  барлық салықтық түсімдердің үштен екі бөлігі тиеді. Соңғы 1-2 жыл ішінде жалпы мемлекеттік салықтар ішінде аса жоғары қарқынмен жеке тұлғалардан алынатын табыс са-лығының өсуі байқалады. Әсіресе кәсіпкерліктен алынатын та-бысы бар жеке тұлғалардың табыс салығы жедел өсуде. Тұл, әрине, елімізде кәсіпкерліктің түрлерінің дамуының, мемлекет және салық қызметі органдарының белгілі бір еңбек нәтижесінің айғағы. Қазақстан Республикасының салық заңдарына мыналар жатады:

Қазақстан Республикасының салық қатынастарын реттейін Қазақстан Республякасы Президентінің Заң күші бар Жарлығы „Салық және бюджетке төленетін баска да міндетті төлемдер туралы" (Алматы, 24-сәуір, 1995 жыл);

Қазақстан Республикасы Президенті мен Қазақстан Республикасы Үкіметінің актілері: Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық комитетінің нормативтік актілері.

Салыққа қатысты емес заңдарға салық салуға байланысты мәселелерді енгізуге тыйым салынған.

Егер  Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шарттарда Қазақстан Республикасының салық заңдарында бар ережелерден өзге ережелер белгіленген болса, онда аталған шарттың ережелері қолданылады. Халықаралық шартты қолдану үшін ішкі республикалық акт шығару қажеттігі шарттың өзінде көрсетілген жағдайларды қоспағанда Қазақстан Республикасы қатысушы болып табылатын халықаралық шарттар салық қатынастарына тікелей қолданылады.

2.2.Қазақстандағы салық жүйесінің  қызмет атқару жағдайы.

Салық қызметі Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық комитетінен және облыстардағы, аудандардағы, қалалар мен қалалық аудандардағы мемлекеттік салық басқармалары мен бөлімдерінен тұрады. Салық қызметінің құрылымында Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық комитетінің салық полициясы басқармасынан, облыстардағы, Алматы және Байқоңыр қалаларындағы салық полицияларынан тұратын салық полициясы органы жұмыс істейді, Салық қызметін Қазақстан Республикасы Мемлекеттік салық комитетінің, терағасы басқарады. Қазақстан Республикасы Мемлекеітік салық комитетінің төрағасын Қазақстан Республикасының Президенті, ал оның орынбасарлары және салық полициясы басқармасының бастығын Қазақстан Үкіметі тағайындайды.

Облыстардағы, аудандардағы, қалалар мен қалалық  аудандардағы мемлекеттік салық комитеті басқармасы және бөлімдері бастығын және мемлекеттік салық комитетінің басқарме бастықтарын Мемлекеттік салық комитетінің төрағасы тағайындайды,

Барлық  деңгейдегі салық қызметі органдары  заңды тұлғалар болып табылады, олар республикалық бюджет есебінен қаржыландырылады. Салық қызметі органдары орталық және жергілікті атқарушы өкімет органдарымен, құқық қорғау, қаржы және басқа мемлекеттік бақылаушы органдарымен өзара қарым-қатынас жасап отырады, бірлескен бақылау шараларын қолданады, заңға сәйкес өзара ақпарат алмасады, Мемлекеттік өкімет органдары Қазақстан Республикасының талық заңдары мен республикалық және жергілікті бюджеттерге басқа да төлемдер туралы заңдардың орындалуына бақылау жасау жөніндегі міндеттерді атқаруында, салық бұзушылық пен қылмысқа қарсы күресте салық қызметі органдарына жәрдемдесіп отыруға міндетті.[9]

Салық қызметінің негізгі міндеттері мыналар:

салық заңдарының орындалуын қамтамасыз ету, оның тиімділігін зерделеу;

заңдардың, салық салу мәселелері жөнінде басқа  мемлекеттермен жасалатын шарттардың жобаларын әзірлеуге қатысу;

салық төлеушілерге олардың құқықтары  мен міндеттерін түсіндіру, салық  заңдары мен салық салу жөніндегі нормативті актілердегі өзгерістер туралы салық төлеушілерғе уақтылы хабарлап отыру.

Салық қызметі органдарының негізгі міндеттері:

салық төлеушілердің құқықтары мен  мемлекет мүдделерін сақтау және қорғау, салықтың дұрыс есептеліп, уақтылы төленуіне бақылау жасау;

салық төлеушілер мен салық салынатын  объектілердің, есебін уақтылы алу;

салықты есептеу мен төлеуге байланысты декларацияның және басқа құжаттардың  нысандарын әзірлеу;

салық тәртібін бүзушыларға, салықты уақтылы  төлемеушілерге, салықты дұыс есептемей өз табысын азайтып көрсеткен заңда жәке жеке тұлғаларға заңға сәйкес шаралар қолдану;

салық төлеуден жалтарып жүрген жеке және заңды  тұлғаларды салық полициясының бөлімшелерімен бірігіп іздестіруді жүзеге асыру;

6) мәліметтер құпиясын сақтау.

Салық қызметі органдарының мынадай құқықтары  бар:

1) Қазақстан Республикасының заңдарына  сәйкес тәртіп пен шарттар негізінде заңды және жеке тұлғалардың барлық ақша құжаттарын, бухгалтерлік кітаптарын, есептерін, сметала-рын, қолда бар ақшалай қаражатын, бағалы қағаздарын және басқа да құндылықтарын, есеп айырмаларын, декларция мен бюджетке салық пен басқа төлемдерді есептеу мен төлеуге байланысты құжаттарын тексеруге;

2) ұйымдардың лауазымды адамдарынан салық жөнінде тексерулер барысында пайда болатын мәселелер жөнінде анықтамалар, ауызша және жазбаша түсініктеме алуға;

3) салық полициясы бөлімшелерімен бірлесе отырып салық тергеулерін жүргізуге;

4) өз өкілеттігін жүргізген кезде қолданылып жүрген заңдарға сәйкес, ұйымдар мен азаматтардың табыс түсіру үшін немесе тұрған жеріне қарамастан, салық салынатын объектілерді ұстауға байланысты пайдаланылатын кез келген өндірістік, қойма, сауда, және басқа да үй-жайларын тексеруге құқы бар., Үйымдардың басшылары мен азаіматтар салық қызметі органдарының лауазымды адамдарын аталған үй-жайларды тексеруге жіберуден бас тартқан жағдайда салық инспекциялары мундай субъектілердің салық салыдатын табысын олардың табыс алып отырғанын дәлелдейтін құжаттар негізінде анықтауш қуқы бар;

салық заңдарын бузған үйымдарға, лауазымды  адамдарга және азаматтарга заңга сәйкес айыппүл салуға;

салық айыппұл және өсім белгіленген мерзімде төленбеген кезде, салық төлеушілердің жылжымалы және жылжымайтын мүлкінің, ақша-валюта қаражатының тізімдемесін жасауға;

7) Қазақстан Республикасы Ұлттық банкі мен оның бөлімшелеріяде заңдармен белгіленген қорларга аударымдар жасаудан кейін қалған пайданың бюджетке толық және уақтылы түсу мәселесі бойынша тексерулер журйзуге;

8) қызмет бабындағы мақсатта басқа заңды тұлғаалардан, банктерден, биржалар мен азаматтардан тексерілетін ұйымдар мен азаматтардың кәсіпкерлік қызметі, операпрялары және шотындағы ақша қаражатының жай-куйі туралы мәліметтерді алуға.

Салық қызметінің қызметкерлері өздерінің  міндеттерін атқару барысында оларды заң қоргайды және республикалық бюджет қаржы есебінен міндетті турде жеке сақтандырылуға тиіс.

Салық төлеушілер өз тарапынан мынадай  міндеттерді атқарулары тиіс:

уақтылы салық инспекциясына тіркеліп, тіркеу нөмірін 
алуға;

мемлекеттік салық комитетінің актілеріне сәйкес есеп 
құжаттамаларды жүргізуге, осы есеп құжаттамаларды бес жыл 
бойы сақтауға;

-3) белгіленген мерзімде салық декларациясын  тапсыру;

атқарылған  жұмыс немесе көрсетілген қызмет үшін 
төлемді жүзеге асыратын салық төлеуші салық қызметінің та- 
лабы бойынша атқарушыға төленген сомалар туралы ақпарат 
беруге;

салық заңдарын, салық төлеу тәртібін, салық төлеу 
мерзімін қатаң сақтауға.

Салық төлеушінің қуқығы. Салық төлеушінің:

салық жөнінде жеңілдіктерге деген  қуқығын растайтын 
құжаттарды табыс етуге;

жүргізілген тексерулер актілерімен танысуға;

салық органдарына салықтарды есептеу  мен төлеу және 
жүргізу мен тексеру актілері жөніндегі түсіндірмелерді усы- 
нуға;

4) заңға сәйкес тәртіппен салық органдарының шешімдеріне шағымдануға;

5) салық салуға қатыссыз деп саналатын ақпарат пен құжаттарды тапсырмауға құқы бар.

Салық жүйесі және оның қызмет ету механизмі  белгілі бір принциптерге сәйкес қызмет етуі керек. Сонда ғана салық жүйесі өз қызметін жан-жақты және тиімді түрде іске асыра алады. Дүниежүзілік тәжірибеде қолданылып келе жатқан бірнеше принциптер бар. Олар мыналар: қарапайымдылық, әділеттілік, салыстыру принциптері.

Қарапайымдылык, принципі. Бюджеттің кіріс көзін  құрау-дагы, салықтар мен төлемдердің тиімді түсуінің ең басты кепілі

болып саналады.

Салық жүйесі қарапайым да айқын болуы  қажетү салық төлеушінің түсінуіне жеңіл болуы керек. Тұл үшін мыкадай гаа-ралар қолданылуы тиіс:

— салықтардың түрлері аса көп  болмай, нажды да дәлелді болуы керек;

— белгілі бір салықтың түріне бірыңғай салық ставкасын белгілеу қажет;

— салық салу объектісін, салық салынатын іабысты немесе айналымды анықтау әдісі мейліише жеңід, қарапайым, қолдануга ыңгайлы және түсінікті болғаны дүрыс;

салық жеңілдіктері не үшін беріледі, оған қандай негіздер бар екені дәлелді болуы керек. Салық жеңілдіктерінің мейлінше азайғаны қажет;

салық төлеуде, салықты табыс көзінен, яши төлем жүргізілген көзден төлеген ықтимал.

Әділеттілік принципі. Салық жүйесінде әділеттілік. прин-/ ципі тікелей және көлденең екі  бағытта сақталуы тиіс.

Тікелей әділетшілік принципі дегеніміз, салық ставкасы, салық мелшері, төлеушінің табысына тікелей байланысты бо» лып, соның негізінде белгіленуі қажеттігін қарастырады, Салық ставкасының шегі аса жоғары болмағаны жен, себебі мұндай жағдайда Салық телеүшінің табыс табуга ынтасы төмен-деп, табыс азайуы мумкін, ал бүдан салық та сөзсіз азайады,

Көлденең  әуілеттілік принципі дегеніміз, *тиісті жағдайда бірыңғай салық төлеушіге бірдей талап, бірдей гаарт қойылу керектігін қарастырады. Салық төлеушілер белгілі бір табыс немесе қызмет түрінен, мүлкінен бірдей стивкамен салық

төлеу тиіс,

Сальгстыру  принципі. Бұл принцип бойывша, салық  ставка-ларын бекіткен кезде ол ставкалар мөлшері басқа елдерде қолданылып жүрген ставкалармен салыстыріалып, солардың деңгейінде белгіленуі тиімді. Себебі, шектен тыс жоғары став-калар өндірісті дамытуға емес, керісінше оны тоқтатуға әсер етеді, шетелдік инвесторлардың ынтасын төмендетіп, олардын, республика экономикасына қаржыларын салуына кедергі болуы мүмкін. Ал, салық ставкаларының басқа елдерде қолданалып жүрген ставкалардан едәуір төмен болуы, алды-мен, мемлекет бюджетінің кіріс көзінің құралуына теріс ықпал ясасауы ықтимал, Қорыта айтқанда: салық төлеуші салықты Міндетті түрде табыс мвлшеріне қарай төлеуге тиіс.

салық төлеу мерзімі, әдісі, салық мөлшері  салық төлеушіге айқын да, дәлелді болуы керек;

салық төлеу мерзімі, салықты есептеу  әдісі, төлеу тәртібі салық төлеушіге барынша ыңғайлы болғаны қолайлы.

Салық алудың үш түрлі тәсілі бар: кадастрлық, салық төле-үшінің декларациясы бойынша, табыс табу көзінен. Кадастр-лық тәсіл бойынша салық салу объектісін тіркеу арқылы, одан түсетін табыстың нақты мөлшеріне байланыссыз алынады. Мы-салы: жер салығы, мүлік салығы.

Декларация  бойынша салық, салық төлеушінің декларация-да көрсеткен табыс көлеміне байланысты және онда көрсетілген шегерістер мен жеңілдіктерді ескере отырып анықталады.

Үшінші  тәсіл, яғни табыс көзі бойынша салық, салық төле-уші қызмет ететін жұмыс орнындағы бухгалтерия қызметкерлерінің есептеуімен анықталып төленеді. Бұл үш тәсіл де, салық механизмі құрамына енеді.

 

 

 

 

 

 

 

 

2.3.Қазақстан  Республикасындағы салық саясатындағы прoблемалар және оны жетілдіру шаралары.

Елдің  экономикасындағы  болып  жатқан  қатал  өзгерістер   салық қатынастарына  деген  мүдденің  өсуін  ынталандырады.  Заң  шығарушылар  мен  экономистердің   салық  жүйесіндегі  әрекет  етуші  әдістерді  белсенді  іздестірулері  әлі  де   болса  заңдылықтағы  соған  байланысты  жаңа  мәселелердің  туындауын  айқындайды.  Қоғамның  әлеуметтік – экономикалық  дамуы  және   нарықты  басқару  жүйесіндегі   бірден – бір  мемелекеттік  басқарудың  салықтық  әдісі  бюджеттердің  салықтық  түсімдерге  тікелей  байланыстылығына  да  мүмкіндік  туғызады.