Қазақстан Республикасының салық саясаты

   Қазақстан   Республикасындағы  кәсіпкерлік   қатынастардың,  көптеген  меншік  нысандарының,  адам  құқығын   қорғаудың

жалпы  танымдық  принциптерінің  қалыптасуы  -  мұның  бәрі  салықтық  реттеуден  тек  мемлекеттің  және  бюджеттің  қажеттіліктерімен  емес,  сонымен  қатар  жеке  меншіктернің  көбеюі және  бәсекелестік  жағдайдағы  шаруашылық  субъектілердің  өмір  сүру  үшін  күрес  негізінде  қалыптасқан  нарық  заңдылықтарымен  ұсынылатын  жолдар  мен  әдістерді  талап  етеді.

   1991  жылдан  бастап  шаруашылық  субъектілердің  санының  көбеюіне  байланысты  салық  салу  сферасында  қылмыс  пен  күрес, бұзақылық  жасағаны  үшін  жауапты  шараларды   анықтаудада   мәселелер  пайда   болады. 

  Салықтық  қылмыспен  күрес  және  алдын  – алу мәселелері  көлеңкелі   экономиканың  сырттай да,  Қазақстан   шегіндеде   қызмет етуіне  байланысты  көрініс  тапты.  Бұл  шаруашылықтың  нарықтық  механизмі  қалыптасқанннан   бастап  көкейтесті  мәселеге  айналды.  Қазіргі  күнде   көлеңкелі  экономика мемлекеттік   реттеу,  бақылау  және  үйлестіруді   қажет  етпейтін нарықтық  механизмнің   бір  бөлігі  ретінде  қалып   отыр. 

 Салықтық    қылмыстың  негізгі  себебі  көптеген  азаматтардың  сәйкес  салық  жүйесіне  деген  адамгершілік  – психологиялық  теріс   қатынастары  болып  табылады (пайдакүнемдік  жолымен).

 Салықтық  құқық  бұзушылықтың   болуы   он  шақты  салық  салудан   жалтару  әдістеріне  байланысты;

• өткізілген  өнім  көлемінің  төмендеуі,
• өнімнің  өзіндік  құнының   өсуі;
• өткізуден  түскен  түсімді  қысқарту;
• орындалған  жұмыстармен  қызметтер  үшін аванстық  төлемдерді  салықтық  айналымға  енгізбеу,
• сәйкес  лицензиясыз  қызметті  жүзеге  асыру;
• сатып  алынған  шикізаттар мен  материалдардың   өзіндік   құнының  өсуі;
• құжаттық  рәсімдеусіз  мәміленің  жүзеге  асырылуы.

Бір  айта  кететін   жай,  салық  салу сферасындағы  қылмыстың  көбісі  қосылған  құн  салығының  толық  және  дұрыс  аударылуына  байланысты  болады.

    Кәсіпкер  субъектілердің  мемлекеттік   тіркеу  процедурасынан  бас   тарту  фактілерін  анықтау   үшін  салық  комитеттерінің  жұмыс  жасау  механизмдерін   өтеу,  әр  түрлі  сипаттағы   қызметтерді  бұқаралық  ақпарат   құралдарына  хабарлау  және  жарнамалау  мен айналысатын   азаматар  мен  заңды  тұлғаларды  тексеру   бойынша  оперативті   жұмыстарды  жүргізу  қаже.

Сонымен  қатар  кәсіпкер  ретінде  салықтық  құқық   бұзушылықтарды  анықтау  кезінде   бұрын  оңды  нәтиже  берген  салықтық  қызмет  операцияларын  жүргізуді  қайта  жандандыру  қажет.

Сонымен  қатар  салық  қызметі  жұмысшыларының   өздеріне  бекітілген  жауапты  міндеттеріне  немқұрайлы  қарауларын  айта  кету  құпия  емес.  Яғни  салық  қызметінің  әрбір  жұмысшысына  сауда және басқа  да  объектілердің  орналасқан  жері  бойынша  бекітіліп   берілген.  Соған  сәйкес  әрбір  жұмысшы  өзінің  бақылауы  астындағы  жерлеріне  жауапты   екенін   сезінуі  керек.

   Салықтық  құқық  бұзушылықтарға  бақылау   жүргізуді  жетілдіру  үшін  бұзақылық  жасауға  кедергі   болатын  барлық  жағдайларды   құру  қажет.  Барлық  заңды   тұлғалар  есеп  айырысу  немесе  басқа  да  шоттарды  иемдене   отыра,  ірі  көлемде  қолма   қол  есеп  айырысу  жолымен   өзара  қаржылық   есеп  айырыса   алады.  Соған  байланысты  кәсіпорын   өзінің  кредиторы   мен   есеп   айырысу  кезінде   келесі кәсіпорынға  салық   салу объектілерін  жаба отырып,  алынған  қолма  қол  соманың   ресми  есебінен  құтылуға  көмектеседі. Сәйкес  фискальдық  қызметтерге  қажет  фактілерді  көрсету  және  дәлелдеу  үшін  бухгалтерлік  құжаттардың  қатысуымен  ыңғайласпа  (встречная)   тексерулерді  жүргізу  қажет.

 Бюджеттік   мекемелерді  қосқанда  заңды   тұлғалар  арасындағы  тек   қолма  қолсыз   есеп  айырысуды   жүргізу  бойынша  мемлекет  шаралар  қолдану  қажет   деп  ойлаймын.  Қолма  қол   есеп  айырысу  кезіндегі   мәмілелердің 

  кейбір  түрлерін  қарастыра  отырып  есеп  айырысу  тәртібін  бұзғаны   үшін  қатаң  қаржылық  санкциялар  қолдану керек. Қолма қолсыз  есеп  айырысуға  өту  бюджеттік   және  банктік  жүйенің  дамуына   мүмкіндік  туғызады,  сонымен   қатар  бюджетке  түсетін   төлемдер  бойынша  бережақты   өтеп  алу  мәселелері  шешіледі. 

Салықты сипаттай отырып,оның барлық тауарлар мен қызмет түрлерін қамтитындығын,яғни оның әмбебаптылығын айта кетуге болады.

Жазылған  материалдарды қортындылай келе,салықтың артықшылықтары мен кемшіліктерін көруге болады.Артықшылықтары:

-Өзгермеген  салық ставкасына қарамастан,салықтық  түсімдерді бағаның өсуімен тікелей  байланыстырады және бюджеттік  қаражаттардың инфляцияға ұшырамаудың  тиімді тұтқасы болып табылады.

-Қосылған  құн салығы ставкасының диференциациясы  мемлекетке тұтыну сұранысын  моневрлеуде еркінлік береді.

-Фискалдық  қызметті атқарады және мемлекеттің  мүддесінен тыс инфляция мен  бағаны ырықтандыруды ойдағыдай  ұштастырады.

-Экономиканы  мемлекеттік реттеу құралы,сондай-ақ  артық өндіру дағдарысымен күрес  тұтқасы болып табылады..

-Әлемдік  тәжірибеде әлсіз өндірушілерді  нарықтан шығаруды жеделдетумен  байланысты артық өндіру дағдарысы  мақсатымен өткізілген өндірісті  тежеу саясатының элементі болып  табылады.

  Сондай-ақ  келесідей жетіспеушіліктер қатарын  атап өту қажет.

-Салықтың жоғарғы ставкасы халықтың сатып алу қабілетін азайтады және өндірушілер үшін өнімді өткізу нарқын тарылтады, және өндірушілерге сатушылардың мүмкіндігінің жоқтығынан өнімдерін тез өткізе алмауына кедергі болады.

-Салық соңғы  тұтынушыға толығымен жүктелетіндіктен  ол белгілі бір дәрежеде регрессивті  жанама салық болып аталады.

-Жеткізушілерге  шикізаттармен материалдар бойынша  төлеу уақыты (момент)сатып алушымен  өткізілген тауар құнындағы қосылған  құн салығын алу уақытымен  сәйкес келмейді.

-Салықтық  есепте есептеу әдісін қолдану  меншікті айналым құралдарын  салық төлеу үшін тартуға мәжбүр  етеді.

-Салықтың  жоғарғы ставкасы бағаның өсуін  жеделдете отырып, өзін-өзі қаржыландыру  процесін қамтамасыз ете алмайды.

-Сыртқы жағдайлар  мен реттеуші мүмкіншіліктерді  дұрыс қолдана алмау кәсіпкерлік  іс-әрекет ,соның ішінде өндіріс  сферасына теріс әсер етеді. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                                          

                                               Қорытынды

Салық санының  көптігі,айналымды аңықтаудың қиындығы,шектен тыс дәлелсіз берілген салық жеңілдіктері,салық  ставкаларының бір салық бойынша бірнеше түрлі болуы,халықаралық салық салудың негіздеріінң тыс қалуы және т.б. кемшіліктер салық жүйксінің одан ары қарай реформалаудың қажет екенін айқын көрсетті.Әрине бұл өмір талабына сай.Экономиканы реформалау 1-2 жылдың ішінде мүмкін еместігін баршамыз түсінеміз,сондықтан салық жүйесі де біртіндеп қалыптасады,түзеледі,ары қарай дамиды. Қазақстан Республикасының салық жүйесі реформалаудың үш кезеңінен өтті.

Бірінші кезең.

1991 жылғы  9 шілдедегі Қазақ КСР Президентінің  «ҚазКСР мемлекеттік салық қызметін  құру туралы»Жарлығымен ҚАЗКСРнің  басты мемлекеттік салық инспекциясы  құрылды.16 жалпы мемлекеттік және 27 жергілікті салық жөніндегі  заң актілер қабылданды.1991ж.қабылданған  Қазақстан Республикасының«Қазастан  Республикасындағы салық жүйесі  туралы»Заңына сәйкес  16 жалпы  мемлекеттік салық,10 жалпыға бірдей  міндетті жергілікті салықтар  және алымдар,17 жергілікті салықтар  мен алымдар кірді.

Екінші кезең.

Қазақстан Республикасының  Үкіметі 1995 жылдың басында салық  реформасының ұзақ мерзімді тұжырымдамасын қабылдады.Осыған орйай 1995 жылы 24 сәуірде«Салық  және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Қазақстан  Республикасы Президентінің Жарлығы  шықты.Бұл өз қаржы жүйеиізді  құрруға ықпал етті.Ең бастысы,салық  төлеу жүйесі ықшамдалып,салық саны 45-тен 11-ге дейін қысқартылды.Оның ішінде 5-і мемлекеттік,6-ы жергілікті салықтар.

Қазақстан Республикасы Президентінің бұл Жарлығы Қазақстан  Республикасының 1999 жылғы 16шілдедегі  ғ440-1 заңына сәйкес мәртебесін алды.

Үшінші кезең.

2001 жылы 12маусымда  Қазақстан  Республикасының жаңа  Салық кодексі қабылданып,2002 жылдың 1 қаңтарынан бастап қолданысқа  енгізілді.Қазақстан Республикасының  Салық кодексіне сәйкес салықтың 9 түрі бар.

Жаңа салық заңына сәйкес салық салынатын кіріс жылдық жиынтық кірістен осы кірісті шығарумен байланысты барлық шығындарды алып тастау жолымен  табылады,сөйтіп шынайы салық базасы аңықталады.

Салық салу тәртібін жүйелеу,қазіргі салықтардың  тұрақтылығы және мемлекеттегі салықтық құқық қарым-қатынастарын реттейтін  біртұтас заңның болуы барлық салық  төлеушілердің мемлекет бюджетіне  қанша және қашан төлеуін білудің  негізін жасайды.Мұндай заңдық норма  салық  төлеуші мен салық заңын  сақтауды және мемлекет алдында салықтық міндеттемелердің түсуін қамтамасыз ететін салық органдарының қарым-қатынастарын мүлдем жеңілдетуге мүмкіндік береді.

Ақыр аяғында  жаңа салық заңы ережелерінің ескіге қарағанда табыс есебінен салықтарды алу пайызын орташа есеппен 20 тармаққа дейін төмендетуге мүмкіндік  жасайтынын атап айтқан жөн.Сондай-ақ мұнда Салық кодесін жасақтауғу бұрынғы шақырылған депутаттар,Қазақстан  өнеркәсіпшілер одағығының,Қазақстан  Президенті жанындағы кәсіпкерлер  кеңесінің өкілдері,бірқатар ірі  және шағын кәсіпорындардың басшылары  мен бас есепшілерінің атсалысқанын атап өткен орынды.Салық кодексінің сан алуан ережелерін дайындаумен  бірге олар нақты кәсіпорындарға негізделіп,нәтижелері қорытындалып жатыр.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

                     Қолданылған әдебиеттер

Негізгі әдебиеттер:

1.Қазақтан Республикасының Конституциясы.-А.,2006ж.

2.Салық жүйесінің негіздері  А.С.Бекболсынова, 2007ж.

3.Салық органдарының бақылау  қызметі Б.нуржанова,Т,Крамаренко,2008ж.

4.Салық және салық салу  Т.Н.Крамаренко,А.М.Қамбарова 207ж.

5.Салық және салық салу  А.Д.Үмбетәлиев,Ғ.Е..Керімбек2006ж.

6.Дағдарыстан жанару мен  дамуға Қ.Р-ның  Президентінің  Н.Ә.Назарбаевтің Қазақстан халқына  жолдауы Астана 2009

7.Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасындағы салық жүйесі туралы» Заңы.1991жылы 25 желтоқсан.

8.Қазақстан Республикасы  Президентінің«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы»Заң күші бар Жарлығы 1995 жылы 24 сәуір.

9. .Қазақстан Республикасының «Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» Заңы.1999жылы 16 шілде.

10. .Қазақстан Республикасының«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексі 2001 жылы 12 маусым.

11. .Қазақстан Республикасының«Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер туралы» кодексінде жасалған өзгертулер мен толықтыруларды қоса.2006 жылы 1 қаңтар.

12.Қазақстан  Республикасының  Бюджет кодексі. 

13.Қазақстан Республикасының Кеден  кодексі

 

 

 

 

 

 

 

Қoсымша әдебиеттер:

1..Қазақстан Республикасындағы Ұлттық банк туралы Заңы.

2.Экономикалық теория:кестелі  оқу құралы В.Крымова.

3.Қазіргі экономика Қожаниязов  Т.Қ.,Қожаниязова Ж.Т.

4.Экономикалық теория  негіздері А.В.Темірбекова,Ж.Ж.Бектұрсынова

5.www.google.kz

6.www.yandex.kz

7.www.nalog.kz

8.www.nationalbank,kz

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 Қосымша 1

Салық төлеушілердің бюджетпен  өзара қатынас жүйесі

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Қорғаныс

                                                     Мемлекеттік аппарат

                                                     Ағарту

                                                     Денсаулық сақтау

                                                     Мәдениет

                                                     Спорт 

                                                     Әлеуметтік қамсыздандыру