Экономикалық мәні жағынан мемлекеттің қаржысы

ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ,ОЛАРДЫҢ ДИНАМИКАСЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ

 

Мазмұны

 

КІРІСПЕ........................................................................................................................................4

1.  ҚАРЖЫ  РЕСУРСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ҰҒЫМ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ.....................................................................................................................................6

1.1. Қаржы ресурстарының мәні, функциялары және рөлі………………………....…….......6

1.2. Қаржы жүйесі және оны ұйымдастырудың қағидаттары..................................................8

1.3. Қаржы ресурстарын басқаруды ұйымдастыру..................................................................13

 

2.  ҚАЗІРГІ  КЕЗДЕГІ ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫНЫҢ  ДИНАМИКАСЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫН ТАЛДАУ...........................................................................................................18

2.1. Қазақстан Республикасының қаржы  ресурстарының  статистикалық көрсеткіштері.18

2.2.  Қазақстан Республикасының қаржылық  ресурстарына  талдау……………………...22

2.3. Қазақстан Республикасының қаржы қатынастары………………………………………23

 

3.  ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПРОБЛЕМАЛАРЫ МЕН ДАМУ ЖОЛДАРЫ...................................................................................................................................26

3.1.  Қаржы ресурстарының   қазіргі  кездегі экономикалық  дамуда қалыптасқан мәселелері.....................................................................................................................................26

3.2. Мемлекеттік қаржы ресурстарын ұйымдастыруды қамтамасыз ету жолдары...............29

 

ҚОРЫТЫНДЫ.............................................................................................................................33

 

ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.................................................................................35

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

КІРІСПЕ

 

       Курстық жұмыстың өзектілігі.Еліміздің   жағдайын  жақсарту,  экономикалық  дағдарыстан  шығу  мемлекеттік  тұрғыдан  бақылауға  салынған  мәселелер  бойынша   күн  тәртібінде  бірінші  кезекке  қойылып  отыр.  Бұған  Қазақстан  Републикасы  Президенті  Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақcтан  2030»  атты   стратегиялық  бағдарламасында  «Еліміздің  экономикалық    саясатының  бірден–бір басымды  бағыты  - шағын  және  орта  бизнесті  дамыту»  - деп  атап  көрсетуі   дәлел  бола  алады.  Нарықтық  қатынастардың   құрылымында  да, мемлекет  тарапынан  оларды  реттеу  механизмінде  де  қаржы  зор  рөл  атқарады. Қаржы  - нарықтық  қатынастардың  құрамды  бөлігі  және  мемлекеттік   саясатты жүзеге  асырудың  құралы.  Бұл  орайда  қаржының  әлеуметтік-экономикалық  мәнін  түсіне   білудің, оның  іс-әрекет  етуінін  ерекшеліктерін  терең  ұғынудың,  Қазақстан  экономикасын  ойдағыдай  дамыту  мақсатымен   қаржы  ресурстарын  неғұрлым  толық  және  ұтымды  пайдаланудың  әдістері   мен  амалдарын  көре  білудін  маңызы  зор.

     Қоғамдық  өнімді  бөлумен  және  осының  негізінде  ақшалай  қорланымдарды,  табыстарды  және  қорларды  жасаумен,  оларды  ұлғаймалы ұдайы өндірістін   мақсаттарына  және  қоғамдық  дамудың қажеттіліктерін қанағаттандыруға  пайдаланумен  байланысты   болатын экономикалық  қатынастар   қаржы туралы  ғылымының мән – мағынасы   болып табылады.

    Қаржы  ресурстары  мен  мақсатты  ақша  қорлары, олардың  қалыптасуы,  қозғалысы  және  пайдаланылуы   қаржының  объектісі,  ол  қоғамдық  өмірдің  ұйымдастырушысы    ретіндегі  мемлекетті  қоса  алғанда  қызметтін  өндірістік   және  өндірістік  емес    сфераларының   сан-алуан   шаруашылық, қоғамдық  және  ұйымдары  оның    субъектілері  болып табылады.

     Мемлекеттік қаржы – мемлекеттік қаржы ресурстарын қалыптастыру үшін және алынған қаражаттармен мемлекеттің қызметін атқару үшін қоғамдық өнімнен ұлттық байлықтың құндылығын бөлу және қайта бөлуге қатысты ақша қарым-қатынасы.

Ақша  қарым-қатынасының субъектілері: азаматтар, мемлекет және өндірістік қоғамда.

   Мемлекеттік қаржылар – мемлекет пен шаруашылық жүргізуші субъектілердің иелігіндегі қаржы ресурстарын құру және мемлекеттің жұмыс істеуі үшін қажетті қаржы ресурстарын пайдаланумен байланысты ұлттық банктің бір бөлігі мен қоғамдық өнім құнын бөлу және қайта бөлумен байланысты ақша қатынастары. Мемлекеттік қаржылардың құрамына мемлекеттік бюджет, бюджеттен тыс қорлар, мемлекеттік несие кіреді.

    Мемлекеттік қаржы – қаржы жүйесінің басты буыны, оның қалыптасуы мемлекеттің пайда болумен байланысты. Кез келген қоғамда мемлекет бірқатар Факторларға:

қоғам дамуының таңдап алған үлесіне  саяси құрылымына қалыптасқан дәстүрлерге

сыртқы факторларға қарай экономикалық қызметке қатысады.

   Мемлекеттің экономикалық өмірге қатысуы мына функциялармен анықталады:

монополиялық қызметті шектеумен  бәсекелесті қорғау мен дамыту

экономиканың тұрақты деңгейіне  жету үшін және оны дамыту үшін тиісті құқықтық базасын құруқоғамда табылған табыстар мен байлықтарды қайта бөлу мемлекеттің қарамағындағы қаржы ресурстарын қайта бөлу экономиканы тұрақтандыру.

   Нарықтық  жүйе табыстар мен байлықты бастапқы бөлуде теңсіздік туғызғандықтан мемлекет оларды қайта бөлуді жүзеге асырады. Мемлекеттің экономиканы тұрақтандыру қызметіне конъюктураның ауытқуына  байланысты пайда болатын инфляция және жұмыспен қамту деңгейіне бақылау, экономикалық өсуді ынталандыру  шаралары кіреді.

   Экономикалық  мәні жағынан мемлекеттің қаржысы – мемлекеттің, оның кәсіпорындарының қаржы ресурстарын қалыптастырып алынған қаржыларды мемлекет пен оның кәсіпорындарының функцияларын орындауға пайдалану үшін қоғамдық өнімнің құны мен ұлттық байлықтың бір бөлігін бөлу және қайта бөлумен байланысты ақшалай қатынастарды білдіреді.

   Бұл  курстық    жұмысымда   мен  қаржының  әр  ресурсына  тоқталамын  және  Қазақстан  Реcпубликасының     қаржы  ресурстарын   өсірудің  маңызды  факторларын  қарастырамын.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1.  ҚАРЖЫ РЕСУРСТАРЫ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ҰҒЫМ ЖӘНЕ ОНЫ БАСҚАРУДЫҢ НЕГІЗДЕРІ

 

1.1. Қаржы ресурстарының мәні, функциялары  және рөлі

 

      Қаржы ресурстары – экономикалық және қаржы қызметі нәтижесінде, жалпы ұлттық өнімді жасау мен бөлу үдерісінде құралатын ақшалай қаражат, мемлекеттің, кәсіпорындардың, бірлестіктердің, ұйымдардың билігіндегі ақша қаражаты мен қорларының жиынтығы. Қоғамдық жиынтық өнім мен ұлттық табысты қайта бөлу барысында құралады. Экономикасы бір орталықтан басқарылатын елдерде басым үлесті мемлекеттің және муниципалдық құралымдардың қаржы ресурстары құрайды, ал нарықтық экономикасы дамыған елдерде қаржы ресурстарының елеулі бөлігі кәсіпкерлік капиталдан тұрады. Қаржы ресурстарының көздері: белгілі бір кезеңде жаңадан жасалған таза табыс, ұлттық байлықтың бір бөлігі (бұрыннан қорланған қаражат), қарыз алу, сыртқы көздерден тартылған қаражат. Қаржы ресурстарының жұмсалу арналары алуан түрлі. Мемлекеттік қаржы ресурстары негізінен салықтар мен алымдар, мемлекеттік мүлікті пайдаланудан, сатудан алынған түсімдер, елдің қосалқы алтын қорын сатудан, мемлекеттік облигациялар мен бағалы қағаздарды шығару мен сатудан алынған қаражат, мемлекеттік кәсіпкерлік қызметтен алынған пайда, сыртқы және ішкі қарыз алу жолымен алынатын ақшалай қаражат, сақтық қорлары мен сақтандыру қорларын, заңды және жеке тұлғалардың ерікті жарналарын пайдалану жолымен алынған қаражат есебінен құралады. Жергілікті (муниципалдық) ресурстар елдің қаржы ресурстарының бөлек, біршама дербес бөлігін құрайды. Шаруашылық жүргізуші субъектілердің (кәсіпорындардың, коммерция ұйымдардың) қаржы ресурстары негізінен өндірістік-кәсіпкерлік қызметтен алынатын табыс алу, акционерлік капитал қалыптастыру, үлеспұлдық және жарғылық жарналар жинау, меншікті мүлікті жалға беру, сату, қарызға қаражат алу, мемлекет тарапынан қаржылық қолдау, шет ел инвестицияларын тарту, сақтандыру өтемдерінің түсімі, айыппұлдық шаралардан түскен қаражат нәтижесінде құралады. Коммерциялық кәсіпкерлік ұйымдардың қаржы ресурстары өзін-өзі қаржыландыру негізінде түсіп, жұмсалады. Бейкоммерциялық ұйымдардың қаржы ресурстары меншікті қызметтің табысынан ғана емес, сонымен бірге жарналар, құрмалдық, қайырымдылық көмек, мемлекеттік қолдау түрінде де құралады.

      Қаржы ресурстары – жалпы қоғамдық өнім мен ұлттық табысты үлестіру және қайта үлестіру барысында қалыптасатын және пайдаланатын ақша қорлары мен ақша қаражаттары. Қаржы ресурстары мемлекет денгейінде қалыптасатын орталықтандырылған ресурстары және кәсіпорындардың, ұйымдардың, мекемелердің қарамағындағы орталықтандырылмаған ресурстардан тұрады. Қаржы ресурстарының көздеріне:

1. Жалпы  қоғамдық өнімнің және ұлттық  табыстың өсуі;

2. Сыртқы  экономикалық қызметтен түскен  табыстар;

3. Шаруашылық  айналысына тартылған ұлттық  байлықтың бір бөлігі;

4. Қарыз қаражаттары жатады.[1]

      Қаржы ресурстары — бұл жалпы  ішкі өнім құнының бір бөлігін,  атап айтқанда, ақша нысандағы  таза табысты бөлу және қайта  бөлу процесінде жасалатын мемлекеттің,  шаруашылық жүргізуші субъектілердің  және халықтың қарамағындағы  ақша қаражаттары, олар ұлғаймалы ұдайы өндіріс пен жалпы мемлекеттік қажеттіліктерді қамтамасыз етуге арналған. Қоғамдық жалпы өнім мен ұлттық табысты арттыру қаржы ресурстарының өсуінің басты шарты болып табылады.

     Қаржы ресурстарында негізгі  орынды таза табыс (пайда, қосылған құнға салынатын салық, акциздер, кеден төлемдері, қоғамдық мүдделерге төленетін жарналар нысанындағы) және амортизациялық, аударымдар жатады.

      Қаржы ресурстарының қаржы қорларынан  айырмашылығы бар. Қаржы қорлары  (қорланым, босалқы қор) — қаржылық әдіспен қалыптастырылған, белгілі бір қажеттіліктерді қанағаттандыруға пайдаланылатын мақсатты ақша қаражаттары. Біріншіден, қаржы ресурстары деп ақша каражаттарының көздерін, шаруашышық органның немесе шаруашылық жүргізуші субъектінің мұндай қаражаттарды жасау мүмкіндіктерін түсінеді. Екіншіден, каржы ресурстары — бұл қорлардағы, яғни ақша қаражаттарының мақсатты босалқы қорларындағы «байланысқан» қаражаттар, сондай-ақ әлі мақсатты белгілі бір бағыттылығы жоқ қорлар бойынша қалыптаспаған ақша қаражаттары. Мысалы, ақша қаражаттарының бір бөлігінің алғашқыда қор сипаты болмайды — бұлар шаруашылық органдардың олардың шаруашылық әріптестері тарапынан келісім шарттарды, өзара шарттарды және шаруашылық жүргізудің басқа шарттарын бұзғаны үшін алатын айыппұлдары, өсімдері, тұрақсыздық төлемдері. Мұндай қаражаттардың түсуін күні бұрын есепке алу мүмкін емес.

      Қаржы функциялары. Қаржының мәні болу қатынастарының ерекше саласы ретінде бөлу функциясымен айқындалады. Осы функция арқылы қаржының қоғамдық мақсаты жүзеге асырылып және әрбір шаруашылық жүргізуші субъектілер қажетті к.аржы ресурстарымен қамтамасыз етіледі.

      Қаржының бөлу функциясының қызмет  ету объектісі болып жалпы  қоғамдық өнім құны, сонымен қатар  ақшалай нысанда сипатталатын  ұлттық байлықтың бөлігі табылады.

       Қаржылық бөлудің субъектілері  болып ұдайы өндіріс үдерісінің  қатынасушылары және иелігінде  нысаналы мақсаттағы қорлары  бар заңды және жеке түлғалар (мемлекет, кәсіпорын, бірлестік,  ұйым, мекеме, азаматтар) табылады. Қаржы арқылы бөлу үдерісі материалдық өндіріс, айналыс және тұтыну салалары тәрізді қоғам өмірінің барлык саласында жүреді. Бөлудің қаржылық әдістері экономиканы басқарудың, жалпы ұлттық, аумақтық, жергілікті деңгейін қамтиды. Қаржылық бөлуге шаруашылық ішілік, салаішілік, салааралық, аумақаралық бөлудің әр түрін тудыратын көпсатылық тән.

      Қоғамдық өнім құнының қозғалысымен  байланысты. Каржылар ұдайы өндіріс  үдерісінің, жалпы және жекеленген  фазаларын сандық түрде көрсету  қасиетіне ие. Қаржы олардың қоғамдық ұдайы өндірісте алатын орны туралы мәселемен алмастырылады, себебі бұлар әр түрлі мәселелер болса да, бір-бірімен өзара өте тығыз байланысты. Әрине, қаржылар коғамдык ұдайы өндірісте елеулі рөлге ие, олардың көмегімен өндіріс факторларын тиімді пайдалану арқылы құндылык пропорциялар реттелуі мүмкін және т.б. Бірақ қаржының бөлгіштік қасиетін жақтаушылар қаржыны ұдайы өндіріс үдерісінің екінші кезеңіне қызмет ету барысында пайда болады дәл есептемейді, керісінше оларды қаржының арнайы қоғамдық белгіленуімен байланыстырады және қаржыға үш функция тән деп есептейді: ақша қорларын қалыптастыру, ақша қорларын пайдалану және бақылау. Бірақ алғашқы екеуі бөлгіштік функциясының жүзеге асырылу механизмі ретінде айқындалады. Даулы мәселелердің туындауы қаржының функциясының мәні туралы теориялық мәселелерді шешуді міндеттейді. Қаржының экономикалық табиғаты мен оларға тән қасиеттерін тереңірек игеру оны практикада ең тиімді жолдармен колдануға, экономиканы қаржылық сауықтыруға және қаржылық байланыс жуйесін жетілдіруге бағытталған шараларды ғылыми түрде негіздеуге мүмкіндік береді.

      Қаржы жүйесі- орталықтандырылған және орталықтандырылмаған ақша қаражаттарының қорларын қалыптастыру және пайдалану жөніндегі қаржы қатынастарының, бөліктерінің және аяларының жиынтығы.

     Қаржы жүйесінің негізгі құрамдас  бөлігіне жалпы қоғамдық өнім  мен ұлттық табыс қалыптасатын  материалдық өндіріс аясы жатады.

      Мемлекеттік бюджет қаржы жүйесінің  басты бөлігі болып табылады. Мемлекеттік бюджеттің көлемі  бойынша елдің экономикалық дамуының деңгейі, экономикалық құрылым мінездемесі, тұрғындардың негізгі бөлігінің материалдық жағдайы туралы қортынды жасауға болады. Мемлекеттік бюджеттің негізгі көзіне салықтар (90%) жатады, ал қалған бөлігі мемлекеттік қарыз, ресми трансферттер, ақша эмиссиясы т.с.с. жолдарымен толтырылады. Мемлекеттік несие – бұл мемлекет бюджетіне ақша қаражаттарын толтырудың әдісі болып табылады. Мемлекеттік несие тарту жолдарына: