Қаржылық инвестиция есебі

 

    Бондар- мемлекеттік қазына, жекелеген мекемелер  мен кәсіпорындар шығаратын қарыздық міндеттемелері. Бодарды сатып алу және сату қаражаттары суррогаттарының есебінде қолдана алады, ақша суррограттарынның рөліне атқарады.

          Қазыналық ноталар- қазыналық эммисия тәртібі бойынша шығарылатын ақшалардың түрі. Қазынаның билеттердің синонимі (асыл метондармен қамсыздандырылмаған және алтын мен күміске ауыстырылуға  жатпайды); ұсыну үшін шығарылатын мемлекеттік міндеттемелердің орташа мерзімдегінің бір түрі.

          Чек- чек берушінің  чек ұстаушыға сол чекте көрсетілген  сомадағы ақшаны төлеуі туралы банк мекемесіне берген жвзбаша өкімін білдіретін құнды қағаз болып табылады. Чектар негізінен төлем айналасын жеңілдету үшін қолданылады. Жалпы чекті ақша орнына төлем ретінде беруге болады. Алайда бұл ақшаның нақты өзі емес, тек сол ақшаны талап ету жөніндегі құнды қағаз болып саналады.

          Опцион- опциондық  контрактіның нәтежесі болып табылатын  бағалы қағаз, соған қатысушылардың бірі бір шама уақыт бойынша алуына немесе сатылуына құқығы бар қатысушыны айтады, ал екінші қатысушы болса, ақшалай сыақы алу үшін қажет болған жағдайда бағаны қөағаздарды белгілі бір келісілген бағасы бойынша сатуға немесе сатып алуға құқұғы бар.

           Опциондық шарт жасалынған ұсынысты ескерілген мерзімі ішінде өз күшінде сақтап тұруды түсіндіреді. Опционды сатып алушы опцион мерзімі ішінде акциялар курсының қозғалысына байланысты ол өз құқын іс жүзіне асыруы немесе асырмау мүмкін. Егер опцион сатылмаса, онда бұл жағдайда сатып алушының опцион үшін төлеген сомасы сол сатып алушының табысы болып есептелінеді. Опцион сатып алушының пайдалы ағымдағы виржалық бағалы опционда ескерілген бағамнан жоғары болса ғана қалыптасу мүмкін, ол сонда ғана акцияны сатып алуы мүмкін. Содан сон ол акцияны сатып алады, яғни опционның екінші типі жасалады, бірақ бұл ағымдағы виржалық бағам опциондағы көрсетілген бағамнан жоғары болса ғана жүзеге асады. Мысылы, опцион екі инвестор арасында жасалады десек, олардың біреу оны жаздырып алдырады және екіншісі табыстайды. Ал екіншісі оны сатып алады және келісілген мерзім ішінде  опционды жаздырып алған адамнан акциялардың белгілі бір саның келісілген баға бойынша сатып алуға немесе сатуға байланысты құқыққа ие болады.  

          Варрант- эмитентің  белгілі кезең ішінде яғни белгілі бір уақыт аралығында белгіленген баға бойынша акциялар сатып алуына женілдік құқығын беретін құнды қағаз болып табылады. Варрант оның иесіне белгілі бір уақыт ішінде алдың ала белгіленген баға бойынша сатып алынған бағалы қағаздарға берілетін құқық. Варрант иесі – оның сатып алушысы. Варратты сатушы тұлға болып сол шартты қағаздарды шығаратың (эмисяны жүзеге асыратың) және варрат сатып алушыларға қатысты міндеттемелерді қабылдайтыңдар.

          Фьючерс- сатып алу  және сатк келсіміне шартты жазалған кезде белгіленген баға бойынша  онда көрсетілген мөлшердегі өнімдері жеткізіп бере немесе қабылдап алу міндеттемесін білдіретін бирналық мерзімді белгілі бір мерзімдегі құнды қағаз болып табылады. Фьючерстік контрактар бойынша есеп айырылу әрбір қатыссушыға міндеттемелерінің орындалуына кепілдік беретін сомалар келіп түсетін биржалық есеп айырысу палатасы арқылы жүзеге асырылады.

          Төменде бухгалтерлік жазулар көрсетіліп отыр.

 

    2.2 Қаржалық инвестицияның  бағалануы және  қайта бағалануы 

    Қаржылық  инвестиция  мыналарға жіктеледі:

• Қысқа мерзімді баланста не белгілі бір күні ғана әрекет ететін ағымдағы нарық бағасымен, не ағымдағы сатудың тілмен бағасымен ескеріледі. Егер қысқа мерзімді  қысқа инвестиция ағымдық сатудың төмен бағасы  онда  ескерілсе,  баланыстық  құн  тұтастай құнды қағаз портфелі негізінде, не инвестиция түрінде немесе жекелеген инвестиция негізінде анықталады.
• Қысқа  мерзімді  қаржылық   инвестициялар баланста: не ағымдығы құнымен, не сатып алу құнымен немесе ағымдағы құнының ең төменгі  бағамен есептелінеді.

    Егер қысқа  мерзімді қаржылық  инвестиция  ағымдағы  құнымен есептелінсе, онда тұрақты түрде кезеңдік өзгерістерін ескеріп отыруға  тура келеді, мысалға қор биржасындағы  инвестицияның  котировкасы сияқты.

    Қысқа мерзімді  қаржылық инвестиция  өссе,  онда ол табыс болып табылады, ал керісінше  өзгерсе,  онда  ол шағын  болып танылады. 

    Егер  де қысқа мерзімді  қаржылық  инвестиция  ағымдағы немесе  сатып алу құнының ең  төменгі бағасымен алынса, онда  оның баланстың құнын келесі негізде анықтайды.

       - жалпы қоржындық  (портфельдік)  жиынтығымен;

       - инвестицияның түрі  қоржындық  жиынтығымен;

       - жеке инвестициялары.

    Бұл кезде  сатып алынған бағасы  ағымдағы  (нарықтық) бағадан  жоғары болса, онда  олардың айырмашалығы  шығыс ретінде  танылады,  ал керісінше  жағдайда - табыс ретінде танылады.

    Енді  біз баланс құнын анықтаудың  тәсілдеріне  бір мысал  келтіріп көрейік.

 

      Жоғарыда көрсетілген  варианттың  біріншісі  онша  қысқа мерзімді  қаржылық  инвестицияның құнын анықтайтын болсақ, онда ағымдағы кезеңдегі құны сатып алу құнынан 65000 теігеге (1565-1630) теріс айырмасы болғанын  көреміз, демек ол шығыс ретінде танылады. Ал екінші вариант болса акцияның баланстық құны  ең кіші баға ретінде сатып алынды  (820,000 тг  825,000  теңгеден аз),  ал  облигацияның баланстық құны ең кіші баға  ретінде ағымдағы  (нарықтық) бағасынан алынды  (740000 тг  810000 теңгеден аз). Осы вариантта 5000 теңгеге оң айырмашылығын берген, яғни ол табыс ретінде танылады, ал екіншісі 70000  теңге теріс  айырмашылығын берген, яғни  ол шығыс ретінде танылады. Нәтижесінде,  екіншісі варианттың да,  бірінші варианттың да айырмашылығы бірдей  соманы  ( 65000 теңгені )  берген.

        Үшінші  вариант бойынша қысқа  мерзімді  қаржылық  инвестиция мынадай баланыстық құның  құрайды: 

 

    Бұл варианттағы 135 мың теңге (163,0 - 1495,0 ) теріс айырмашылығы  ретінде, шығыс  ретінде танылады.

     

      Ағымдағы құны бойынша  "Топар"  компаниясы  1 қараша 2002 ж қысқа мерзімді қаржылық инвестицияны сатып алу құнымен алды.

      Оның құны 150000 тењге. Ал 18.12.2002 ж  орына: құны 200000 теңге  болды.  Сондықтан, баланстық құн  200,000 болады да, ал 500,000  ( 200,000 - 150,000 ) айырма  табыс ретінде танылады.

       Жалпы  қоржындық  жиынтығы  бойынша "Топар"  АҚ-ң қысқа  мерзімді  қаржылық инвестициясының қоржыны мынадай:                                                 

      Мұнда ағымдағы құн сатып алу  құнына қарағанда аз,  сондықтан  500 мың теңге баланстық құн  болып есептеледі де, ал 20 мың  теңге шығыс ретінде танылады. Бухгалтерлік жазулар келесілер:

       Д 845 - 7470         20000 тењге

       К 401 - 1150           

      Инвестицияның түрі бойынша қоржындық жиынтығы АҚ "Топар" - қысқа мерзімді инвестициялар портфелі мынадай

                                            Сатып алу         Ағымдағы

                                        құны, мың тг.    құны  мың тг.

    ААҚ "А"-ң акциясы            100                     150

    ААҚ "Б"-ң акциясы          300