Қазақстан Республикасындағы нотариат

    Апелляциялық  сатыдағы сотта іс жүргізу ҚР АІЖК 41-тарауында көзделген ережелер бойынша жүзеге асырылады. Апелляциялық сатыдағы соттың отырысына іс бойынша  қорытынды беретін прокурор міндетті түрде қатысады.

    Апелляциялық  сатыдағы сотта істі талқылау бөлімдері:

    1. Сот отырысын ашу. Төрағалық етуші сот отырысын ашып қандай іс, кімнің шағымы немесе наразылығы бойынша және қай соттың шешімі қаралып отырғанын, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы соттың құрамын және егер істің қаралуына қатысып отырса, прокурорды, сарапшыларды, мамандарды, аудармашыларды хабарлайды.

    2. Іске қатысушылардың  келуін тексеру. Төрағалық етуші іске қатысушы адамдардың қайсысы келгенін анықтайды, келген адамдардыц кімдер екенін айқындайды, өкілдердің өкілеттігін тексереді.

    3. Іске қатысушы  адамдарға олардың  іс жүргізу құқықтары  мен міндеттерін  түсіндіреді.

    4. Іске қатысушы  адамдардың сот  отырысына келмеуінің  салдары. Істің қаралатын уақыты мен орны туралы тиісті түрде хабарланбаған іске қатысушы адамдардың біреуі сот отырысына келамеген жағдайда сот істі қарауды кейінге қалдырады. Содан кейін іске қатысушыларға соттың қайта өткізілетін отырысында істің қаралу уақыты мен орны жайында тиісінше хабарлайды. Бұл жағдайда істі талқылау басынан бастап жүргізіледі.

    5. Соттық іске қатысушы  тұлғалар арыздарын  шешуі. Іске қатысушы тұлғалардың апелляциялық сатыдағы істі қарауға байланысты барлық мәселелер бойынша арыздар мен өтініштерін сот іске қатысушы басқа тұлғалардың пікірін тыңдағаннан кейін шешеді. Мәлімделген өтінімдерді шешу ҚР АІЖК-тің 186-бабының ережелері бойынша жүргізіледі, бұл орайда апелляциялық сатыдағы соттың өтінімдері бірінші сатыдағы сот қанағаттандырмағандығын негізге алын, оны қанағаттандырудан бас тартуға құқығы жоқ.

    6. Істі мәні бойынша  қарау. Істі мәні бойынша қарау судьянъң шағым жасалған шешімиің мән-жайы, апелляциялық шағымның, наразылықтыц дәлелдері және іс материалдары туралы баяндамасымен басталады. Соттың отырысына келген іске қатысушы тұлғалар мен екілдердің түсініктемелерін тыңдайды. Апелляциялық шагым берген немесе наразылық келтірген тұлға және оның өкілі бірінші болып сөз сөйлейді. Егер екі тарап та шешімге шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Тараптардың түсініктемелерінен кейін сот істе бар және тараптар жаңадан табыс еткен, дәлелді себептермен олар бірінші сатыдағы соттың қарауына табыс ете алмаған дәлелдемелерді тексереді. Сотқа қосымша дәлелдемелер табыс еткеп тұлғалар олардың қандай жолмен алынғанын және қосымша дәлелдемелер табыс ету қажеттігі қандай мән-жайларға байланысты туындағанын керсетуге міндетті. Апелдяциялық сатыдағы сот іске қатысушы, сот отырысына келмеген адамдардың түсініктемелерін, сондай-ақ апелляциялық сатыдағы сот отырысына шақырылмаған куәлардың айғақтарын жария етуге құқылы. Егер бұл түсініктемелер мен айтақтарға тараптар дау шығарса, аталған адамдар апелляциялық сатыдағы сотқа шақырылуы мүмкін.

    7. Сот жарыссөздері  және прокурордың  қорытындысы. Іс мәні бойынша қаралып біткен соң төрағалық етуші тараптар мен өкілдерден олардың жасайтын өтінімдері мен толықтырулары туралы сұрайды. Сот бұл өтінімдерді шешіп, содан соң жарыссөздеріне көшеді. Сот жарыссөздері ҚР АІЖК-тің 211-бабында кезделген ережедер бойынша өткізіледі, бұл орайда апелляциялық шағым немесе наразылық берген адам бірінші болып сөйлейді. Шешімге екі тараптар шағым жасаған жағдайда бірінші болып талап қоюшы сөйлейді. Сот жарыссөздерінен кейін прокурор іс бойынша қорытынды береді. Содан соң сот соттың актісін қабылдауға арналған кеңесу бөлмесіне кетеді.

    8. Апелляциялың қаулы шығару және оны жариялау. Апелляциялық сатыда істі қарау нәтижелері бойынша сот актісін қаулы түрінде шығарады (ҚР АІЖК359-бап). Апелляциялық қаулы кеңесу бөлмесінде шығарылып, оған судьялардың барлық құрамы қол қояды және судьялар кеңесу бөлмесінен қайтып келген соң, отырыс залында жарияланады. Апелляциялық сатыдағы сот істі қарағаннан кейін оны бірінші сатыдағы сотқа қайтарады (ҚР АІЖК 369-бап).

    Апелляциядық  сатыдагы сот келесі шешімдердің біреуін  қабылдайды:

    1. Шешімді өзгеріссіз, ал шағымды  немесе наразылықты қанағаттандырмай  тастау туралы;

    2. Бірінші сатыдагы соттың шешімін  өзгерту туралы;

    3. Бірінші сатыдағы сот шешімінің  күшін жоюға және жаңа шешім  шығару туралы (ҚР АІЖК 362-бап);

    4. ҚР АІЖК-тің 364-бабында көзделген  материалдык немесе іс жүргізу  құқығы нормаларының бұзылғаны  анықталған жағдайда шешімнің  күшін жойып, істі бірінші сатыдағы  соттың жаңадан қарауына жіберу  туралы (ҚР АІЖК 365 және 366-баптар);

    5. ҚР АІЖК-тің 247 және 249-баптарында  көзделген негіздер бойынша шешімнің  толық немесе оның бөлігіндегі  күшін жоюға 

    Екi немесе одан көп адамныҢ азаматтыҚ  ҚұҚыҚтар мен мiндеттердi белгiлеу, өзгерту  немесе тоҚтату туралы келiсiмi шарт деп танылады. . Шарттан мiндеттемелiк, заттыҚ, авторлыҚ немесе өзге ҚұҚыҚтыҚ Қатынастар туындауы мүмкiн. Шарт бойынша тарап өз мiндеттемелерiн орындағаны үшiн аҚы алуы немесе бiр-бiрiне бiр нәрсе беруi керек болса, бұл аҚылы шарт болып табылады. 
      2. Бiр тарап екiншi тарапҚа одан аҚы алмай немесе ешнәрсе бермей бiр нәрсенi ұсынуды мiндетiне алған шарт аҚысыз шарт болып табылады. 
      3. Егер заҢдардан, шарттыҢ мазмұнынан немесе мәнiнен өзгеше туындамаса, шарт аҚылы болуы КоммерциялыҚ ұйыммен жасалған және өз ҚызметiнiҢ сипатына Қарай оған өтiнiшпен келетiн әркiмге Қатысты жүзеге және іс бойынша іс жүргізуді қысқарту не арызды қарамай тастау туралы (ҚР АІЖК 367-бап).

Апелляциялық  сатыдан соттың қаулылары қабылданған  күннен бастап заңды күшіне енеді (ҚР АІЖК 368-бап).асырылатын тауарларды сату, жұмыстарды атҚару немесе Қызмет көрсету жөнiндегi оныҢ мiндеттемелерiн белгiлейтiн шарт жария шарт деп танылады (бөлшек сауда, көпшiлiк пайдаланатын көлiкпен тасымалдау, байланыс Қызметiн көрсету, энергиямен Қамтамасыз ету, медицина, мейманхана Қызметiн көрсету және т.б.).  мүмкiн. Ережелерiн тараптардыҢ бiреуi формулярларда немесе өзге стандартты нысандарда белгiлеген және басҚа тарап оны ұсынылған шартҚа тұтастай Қосылу жолы деп Қабылдай алатын шарт Қосылу шарты деп танылады               

 Басқа  тараптардың оның акцептының  офертасына жіберген тараптың  алу сәтінде шарттың жасалды  деп танылатынын аспектісіне  назар аудару керек. Басқаша  айтқанда, оферта бұл шарт жасау  ұсынысы, ал акцепт-осы ұсынысты  қабылдау.               

 Жалпы  түрде кезкелген келісім –  шартта 3 негізгі бөлім болуы керек:  кіріспе, мазмұнды, қорытынды.               

 Кіріспе:                

 Қалыптастасқан  тәжірибеге іскерлік қатынастар  дәстүрлеріне сәйкес кез келген  шартты құру оның реквизиттерінен,  яғни шарт түрін көрсетуден  басталуы керек, бұл оны талқылауды  жеңілдетеді. Содан кейін шарт  жасаған тұлғаның құқық қабілеттігі  мен әрекет қабілетінің бағалау  критериясы болып табылатын оның  номерін, мерзімін және қол  қою орнын бекіту қажет. Бұл  жағдай қол қою орны бойынша  мәлімеде қолданылатын құқықты  таңдау анықталғаннан шетел әріптес  пен шарт жасасқанда да маңызды  болып табылады.               

 Шарттың  кіріспе бөлімінде шарт жасауға  құқықты субьектілер анықталады. Мұнда мемлекеттік тіркеуден  бір реестіріне енгізілген контрагент  фирмаларының толық атаулары  көрсетіледі, яғни тараптардың  заңдық мәртебесі және олардың  шартты қысқартылған атаулары( мысалы, «сатушы» және «сатып алушы»  «жабдықтаушы» және «алушы», «жалға  беруші» және «жалға алушы») Аталмыш  шартқа қол қоятын тұлғаның  лауазымның мәртебелері мен өкілеттіктеріне  ерекше назар аудару керек.  Осыдан басқа, кез келген шарттың  кіріспе бөлімінде міндетті түрде  лауазымды тұлғаның шартқа қол  қою өкілеттігі туындайтын құжат  атауын көрсету керек.               

 Жарғы  негізінде сенімхатсыз қоғам  кәсіпорын және басшыларының  шатрқа отыру құқығы болатынын  білген жөн. Ал басқа тұлғалар  басшы орынбасары, вице-президенттер, филиал жетекшілері жоғарыда  аталғандай, берілген, толтырылған  және куәландырылған сенімхат  негізінде әрекет етуі керек.                 

 Шартқа  отырудың осы талаптарын сақтамау  мәмілені нақты емес деп тануға  себеп болады. Бұл туралы Қ.Р  Азаматтық кодексінде 165 – баб.  Айтылған «мәміле жасауға өкілетті  емес тұлға мен басқа тұлға  атынан жасалған мәміле азаматтық  құқық пен міндеттерді құрып,  өзгертіп, тоқтайды». Осымен қатар  шарттың қатынасқа түсетін талаптар  олр мен жоспарланатын мәміленің  жарғылық құжаттарға қайшы келмей, оларда сәйкес рұқсаттары мен  лицензиянық болуына көз жеткізуі  керек. Тараптар мен жоспарланатын  мәміленің лицензияланатындар қатарына  жатуын 95 ж 17 сәуірдегі Қ.Р –ң  «лицензиялау туралы» заңының  мазмұны мен танысқаннан кейін  тексеруге болады. Лицензиялау тәртібін  бұзу заңсыз кәсіпкерлік болып  есептеліп заңды түрде жазаланады(лицензиялау  туралы заңының 24 бабтың 5 бөлімі)                

 Шарттың мазмұнды бөлігі:               

 Шарттың  ең басты тарауы – мазмұнды  бөлігіне қатысты оның көлемі  құрылымы және мәнін мәлім  түрі мен нақты жағдайлардан  тәуелді болады деп айтуға  болады. Басқаша айтқанда шарттың  заты болады. Тәжірибе көрсеткендей, шартта оны дайындау барысындағы  анықталмағандар мәміле бойынша  тараптардың өз міндеттерін орындау  барысында және өзара есеп  айырусуларды жүзеге асыру барысында  қолайсыз жағдайлардың туындауына  себеп болады. Бұған қарапайым  серіктестік шартындағы табысты  бөлу уақыты мысал бола алады.  Соттың тәжірибеде ең жиі кездесетін  түсініспеушіліктердің бір шартта  жалпы шығындарды, азаматтың бірлескен  іс-әрекетке қатысуы және табысты бөлуге қатысты жағдайды дұрыс анықтамау мен байланысты.Бұл соңғы есепте әріптестердің туындаған дауларды сот алдында шешуіне әкеледі. Сауатсыз құрылған шарттың ең жиі кездесетін кемшіліктерін жалпылай отырып төмендегідегі атауға болады:

-Ұсынылған  шарттардың мазмұны дұрыс толтырылуы  үшін онда аталатын барлық  қосымшаларды қатыстыруы керек  (жұмыс жоспары, мүлік, құрал-жабдық  тізімі, графиктер мен сызбалар);

-шарт  мәтінінде нақты жағдайлар болуы  керек, сондықтан оған «уақытында  орындау», «дереу хабарлау», «үнемі  есеп беру» сияқты өз мазмұны  бойынша нақты емес сөздерді  енгізуге болмайды. Бұл мәмілені  жүзеге асыру барысында қиындықтардың  туындауының себебі болуы мүмкін.

-шартта  қолданылатын терминдер, оның  ішінде арнайы сипаттағы, тараптар  мен бір жақты келісілген түрде  қолданылуы керек. Қажет болған  жағдайда осы терминдердің расшифровкасы  шартты мазмұнды бөлімнің бірінші  тараудың біріне немесе қосымшаға  енгізілуі мүмкін;

-Шартта  неғұрлым толық нақты түрде  мүмкін болған құқық бұзу жағдайларда  2-ші жақтың әрекет ету. Шаралары  мен санкцияларын көрсете отырып  мәмілені жүзеге асырулардың  барлық кезеңдерін бейнелу керек.               

 Тәжірибе  көрсеткендей көптеген жағдайларда  мүмкін болатын жауапкершілікке  декларативтік сілтемелер әдетте  олардың анықталмағандығынан іс  жүзінде жүзеге асырылмайды.

-қайшылықтың  туындауын болдырмау үшін шартта  атқарылатын жұмыс сапасын анықтаудың, сондай-ақ тапсырысшыдан тапсырма  қабылдаудың әдістері мен тәртібін  көрсеткен жөн.

«Есеп – айырысу шарты мен тәртібі» сияқты шарттардың маңызды тарабына ерекше назар аудару керек. Онда 1-ші ретте өндірістің, аванстың және соңғы  төлемдердің көлемі, мерзімі және құжаттың негіздемелері туралы нақты  түрде сөз қозғалуы керек. Алайда есте сақтайтын бір жәйт тараптардың  тауарлар мен қызметтер құнын  дербес анықтау құқығына  қарамастан заңнама тараптарға  түрлі салықтық төлемдедерді төлеу мен байланысты міндетті талаптардың орындалуын жүктеуі мүмкін.               

 Шарттың  мазмұнды бөлігінің дәстүрлі  тараулардың қатарына жасалатын  мәміле түрінен толық тәуелді  болатын «тараптардың құқықтары  мен міндеттері» атты тарауды  енгізу керек.

Өзіне жүктелген шарттардың міндеттерді  орындамағаны үшін жауапкершілік  мөлшерін қарастырылатын тарауды  сауатты түрде өңдеу керек. Шарттардың дәл осы бөлімі тараптардың қызығушылықтан сақтаудын кепілдікдіктің бірі болып табылады. Осылайша аталмыш тарауды өңдеу шарттың  негізі болып табылады және мұнда республиканың барлық құқықтық нормаларын сақтау өте маңызды.               

 Шарттың қорытынды бөлімі               

 Қорытынды  бөлімде міндетті түрде төмендегідегі  көрсету керек:

-шарттың  өзгерістері мен толықтыруларын, әрекет ету және ұзарту мерзімін. Мұнда келесі жағдайларды енгізуге  болады: