ҚР еңбек кодексі

14-бап. Қазақстан  Республикасының еңбек заңнамасын  
              бұзғаны үшін жауаптылық     

 Қазақстан Республикасы  еңбек заңнамасының бұзылуына  кінәлі тұлғалар Қазақстан Республикасының заңдарына сәйкес жауаптылықта болады.

2-тарау. МЕМЛЕКЕТТІК  ОРГАНДАРДЫҢ ЕҢБЕК ҚАТЫНАСТАРЫН  РЕТТЕУ САЛАСЫНДАҒЫ ҚҰЗЫРЕТІ     

15-бап. Қазақстан  Республикасы Үкіметінің еңбек  
              қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті     

 Қазақстан Республикасының  Үкіметі:     

1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау саласындағы  мемлекеттік саясаттың негізгі  бағыттарын әзірлейді және іске  асырылуын қамтамасыз етеді;     

2) еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау саласындағы  мемлекеттік бағдарламалардың әзірленуін  және орындалуын ұйымдастырады;     

3) алып тасталды - 2009.07.17. N 188-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптанқараңыз) Заңымен;     

4) еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау саласында  ақпарат беру және мемлекеттік  статистика жүргізу тәртібін айқындайды ;     

5) шетелдік жұмыс күшін  тарту тәртібін белгілейді;     

6) еңбекке уақытша қабілетсіздігі  бойынша әлеуметтік жәрдемақының  мөлшерін, оны тағайындау және  төлеу тәртібін айқындайды ;     

7) екі айдан астам еңбекке  уақытша қабілетсіздік мерзімі  белгіленуі мүмкін ауру түрлерінің  тізбесін бекітеді ;     

8) орташа жалақыны есептеудің  бірыңғай тәртібін белгілейді ;     

9) Акцияларының бақылау  пакеті мемлекетке тиесілі ұлттық  компаниялардың, акционерлік қоғамдардың  басшы қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу мен сыйлықақы беру шарттары туралы үлгілік ережені бекітеді;     

10) азаматтық қызметке  орналасу және азаматтық қызметшінің  бос лауазымына тұруға конкурс  өткізу тәртібін айқындайды ;     

11) азаматтық қызметшілер  лауазымдарының тізбесін айқындайды ;     

12) жұмыс берушілердің  республикалық бірлестіктерімен  және қызметкерлердің республикалық  бірлестіктерімен бас келісім  жасасады;     

13) тиісті уәкілетті органдардың  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті  қорғау саласындағы нормативтік құқықтық актілерді қабылдау тәртібін белгілейді ; P080217     

14) мемлекеттік бюджет  қаражаты есебінен ұсталатын  ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне  ақы төлеу жүйесін бекітеді ;     

15) ұйымда кадрларды кәсіптік  даярлауға, қайта даярлауға және  олардың біліктілігін арттыруға  қойылатын жалпы талаптарды айқындайды ;     

16) салалық келісімдерде  айқындалатын салалық арттырушы  коэффициенттерді бекітеді ;     

17) бес адамнан көп адам  қаза тапқан кезде топтық жазатайым  оқиғаларды тергеуге комиссия  құрады. 
      Ескерту. 15-бапқа өзгерту енгізілді - Қазақстан Республикасының 2007.12.19. N 9(2008 жылғы 1 қаңтардан бастап қолданысқа енгізіледі), 2009.07.17. N 188-IV(қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз) Заңдарымен.    

  16-бап. Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік органның  
               еңбек қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті    

  Еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік орган: 
      1) еңбек, еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы мемлекеттік саясатты іске асырады; 
      2) қызметтің барлық салаларына арналған еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғауға қойылатын жалпы талаптарды белгілейтін Қазақстан Республикасының нормативтік құқықтық актілерін қабылдайды; 
      3) Қазақстан Республикасының халықты жұмыспен қамту туралы заңнамасы мен еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау талаптарының сақталуына мемлекеттік бақылауды ұйымдастырады; 
      4) мемлекеттік органдардың еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласындағы техникалық регламенттерді әзірлеу жөніндегі қызметін үйлестіреді; P081353, P081351, P081335, P081331, P081265, P081198, P080217, P071398 
      5) еңбек қауіпсіздігін және еңбекті қорғауды қамтамасыз ету саласында басқа мемлекеттік органдармен, сондай-ақ қызметкерлердің және жұмыс берушілердің өкілдерімен үйлестіруді және өзара іс-қимылды жүзеге асырады; 
      6) еңбек кітапшаларының нысанын, оларды жүргізу және сақтау тәртібін белгілейді; 
      7) еңбек жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді ауыстыру және қайта қарау тәртібін белгілейді; 
      8) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдарда еңбек нормаларын ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді; 
      9) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым ставкаларын) мемлекеттік реттеу енгізілетін ұйымдар қызметкерлерінің еңбегіне ақы төлеу жүйесі  бойынша параметрлерді ұсыну, қарау және келісу тәртібін белгілейді; 
      10) облыс (республикалық маңызы бар қала, астана) деңгейінде жасалған салалық келісімдер мен өңірлік келісімдерді тіркеуді жүзеге асырады; 
      11) мемлекеттік еңбек инспекторларын оқытуды және аттестаттауды жүргізеді; 
      12) өндірістегі жазатайым оқиғаларды тергеп-тексерудің уақтылы және объективті жүргізілуін Қазақстан Республикасының заңнамасында белгіленген тәртіппен бақылауды жүзеге асырады; 
      13) еңбек қатынастарын реттеу саласындағы халықаралық ынтымақтастықты жүзеге асырады; 
      14) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау проблемалары жөніндегі зерттеу бағдарламаларын әзірлейді; 
      15) жұмыс берушінің қаражаты есебінен қызметкерлерге сүт, емдік-профилактикалық тағам, арнаулы киім, арнаулы аяқ киім және басқа да жеке қорғану құралдарын беру тәртібі мен нормаларын әзірлеп, бекітеді, сондай-ақ қызметкерлерді ұжымдық қорғану құралдарымен, санитарлық-тұрмыстық үй-жайлармен және құрылғылармен қамтамасыз ету тәртібін белгілейді; 
      16) анықтамалықтарды, біліктілік сипаттамаларын әзірлеу, қайта қарау, бекіту және қолдану тәртібін айқындайды; 
      17) экономикалық қызметтің әрқилы түрдегі ұйымдарының басшылары, мамандары мен басқа да қызметшілері лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын қарайды және келіседі; 
      18) тиісті қызмет салаларындағы уәкілетті мемлекеттік органдардың еңбек жөніндегі үлгілік нормалар мен нормативтерді бекіту тәртібін айқындайды; 
      19) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, он сегіз жасқа толмаған қызметкерлердің ауыр заттарды тасуы мен жылжытуының шекті нормаларын айқындайды; 
      20) денсаулық сақтау саласындағы уәкілетті мемлекеттік органмен келісім бойынша әйелдердің еңбегін пайдалануға тыйым салынатын жұмыстардың тізімін, әйелдердің ауыр заттарды қолмен көтеруінің және жылжытуының шекті нормаларын айқындайды; 
      21) еңбек жағдайлары зиянды (ерекше зиянды) және (немесе) қауіпті өндірістердің, цехтардың, кәсіптер мен лауазымдардың тізімін, ауыр жұмыстардың, жұмыстардың тізбесін айқындайды; 
      22) еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау саласында мониторингті және тәуекелді бағалауды ұйымдастырады; 
      23) өндірістік объектілерді еңбек жағдайлары бойынша міндетті мерзімдік аттестаттау тәртібін белгілейді; 
      24) Ұйымдағы еңбек қауіпсіздігі және еңбекті қорғау қызметі туралы үлгілік ережені бекітеді; 
      25) "Қазақстан Республикасындағы мемлекеттік бақылау және қадағалау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес ведомстволық есептіліктің, тексеру парақтарының нысандарын, тәуекел дәрежесін бағалау критерийлерін, жыл сайынғы тексерулер жоспарларын әзірлейді және бекітеді. 
       Ескерту. 16-бапқа өзгерту енгізілді - ҚР 2009.07.17 N 188-IV (қолданысқа енгізілу тәртібін 2-баптан қараңыз), 2010.03.19 № 258-IV, 2011.01.06 N 378-IV(алғашқы ресми жарияланғанынан кейін күнтізбелік он күн өткен соң қолданысқа енгізіледі) Заңдарымен.     

17-бап. Еңбек  жөніндегі уәкілетті мемлекеттік  органның  
              аумақтық бөлімшелерінің еңбек қатынастарын  
              реттеу саласындағы құзыреті      

 Еңбек жөніндегі уәкілетті  мемлекеттік органның аумақтық бөлімшелері :     

1) Қазақстан Республикасы  еңбек заңнамасының, еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау жөніндегі  талаптардың сақталуына мемлекеттік  бақылауды жүзеге асырады;     

2) жұмыс берушілер табыс  еткен ұжымдық шарттардың мониторингін  жүзеге асырады;     

3) өндірістік жарақаттанудың, кәсіптік аурулардың, кәсіптік уланулардың  себептеріне талдау жүргізеді  және олардың алдын алу жөнінде  ұсыныстар әзірлейді;     

4) өндірістегі жазатайым  оқиғаларды Қазақстан Республикасының  заңнамасында белгіленген тәртіппен  тексереді;     

5) басшы қызметкерлердің  және жұмыс берушілерде еңбек  қауіпсіздігі және еңбекті қорғауды  қамтамасыз етуге жауапты адамдардың  білімін еңбек жөніндегі уәкілетті  мемлекеттік орган бекіткен ережелерге сәйкес тексеруді жүргізеді;     

6) өндірістік мақсаттағы  объектілерді пайдалануға қабылдау  жөніндегі қабылдау комиссиясының  құрамына қатысады;     

7) қызметкерлер мен жұмыс  берушілердің өкілетті өкілдерімен  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті  қорғау нормативтерін жетілдіру  мәселелері бойынша өзара іс-қимыл  жасайды;     

8) қызметкерлердің, жұмыс  берушілердің және олардың өкілдерінің  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті  қорғау мәселелері жөніндегі  өтініштерін қарайды.     

18-бап. Жергілікті  атқарушы органдардың еңбек  
              қатынастарын реттеу саласындағы құзыреті     

 Жергілікті атқарушы  органдар:     

1) тиісті әкімшілік-аумақтық  бірлік аумағында еңбек қызметін  жүзеге асыру үшін шетелдік  жұмысшы күшін тартуға рұқсат  береді;     

2) жергілікті өкілді органның  келісімімен ауылдық (селолық)  жерде жұмыс істейтін денсаулық  сақтау, әлеуметтік қамсыздандыру,  білім беру, мәдениет және спорт  мамандары лауазымдарының тізбесін  айқындайды;     

3) қалалық, аудандық деңгейде  жасалған салалық және өңірлік  келісімдерді тіркеуді жүзеге  асырады;     

4) халықтың тұрмыс-тіршілігін  қамтамасыз ететін ұйымдарда  (қоғамдық көлік, сумен, электр  энергиясымен, жылумен қамтамасыз  ететін ұйымдар) ереуіл өткізуді  келіседі;     

5) жұмыс берушілердің  өңірлік бірлестіктерімен және  қызметкерлердің өңірлік бірлестіктерімен  өңірлік (облыстық, қалалық, аудандық) келісімдер жасайды;     

6) көрсетілетін қызметтеріне (тауарларына, жұмыстарына) тарифтерді (бағаларды, алым ставкаларын)  мемлекеттік реттеу енгізілетін  ұйымдар қызметкерлерінің еңбек  нормаларын және еңбегіне ақы  төлеу жүйесінің параметрлерін  еңбек жөніндегі уәкілетті мемлекеттік  орган белгілеген тәртіппен қарайды және келіседі;     

7) Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған халық санаттарын жұмысқа орналастыру үшін квота белгілейді.

3-тарау. ЕҢБЕК  ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ СУБЪЕКТІЛЕРІ. ЕҢБЕК  ҚАТЫНАСТАРЫНЫҢ ТУЫНДАУ НЕГІЗДЕРІ      

19-бап. Еңбек  қатынастарының субъектілері     

1. Қызметкер мен жұмыс  беруші еңбек қатынастарының  субъектілері болып табылады. 
      Шетелдік заңды тұлға филиалының немесе өкілдігінің басшысы осы заңды тұлға атынан жұмыс берушінің барлық құқықтарын жүзеге асырады және барлық міндеттерін орындайды. 
      2. Жеке және заңды тұлғалар нормативтік құқықтық актілер, сот шешімдері, сондай-ақ құрылтай құжаттары не сенімхат негізінде өздеріне берілген өкілеттіктер шегінде қызметкерлердің немесе жұмыс берушінің мүдделерін білдіреді.     

20-бап. Еңбек  қатынастарының туындау негіздері      

1. Қазақстан Республикасының  заңдарында белгіленген жағдайларды  қоспағанда, еңбек қатынастары қызметкер  мен жұмыс берушінің арасында  осы Кодекске сәйкес жасалған  еңбек шартының негізінде туындайды. 
      2. Қазақстан Республикасының заңдарында, құрылтай құжаттарында, жұмыс берушінің актілерінде белгіленген жағдайларда және тәртіппен еңбек шартын жасау алдында: 
      1) лауазымға сайлану (сайлау); 
      2) тиісті лауазымға орналасуға конкурс бойынша сайлану; 
      3) лауазымға тағайындау немесе лауазымға бекіту; 
      4) заңда уәкілеттік берілген органдардың белгіленген квота есебіне жұмысқа жіберуі; 
      5) еңбек шартын жасасу туралы сот шешімін шығару рәсімдері болуы мүмкін.     

21-бап. Белгіленген  квота есебіне жіберілген  
             азаматтармен еңбек шартын жасасу     

1. Жергілікті атқарушы  орган Қазақстан Республикасының заңдарында айқындалған халық санаттарын жұмысқа орналастыру үшін квота белгілейді. 
      2. Жұмысқа орналасу үшін жіберілген адамдардың біліктілігі жұмыс берушінің талаптарына сәйкес келген жағдайда, жұмыс берушілер белгіленген квота шегінде олармен еңбек шартын жасасады.     

22-бап. Қызметкердің  негізгі құқықтары мен міндеттері      

1. Қызметкердің:     

1) осы Кодексте көзделген  тәртіппен және жағдайларда еңбек  шартын жасасуға, өзгертуге, толықтыруға  және бұзуға;     

2) жұмыс берушіден еңбек  шартының, ұжымдық шарттың талаптарын  орындауды талап етуге;     

3) еңбек қауіпсіздігіне  және еңбекті қорғауға;     

4) еңбек жағдайлары мен  еңбекті қорғаудың жай-күйі туралы  толық және дәйекті ақпарат  алуға;     

5) еңбек шартының, ұжымдық  шарттың талаптарына сәйкес уақтылы  және толық көлемде жалақы  төленуіне;     

6) бос тұрып қалу үшін  осы Кодекске сәйкес ақы алуға;      

7) тынығуға, оның ішінде  жыл сайынғы ақылы еңбек демалысына;      

8) егер Қазақстан Республикасының  заңдарында өзгеше көзделмесе, өз  еңбек құқықтарының берілуі мен  оларды қорғау үшін, кәсіподақ  немесе басқа да бірлестіктер  құру, сондай-ақ оларға мүшелік  құқығын қоса алғанда, бірігуге;      

9) өзінің өкілдері арқылы  ұжымдық келіссөздерге қатысуға  және ұжымдық шарт жобасын  әзірлеуге, сондай-ақ қол қойылған  ұжымдық шартпен танысуға;     

10) осы Кодексте көзделген  тәртіппен кәсіптік даярлықтан, қайта даярлықтан өтуге және  өзінің біліктілігін арттыруға;     

11) еңбек міндеттерін атқаруға  байланысты денсаулығына келтірілген  зиянды өтетуге;     

12) Қазақстан Республикасының заңдарында көзделген жағдайларда міндетті әлеуметтік сақтандырылуға;     

13) кепілдіктерге және  өтемақы төлемдеріне;     

14) өзінің құқықтары мен  заңды мүдделерін заңға қайшы  келмейтін барлық тәсілдермен  қорғауға;     

15) бірдей еңбегі үшін  қандай да болмасын кемсітусіз  бірдей ақы алуға;     

16) еңбек дауын шешу  үшін таңдауы бойынша келісім  комиссиясына, сотқа жүгінуге;     

17) еңбек қауіпсіздігі  және еңбекті қорғау талаптарына  сәйкес жабдықталған жұмыс орнына;      

18) Қазақстан Республикасының  еңбек қауіпсіздігі және еңбекті  қорғау туралы заңнамасында, сондай-ақ  еңбек шартында, ұжымдық  шартта көзделген талаптарға сәйкес жеке және ұжымдық қорғану құралдарымен, арнаулы киіммен қамтамасыз етілуге;     

19) өзінің денсаулығына  немесе өміріне қауіп төндіретін  жағдай туындаған кезде, бұл  туралы тікелей басшы немесе  жұмыс берушінің өкілін хабардар  ете отырып, жұмысты орындаудан  бас тартуға;