Ұйымның жал операциясын аудиттеу және талдау

Жоғарыда келтірілген негізгі өндірістік қорлардың қозғалысы және техникалық жағдайын талдаудан біз 2010 жылы «Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ көп мөлшерде жаңа негізгі қорлар сатып алынған, ол 17227 мың  тенгені құрады, соның ішінде оның көп бөлігін машиналар, құрал - жабдықтар және көлік құралдары алып отыр. Негізгі қорларды толықтырулар есебінен құрал-жабдықтарды енгізудің есебінен жарамдылығы жоғарылауы байқалады.

Жүргізілген талдау нәтижесі бойынша «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорларды тиімді пайдалану және жағдайын талдауды жетілдіру бойынша келесі қорытындыларды және ұсыныстарды құрастыруға болады. 2010 жылы өнеркәсіптік-өндірістік негізгі қорлардың ортажылдық құны 2009 жылмен салыстырғанда 10,7% өсті (73855/66735 = 110,7), ал жоспарды орындау проценті 102,6%  құрады (73855/72000= 102,6). Қорлардың активті бөлігінің құны (машиналар және құрал-жабдықтар) 2000 жылмен салыстырғанда 46,7% өсті, яғни бұл қозғалысқа жаңа құрал-жабдықтар енгізілгендігімен түсіндіріледі.

Негізгі қорлардың техникалық жағдайын талдау негізгі қорлардың көп бөлігі жақсы жағдайда екенін көрсетеді. Талдау қорытындысы бойынша жарамдылық коэффициенті 93%  құрады, ауыстыру коэффициенті 2001 жылы 20,7 % құрады. Барлық негізгі қорлар бойынша тозу коэффициенті жыл аяғына 0,003 (0,064 – 0,067) төмендеді және 0,064 немесе 6,4% құрады. Кәсіпорынның негізгі қорлардың техникалық жағдайының берілген көрсеткіштері кәсіпорында негізгі қорлардың техникалық деңгейі өндірістің берілген көлемін толық масштабты орындауға жағдай туғызады.

«Мұнайгазқұрылыс»  ААҚ негізгі қорларының механикалық жағдайын талдауды қорыта келе тиімді пайдаланудың факторы ретінде негізгі қорлардың техникалық жағдайы ұсынылатын талаптарға сай келеді және еңбек өнімділігін арттыратын, оны тиімді пайдалануға, кәсіпорынның технико-экономикалық көрсеткіштерін жақсартуға мүмкіндіктер туғызады.

ҚОРЫТЫНДЫ

Мен курстық жұмысымды қорытындылай келе, жал бұл активтердің меншік иесі екінші тұлғаға өзара келісілген ақыға белгілі бір уақытқа активтерді пайдалану құқығын беру шарты. Уақытша активтерді белгілі бір жал сомасын төлей отырып, пайдалану жалдың ең басты міндеті болып саналады. Қазіргі кезде жалдау көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік береді:

- жалдау ақша қаражаттарымен байланысты мәселелерді шешуге мүмкіндік береді;

- активтерді жалға алу жалгерге жоғары техникалық құралдардың моральдық тозуынан қорғануға мүмкіндік береді;

- жал объектілерін сатып алу мүмкіндігі қарастырылады.

Жалдау көптеген мәселелерді шешуге мүмкіндік бергенімен, сонымен қатар, оның кемшіліктері де бар:

- жалға алынған активтер бойынша төленетін жалдау сыйақылары жоғары болуы мүмкін;

- жоғары пайыздық ставка жалға  берушінің тәуекелділігін көтеріп, зиян шегуіне ықпал етуі мүмкін.

          Жалға алушы және жалға беруші ретінде заңды тұлғалар да, сонымен қатар жеке тұлғалар да қатыса алады (жеке кәсіпкер ретінде тіркелгендер де, тіркелмегендер де).

Мүлікті жалға беру мүлікті басқару құқығын бөлісу болып табылады. Соған сәйкес, мүлікті жалға беру құқығы ең алдымен оның меншік иесінің құқығы болып саналады. Жалға беруші өкілі де қатыса алады. Мысалы, соған сәйкес келісім шарт бойынша мешік иесінің заңды өкілі мүлікті жалға бере алады [ 22, 297 б].

Заң талаптары бойынша ерекше жағдайларда, келісім шарт бойынша  жалға беруші ретінде тек қана мамандандырлған мекемелердің қатысуы мүмкін. Мысалы, келісім шарт бойынша жалға мүлік беретін жалға беруші ретінде, тек қана тұрақты түрде кәсіпкерлікпен айналысатын тұлғалардың ғана құқысы бар.

Жасалған келісім шарттың мерзімі біткеннен кейін, жалға алушы егер мүлікті жалға берушінің тарапынан, келісім шарттың мерзімін әрі қарай созу туралы ескерту алмаса, онда жалға алушы мүлікті пайдалану құқығын жалғастыра беруге құқылы. Ондай жағдайда келісім шарт бұрынғы қалпындағы шарттар бойынша жалғасын  тапты деп саналады. Бір сөзбен айтқанда, келісім шартты тоқтату туралы екі тарапта алдын ала, заңда көрсетілген мерзімге сай уақытта ескертуге міндетті.

Жүргізілген талдау нәтижесі бойынша «Мұнайгазқұрылыс» ААҚ негізгі қорларды тиімді пайдалану және жағдайын талдауды жетілдіру бойынша келесі қорытындыларды және ұсыныстарды құрастыруға болады. 2009 жылы өнеркәсіптік - өндірістік негізгі қорлардың ортажылдық құны 2010 жылмен салыстырғанда 10,7% өсті (73855/66735 = 110,7), ал жоспарды орындау проценті 102,6%  құрады (73855/72000= 102,6). Қорлардың активті бөлігінің құны (машиналар және құрал - жабдықтар) 2009 жылмен салыстырғанда 46,7% өсті, яғни бұл қозғалысқа жаңа құрал - жабдықтар енгізілгендігімен түсіндіріледі.

Кәсіпорынның негізгі қорларын сапалы пайдалануды сипаттайтын көрсеткіш – қорқайтарымы болса жүргізілген талдау бойынша өнеркәсіпті-өндірістік және олардың активті бөлігі алдыңғы жылмен салыстырғанда өскен.

Барлық берілген бағыттар кәсіпорынды дамыту жоспарында қарастырылады. Осы шараларды жүзеге асыру нәтижесінде 3-4 жылдан кейін кәсіпорынның бір қалыпты өзінің дамуы қамтамасыз етіледі және әр түрлі тұрақсыз сыртқы факторлар кәсіпорынға айтарлықтай әсерін тигізбейді.

ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР

1. Қазақстан Республикасының кейбір заңнамалық бухгалтерлік есеп және қаржылық есептілік мәселелелері бойынша өзгерістер мен толықтырулар енгізу туралы: ҚР Президентінің 2007жылы 28 ақпан №235 – ІІІ ҚР Заңы// Егемен Қазақстан – 2007 жыл 12 наурыз. - 6-7 бет

2. Халықаралық қаржылық  есеп  беру  стандарттары. 

3. Қазақстан   Республикасының Азаматтық кодексінің ресми мәтіні (Жалпы және ерекше бөлімдер): 2 - бас., 2007 жылғы 1 ақпанға дейінгі өзгертулер мен толықтырулар енгізілген нұсқасында. - Алматы: Жеті жарғы, 2007. – 488 бет.

4. Нұрсейітов Е.О., Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп / Оқулық құралы. - Алматы, «Издательство LEM» ЖШС, 2009. – 390 бет.

5. Қаржылық есеп: оқу құралы / Қ.К. Кеулімжаев, З.Н. Әжібаева, Н.А. Құдайбергенов, А.Ә. Жантаева  - Алматы: экономика, 2001. – 330 бет

6.  Баймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп: оқулық / Жалпы редакциясын басқарған, э.ғ.д., профессор К.Ш. Дүйсенбаев. 2 – ші басылым, қайта өңделген және толықтырылған. – Алматы: Издат Маркет, 2005 – 312 б.

7. Баяхметов Т.Б., Ашимова А.А. Аралық қаржылық есеп (оқу құралы) – Алматы: Каз ККА баспасы, 2006. – 156 бет.

8. http//www.buhgalter.kz

9. "Салық және бюджетке төленетін басқа да міндетті төлемдер
туралы "2001 жылғы 12 маусымдағы №209-11 Қазақстан Респуб-
ликасының салық кодексі.

10. Толпаков Ж.С. Бухгалтерлік есеп: Оқулық. – Қарағанды, «Қарағанды полиграфиясы» АҚ, 2009. 568 б.

11. Тулешова Г.К. Финансовый учет и отчетность в соответствии с международными стандартами. Часть I / под общ. ред. академика К.А. Сагадиева, - Алматы.: Бизнес информация, 2005. – 280 с.

12. Баймұханова С.Б., Балапанова Ә.Ж.  «Бухгалтерлік  есеп», Алматы 2001ж., 236 б.

13. Бухгалтерлік   есептің   типтік   шоттар   жоспары.    Қазақстан
Республикасы қаржы министрлігінің 2007 жылы 23 маусымдағы
бұйрығымен бекітілген.

          14.  Баймұханова С. Б. Қаржылық есеп: Оқулық. - Алматы, 2007. - 296б. 

15. В.К.Радостовец, Т.Ғ. Ғабдуллин. В.В. Радостовец, О.И. Шмидт             Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп: Өңделіп және толықтырылып 3 – ші баасылуы. -  Алматы: Қазақстан – аудит орталығы, 2002, - 656  б.

16. Абдыкалыков Т.А., Сатмурзаев А.А., «Основы бухгалтерского учета и аудита» Алматы 2001, 236с.

17.  Әбдіқалықов Т.Ә. «Бухгалтерлік есеп және аудит». Алматы 2000ж. 168 б.

18. Балапанова Ә.Ж. «Аудиттің теориялық негіздері». Алматы 2003ж. 93 б.

19. Абленов Д.О. Аудит негіздері: Оқулық. – Алматы: Экономика, 2005. – 400 б.

20. Дюсембаев К.Ш., «Аудит и анализ в системе управления финансами» Алматы 2000г., 293 с.

21.  Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау / Оқу құралы. – Алматы: Экономика. 2001-330 б.

22. Тасмағамбетов Т.А., Омаров А.Ш. т.б. «Қаржы есебі» Алматы 1998ж. 475 б.