Аллергиядан қалай айығуға  болады?

Әр ғасырдың және әр мыңжылдықтың өздеріне тән  сырқаттары бар. Осындай жағдайлар  болды, қазіргі кезде кездеседі  де, келешекте де кездесетін болады. Бұған қоршаған ортаға жәндіктердің қалыптасуы, атап айтқанда жаңа аймаққа, адамдарда, малда, өсімдіктерде, мал  және өсімдік паразиттерінің де (бұлардың ішінде микроорганизмдердің де) қалыптасуы.

Бүгінгі кезде көтеріп отырған мәселені толық түсіну үшін кейбір кеселдердің  тарихынан мысал келтірейік. Он сегіз  ғасыр бойы қышыма кеселін адамзат  жұқпайтын ауру деп санап келген. Аурудың себебін адам ағзасындағы  сұйық құрамдардың дұрыс қосылмағандығынан  деп пайымдаған. Микроскоп пайда  болғаннан кейін, ауру адамның денесінен  табылған ұсақ Саркоптес кенесі қышыманың  себепкері екендігі анықталды. Дегенмен, тағы біржарым ғасыр бойы қышыма жұқпайтын  кесел деп айтуды жалғастырған ғалымдар да табылған еді. Дұрысы – қышыма кеселінің  жұқпалылығы. Осы пікірге сәйкес шаралар қолданғаннан кейін қышыма кеселі адамдар арасында жойылды. Соның  өзінде де қазіргі кезде дүние  жүзінің әр бұрышында бұл кесел  аздап кездесіп тұрады. Біздің заманымызда  қышыманың тарихына ұқсайтын жағдай кездесуде.

1841 жылы  ауру және сау адамдардың терісін  зерттеу барысында Демодекс деген  ұсақ кене жүз процентте табылған. Қазіргі күнге дейін бұл кенені  ғалымдар адам терісіне зиянсыз,  сапрофит жәндік деп санайды.  Қышыма ауруымен ауырған адамдардың  денесін зерттегенде, барлығынан  Дерматофагоид деген ұсақ кенелер  табылған және қазір де табылады. Дегенмен осы кененің қоздыратын  кеселі толық зерттелмегендіктен, қазіргі кезге дейін аталған  дертке қарсы ем жүргізіліп  жатқан жоқ. Қышымамен ауырған  адамдарды емдейді, одан кейін  қалған кышыну, бөрткендер сияқты  белгілер емделмей қалады. Аса  қышынған адамдар: «Терімнің ішінде  жәндіктердің қимылын сезінем»  дегендерін жындыханаға жатқызуға  дейін барады (бұл туралы шет  ел ғалымдары мәлімдейді). Ал, қышынбайтын  кісілердің кейбіреуінде терісінен  Саркоптес кенесі табылғанымен, ғылыми баспаларда бұл жағдай  аурудың белгісі емес, акаротрегерство  деп аталып кеткен.

Қазіргі кезде аллергиямен ауыратын адамдардың саны өте көп. Кейбір мемлекеттерде  төрт немесе үш адамның ішінен біреуі аллергиямен ауырады. Осы жағдайға байланысты Европаның ғалымдары  аллергияны жұқпалы індет ретінде  таралғанын мәлімдейді. «Көп ұзамай келешекте  аллергия Құрама Штаттарында да жиі  кездеседі» деген жорамды американың ғалымдары айтуда. Аллергияның адамдар  арасында тарағанына біраз уақыт  болғанымен, медицинада оның айығу  жолдары табылмаған. Сондықтан медицинада бүгінгі күнге дейін аллергия емделмейтін кесел деп есептеледі. ХХ ғасырдың аяғы мен ХХI ғасырдың басында  аллергияның кең тарауы себепті  аллергия аталған ғасырлардың обасы  деп саналады. Қазақстанда да аллергия кеселі кең тараған.

Біз аллергияның  шын мәнінде қандай кесел екенін білеміз бе? Бұл кесел неден  пайда болады? Бір қарағанда бұл  сұрақ орынсыз көрінеді. Аллергияны қазіргі кезде білмейтін жан кем де кем. Кішкене баладан бастап қарияға дейін аллергияны жақсы біледі. Аллергияның адамдар арасында мол тарағаны соншалықты, тіпті кейбір кісілер сондай белгілерін (түшкіріп, мұрны бітіп, жөтеліп, көзі жасауратып) сезінгенде, өздеріне аллергия деп диагноз қойып, дәріханадан тиісті дәрілерді сатып алып, өз бетінше ем қолдана бастайды. Аллергияның белгілері қатты ұлғайғанда ғана дәрігерге барып көрінеді. Бұл, әрине дұрыс емес.

Есімде  сексенінші жылдардың басы. Халық  арасында аллергияны біле қоймаған кез. Сол жылдары аллергияның бағыты ауыр емес болатын. Аллергиядан адамдар  өте сирек шетінейтін. Бүйрек кеселімен  ауыратын бір кісімен сұқбат есімнен  кетпейді: «Аллергияны да кесел деп  санайсыз ба? Көп болса түшкірерсіз, пысқырарсыз, бірақ одан өлмейсіз ғой!»  дегені және содан кейін қарқылдап  күлгені. Ал, қазіргі кезде аллергиямен  ауыратын адамдар олай айта алар ма екен? Соңғы үш онжылдықтың ішінде, әр он жыл сайын аллергиямен ауыратын адамдардың саны екі есе көбеюде. Аталған кеселдің бағыты өте қиындай  түсті. Бұндай жағдайды бүкіл дүние  жүзінің ғалымдары дәлелдеуде. Айтылған жағдай немен байланысты? Жалпы медицина және оның аллергология саласы дамыған  кезеңінде мұндай жағдай не себептен туындап отыр? Бұл сұрақтың өзінен жауап туады: аталып кеткен салаларда  аллергия туралы түсініктердің дұрыс  еместігі.

Медицина  бойынша аллергия кеселі аллергендермен қоздырылады. Бұл адам ағзасының  өзгергендігі болып саналады. Мұндай ағза бұрын соңды кезігіп жүрген химиялық, дәрілік, физикалық, биологиялық  және тағы да басқа заттарды өзгерген ағзаның дұрыс қабылдамауы. Біріншіден, өзгерген ағза аллергендерге антигендерді өндіреді, екіншіден әрі қарай  аллергендермен кезіккен кезде реакция  беріп, аллергияны тудырады екен. Аллергия кез-келген жаста пайда болатындығы  белгілі. Қозатын аллергиялық реакцияның күші де әр түрлі болады. Оған аллергендердің көлемі және түрі байланысты емес. Ең жиі  аллергиялық реакция тері мен  кілегей қабықтарда кездеседі. Ал соңғы  жылдардың тағы бір жаңалығы –  аллергияның іш құрылыстарында болуы.

Ерте  ме кеш пе шындық анықталады. Оған да бір себеп болады. Аллергияның  шын мәнінде қандай кесел екендігін  анықтайтын мынадай бір оқиға  болған еді. 1981 жылдың сәуір айында маркұм профессор Р.К. Мақашеваның  дәрігерлерді үйрету сабағына (консультативтік  қабылдауына) бір әріптесі келген еді. Ол кісінің айтуы бойынша, өз-өзіне  ендірген демодекоз кеселін емдеу  кезінде аллергия қосылып, соған  байланысты ол кеңес сұрап келген еді. Профессор сенбегендік білдіргенімен, аллергияның бар екендігін дәлелдеген еді. Сонда ғана бірінші рет көрінуге келген дәрігер жалпы медицинада аллергия туралы түсініктің дұрыс еместігін сезген еді. Сол дәрігер мен болатынмын.

Аталған жағдайдан бастап біз аллергияны зерттеп, оның дұрыс емдеу жолдарын іздедік. 25 жыл ішінде өзімнен басқа 8548 тері ауруымен және аллергиямен  ауыратын адамдарды кеселінен толық  айықтырдық. Аталмыш уақыт ішінде біз аллергия кеселін жалпы анықтауды  үйрендік. Қазіргі кезде аллергия деген қандай ауру екенін айта аламыз. Біздің нәтижеміздің дұрыстығын уақыт, толық айықтыру және зерттеу жолдары  айқындайды.

Сонымен аллергия дегеніміз созылмалы індеттің бір түрі болып шықты. Ауруды қоздыратын себепшілердің ішінде бірінші қатарда  ұсақ, көзге көрінбейтін кенелер  екен. Бұлардың ішінде Демодекс және Дерматофагоидтер жиі кездеседі. Кенелер жалғыз ғана болмайды. Олар ағзасының ішінде міндетті түрде әр түрлі микроорганизмдерді (бактериялар, вирустар, грибоктар, және т.б.) ала жүреді. Кесел ағзаға енгеннен бастап бірінші субъективтік белгісін бергенге дейін көп уақыт өтуі мүмкін. Көп себептер, соның ішінде адам ағзасының мықтылығы (иммунитеті), жеке гигиенасы, тағам қабылдау, тірлік жасау және демалыс қабілеттері (әдеттері), тағы да басқалары бұл  мезгілдің ұзақтығына әсер етеді. Кеселді  «көрмегендік», онымен тиісті жолдармен  күреспегендік бірте-бірте індеттің асқынуына әкеліп соқтырады. Адамда ұсақ кенелер қоздыратын кеселдер акариаз, акароз, қышыма, тағы да басқаша атпен  аталады. Акариаздың асқынған жолдарының ішінде қазіргі заманда кең тарағандары: тері аурулары, аллергия, ревматикалық, жүрек, қан тамырлары, жүйке, психикалық, кауіпті ісік және тағы да басқалары. Бүгінгі күні біз толық айықтыра алатын кеселдердің ішінде – күн сәулесінен болатын терінің қабынуы (фотодерматоз), дискоидты қызыл жегі, дерматиттер; тағамға, дәріге, шыбын-шіркеулердің уына аллергия; розацеа, мұрын тері бездерінің ісігі (ринофима), созылмалы тері ауыруы (экзема), нейродермит, теңге қотыр (псориаз), парапсориаз, қышыма, шиқан басу, демодекоз, аллергиялық тұмау, тыртық түйін (келлоид), эритродермия, қызыл жегі жүйесінің бастапқы кезеңі, ақтаңдақтың бастапқы кезеңі, терінің қатаюы (склеродермия) жүйесінің бастапқы кезеңі, дерматомиозиттің бастапқы кезеңі, терінің қатерлі ісік алдындағы сырқауы, терінің қатерлі ісігі, көп уақытқа созылған қайталанбалы есегжем деп аталатын, және т.б. сырқаттар. Аталмыш кеселдер бүкіл дүние жүзінде кең таралғандығы біздерге акариаз ауруы пандемия ретінде тарағандығын айтуға мәжбүр етеді. Егер ауру адамды кеселдің пайда болу себебінен айықтыру жолдарымен толық сауықтырсақ, одан артық кеселдің себебін дәлелдейтін жолдар болуы мүмкін бе?

Міндетті  түрде ұсақ кенелер қайдан шығып  жатыр деген сұрақ туады. Бүкіл  дүние жүзі ғалымдарының зерттеуі бойынша ұсақ кенелер бұрынғы заманнан бастап бізбен бірге, біздің үйімізде тұрады екен. Бірте-бірте жақын аймағымыздан кенелер біздің киімімізге, денемізге енуді үйренген. Уақыт өте келе олар адамдардың ішкі құрылысында да өмір сүрүді үйренген.

Кесел анық көрініп тұрса, оны бәріде көреді. Ал, акариаздың ұсақ белгілерін де білгендеріңіз  абзал. Олардың ішінде терінің қызаруы, аса қоңыр болуы, бөртуі, дақтануы, аса құрғақ немесе аса майлы болуы. Адамның сау терісі ешқашанда  майлы немесе құрғақ, дақты болмайды. Сол тәрізді шаш та түспейді.

Біздің  халқымыздың жерге отырып, жерге  жататын әдеті бар. Баяғы заманда  киіз үйде тұрып, оны таза жерге құрып, күніне шаңырақты немесе керегені ашып, үй ішін желмен тазалап тұрған. Күннің көзі жағымсыз жәндіктерден үйдің тазалануына  да себепкер болған. Төселген киіздер  мен кілемдерді, төсеніштерді де тазалап  тұрған. Бұған қосымша төсек жаймаларын, көрпе-жастықтарды жиі-жиі күннің көзіне жайып, қағып, сілкіп тұрған. Сол  себепті де адамдар арасында акариаз  да көп болмаған. Сондай-ақ халық  тығыздығы өте аз болған. Ал, қазіргі  кезде адамдар өте ыңғайсыз жағдайда өмір сүруде. Тұратын пәтерлеріміз де тар. Жоғарғы қабаттан үй мүлкін далаға шығарып, күнге кептіріп, қағып  сілкудің өзі – өте қиын. Оның үстіне күннің көзі де үй ішіне аса  көп түсе қоймайды. Ал үйді кілемге  толтырып, жерге отырып, жататын  әдет-ғұрпымыз қала қойған жоқ. Бұл  жағдайда ұсақ кенелердің өсіп өнуіне аса ыңғайлы. Сондай-ақ көріскенде құшақтасып, сүйіскенде де кенелер бір кісіден  екіншісіне көшуі мүмкін. Ала берістеріміз де көп. Бір-бірімізбен киімді де ауыстыра береміз. Кез-келген жерге отыра  саламыз. Көзбен көрінбейтін жәндіктермен тиісті түрде күреспенгендігімізге байланысты, ұсақ кенелер адамның  аяғы басылған жерлердің бәріне кең  тарап үлгірген екен. Ал, бөтен жерлерде өзіңізді қалай ұстайтыныңызды әрі  қарай өздеріңіз ойланыңыздар.

Қандай  кесел болса да аспаннан түспейді. Кез-келген кесел біздің әдет-ғұрыпымызға, тағам қабылдау әдетімізге, аймаққа  және басқа адамдармен қарым- қатынасымызға  байланысты. Ал біз болсақ, қауіпті  ісік қайдан пайда болды деп, оған ем іздей бастаймыз. Бетіміздің қызаруы, құрғақ теріміз сол аурудың бастама  белгілерінің бірі екендігін үш ұйықтасақ  та есімізге келмейді. Сондықтан да аллергия болсын, қауіпті ісіктер  болсын кең тарауын жалғастыруда. Ойланыңыздар, ағайын! Тек қана себебін  анықтайтын ем, тек қана тиісті күрес  кеселден әркез айықтыратындығын естен  шығармауға тиістіміз.

Жастарға, акариаздың жеңіл белгілері бар  адамдарға айтатын кеңесіміз: тазалықты  мықты сақтаңыздар. Апта сайын моншаға да баруды ұмытпаңыздар. Бұған қосымша киімдеріңізді уақытында тазалап, үтіктеуді де біліңіздер. Төсек салардың алдында едендегі киіздеріңізді, кілемдеріңізді тазалаңыздар. Төсек мүліктерін де таза ұстауға тырысыңыздар. Ал аллергия, тері ауруларына және жоғарыда тізілген ауруларға шалдыққандарыңыз, бізге келіп, көмек алуыңызға болады.