Курс лекций по "Земельному праву"

26-бап. Жерге мемлекеттiк меншiк

1. Мемлекеттiк билiк органдарына,  мемлекеттік ұйымдар мен мекемелерге  берiлген, қорғаныс қажеттерiне пайдаланылатын, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар  алып жатқан, сауықтыру және тарихи-мәдени  мақсаттағы, орман және су қорларының, елдi мекендер жерiндегi ортақ  пайдаланудағы, босалқы жер, оның iшiнде арнайы жер қорының жер  учаскелерi, кенттер мен ауылдық  елдi мекендердiң маңындағы жайылымдық  және шабындық алқаптар, сондай-ақ  жеке меншiкке берiлмеген шалғайдағы  жайылымдар мен басқа да жерлер  мемлекеттiк меншiкте болады.

2. Мынадай жер учаскелерi:

қорғаныс және мемлекеттiк  қауiпсiздiк, мемлекеттiк меншiктегi қорғаныс өнеркәсiбi қажеттерiне; Қазақстан Республикасының  Мемлекеттiк шекарасын қорғау және күзету үшiн тұрғызылған инженерлiк-техникалық құрылыстар, коммуникациялар орналасқан; кеден қажеттерiне арналған жер учаскелерi;

ерекше қорғалатын табиғи аумақтар;

осы Кодекстiң 128-бабының 4-тармағында санамаланған жер учаскелерiн қоспағанда, орман қорының жерi;

осы Кодекстiң 133-бабының 2-тармағында санамаланған жер учаскелерiн қоспағанда, су қорының жерi;

магистральдық темiр жол  желiлерi мен ортақ пайдаланудағы  автомобиль жолдары;

жеке меншiк құқығындағы  үйлер мен ғимараттардың және оларға қызмет көрсетуге қажеттi жер  учаскелерiн қоспағанда, елдi мекендердегi ортақ пайдаланудағы аумақтар орналасқан жер учаскелерi жеке меншiкте бола алмайды.

3. Азаматтар және мемлекеттiк  емес заңды тұлғалардың бөлек  меншiгiне:

тұрғын халықтың қажетiне арнап пайдаланылатын және соған  арналған жайылымдық және шабындық алқаптар;

ортақ пайдаланудағы жолдар, оның iшiнде шаруашылықаралық және мекенаралық  маңызы бар, сондай-ақ ортақ пайдаланудағы  жер учаскелерiне өтуге арналған жолдар;

жер учаскелерiнiң екi немесе одан көп меншiк иелерi немесе жер  пайдаланушылар бiрлесiп пайдаланатын суландыру құрылыстары (суландыру  каналдары, суағарлар, құдықтар, суат пункттерi) орналасқан жер учаскелерi берiлмейдi.

2009.04.07 №  166-IV ҚР Заңымен 4-тармақ өзгертілді (бұр.ред.қара)

4. Ерекше қорғалатын табиғи  аумақтарды, магистральды темiр жолдарды, ортақ пайдаланудағы автомобиль  жолдарын және магистральды құбырларды, энергетиканы дамыту үшін белгiленген тәртiппен резервке қойылған, сондай-ақ сәулет-қала құрылысының және (немесе) құрылыстың бекiтiлген құжаттамасына сәйкес әкiмшiлiк және әлеуметтiк маңызы бар объектiлер (әуежайлар, әуеайлақтар, вокзалдар, станциялар, ортақ пайдаланудағы жолдар, мемлекеттiк органдардың әкiмшiлiк ғимараттары, ауруханалар, мектептер, мемлекеттiк тұрғын үй қоры, парктер, бульварлар, гүлзарлар және қоғамдық пайдаланудағы басқа объектiлер) құрылысына арналған жер учаскелерi олардың жобалық игерiлуiне дейiн жер пайдаланушыларға басқа мақсаттар үшiн уақытша пайдалану құқығымен берiлуi мүмкiн.

5. Егер осы Кодекске  сәйкес мемлекеттiк меншiктегi жер  учаскелерi жеке меншiкте бола  алатын жағдайда, оларды азаматтар  мен мемлекеттiк емес заңды  тұлғалардың меншiгiне беруден  бас тартуға жол берiлмейдi. 

 

27-бап. Мемлекеттiк меншiк құқығын iске асыру

Мемлекеттiк меншiктегi жерден жер учаскелерi:

1) жеке меншiкке сатылуы  немесе өтеусiз берiлуi;

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    1-1)  тармақшамен  толықтырылды 

1-1) ұлттық компания мәртебесі  бар әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорациялардың  жарғылық капиталының (меншігінің) төлеміне берілуі;

2) тұрақты немесе уақытша  жер пайдалануға берiлуi;

3) осы Кодексте, Қазақстан Республикасының өзге де заң актiлерiнде немесе халықаралық шарттарда көзделген жағдайларда өзге де құқықтық нысандарда iске асырылуы мүмкiн. 

 

4-тарау. Жер  пайдалану құқығы 

 

28-бап. Жер пайдалану құқығының режимі

Жер пайдалану құқығы заттық құқық болып табылады. Осы Кодекске немесе заттық құқықтың мәнiне қайшы  келмейтiндiктен, жер пайдалану құқығына меншiк құқығы туралы нормалар қолданылады.  

 

29-бап. Жер пайдалану құқығының түрлерi

1. Жер пайдалану құқығы  тұрақты немесе уақытша, иелiктен  шығарылатын немесе шығарылмайтын,  өтеулi немесе өтеусiз алынатын  болуы мүмкiн.

2. Осы Кодексте және  Қазақстан Республикасының өзге  де заң актiлерiнде белгiленген  негiздерден басқа реттерде ешкiмдi де жер пайдалану құқығынан  айыруға болмайды. 

 

30-бап. Жер пайдалану құқығының субъектiлерi

Жер пайдаланушылар:

1) мемлекеттiк және мемлекеттiк  емес;

2) ұлттық және шетелдiк;

3) жеке және заңды тұлғалар;

4) тұрақты және уақытша;

5) бастапқы және кейiнгi болып бөлiнедi. 

 

31-бап. Жер пайдалану құқығының туындауы

1. Жep пайдалану құқығы:

1) жер пайдалану құқығын  табыстау;

2) жер пайдалану құқығын  беру;

3) жер пайдалану құқығының  әмбебап құқықтық мирасқорлық  тәртiбiмен ауысуы (мұраға қалдыру,  заңды тұлғаның қайта ұйымдастырылуы) арқылы туындайды.

2. Жер пайдалану құқығын  табыстау, беру және оның ауысуы  жер учаскесiнiң нысаналы мақсаты  ескерiле отырып жүзеге асырылуға  тиiс.

3. Жер пайдалану құқығы:

1) мемлекеттiк органдар  актiлерiнiң;

2) азаматтық-құқықтық мәмiлелердiң  негiзiнде;

3) Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген өзге де  негiздерде туындайды. 

 

32-бап. Жер пайдалану құқығын табыстау

1. Жер пайдалану құқығын  табыстау тұлғаға жер пайдалану  құқығын тiкелей мемлекеттiң беретiнiн  бiлдiредi. 

 

2006.10.01. № 116-III ҚР Заңымен 2 тармақ өзгертілді  (бұр. ред. қара)  (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді); ҚР 2007.06.07. № 275-III ҚР Заңымен 2-тармақ жаңа редакцияда (бұр.ред.қара); 2009.10.07 № 180-IV ҚР Заңымен 2-тармақ өзгертілді (бұр.ред.қара)

2. Азаматтарға және заңды  тұлғаларға жер пайдалану құқығын  табыстау облыстың (республикалық  маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар  қаланың) жергілікті атқарушы  органының шешімі негізінде, ал  арнайы экономикалық аймақ аумағында  арнайы экономикалық аймақ әкімшілігінің  шешімі негізінде жер учаскесіне  құқық табыстау жөніндегі құзыретке  сәйкес жүргізіледі. 

 

2006.10.01. № 116-III  Заңымен (бұр. ред. қара)  (2006.01.01. бастап қолданысқа енгізілді); 2007.06.07. № 275-III  Заңымен  (бұр.ред.қара) ;   2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    (бұр. ред. қара ); 2009.10.07 № 180-IV ҚР Заңымен(бұр.ред.қара) 3-тармақ  өзгертілді

3. Облыстың (республикалық маңызы бар қаланың, астананың), ауданның (облыстық маңызы бар қаланың) жер қатынастары жөніндегі уәкілетті органы өз құзыреті шегінде  мемлекеттiк емес жер пайдаланушыларға уақытша жер пайдалану құқығын табыстаған кезде    Қазақстан Республикасы Үкіметінің немесе жергілікті атқарушы органның уақытша жер пайдалану құқығын табыстау туралы тиісті шешімі негізінде осындай  жер пайдаланушылармен жер учаскесiн жалға беру шарттары немесе уақытша өтеусiз жер пайдалану шарттары жасалады.

Арнайы экономикалық аймақ  әкімшілігі арнайы экономикалық аймақ  қатысушыларына, сондай-ақ жеке тұлғаларға, дара кәсіпкерлерге және қызметін арнайы экономикалық аймақта тіркелген  тұрақты мекеме арқылы жүзеге асыратын резидент еместерге жер пайдалану  құқығын табыстаған кезде жер  пайдаланушымен жерді уақытша пайдалану  құқығын табыстау туралы шешім негізінде  жер учаскесін жалға беру шарты  жасалады.

2009.11.07. №  183-ІV ҚР Заңымен 4-тармақ өзгертілді (алғашқы ресми жарияланғанынан кейін үш ай өткен соң қолданысқа енгізілді) (бұр.ред.қара)

4. Егер жер учаскесi  жер қойнауын пайдалануға лицензия  немесе келiсiмшарт жасасуды талап  ететiн қызметтi жүзеге асыруға  немесе iс-қимыл жасауға арналса,  осы учаскеге жер пайдалану  құқығын табыстау жер қойнауын  пайдалануға тиiстi лицензия алынған  немесе келiсiмшарт жасалған соң  жүргізіледі.

Осы ереже Қазақстан Республикасының  тұрғын үй құрылысына үлестік қатысу туралы заңнамалық актісіне сәйкес үлескерлердің ақшасын тарту есебінен тұрғын үйлер (тұрғын жайлар) құрылысын ұйымдастыру жөніндегі қызметті жүзеге асыруы үшін жобалау компаниясына жер учаскесіне құқығын беру жағдайларына қолданылмайды.

Жер қойнауын пайдалануға  келiсiмшарттың болуы жер учаскесiн  кiдiрiссiз ресiмдеу үшiн негiз болып  табылады. 

 

 

 

33-бап. Жер пайдалану құқығын беру  

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    (бұр. ред. қара )  1  тармақ  өзгертілді

1. Жер пайдалану құқығын  беру тұлғаға жер пайдалану  құқығын басқа жер пайдаланушының  беретiнiн бiлдiредi.

Жер пайдалану құқығын  беру азаматтық-құқықтық мәмiлелер  негiзiнде, сондай-ақ Қазақстан Республикасының  заңдарында көзделген өзге де негiздер бойынша жүргiзiледi.

Жер пайдалану құқығын  иелiктен шығару азаматтық-құқықтық мәмiлелер (сатып алу-сату, сыйға тарту, айырбастау және басқалар) негiзiнде жүргiзiледi.

Жер пайдалану құқығын  белгiлi бiр мерзiмге басқа тұлғаға  беру жалдау немесе жер учаскесiн  уақытша өтеусiз пайдалану шартының негiзiнде жүргізіледі.

Жер пайдалану құқығын  беру мен оны иелiктен шығаруды уақытша  өтеулi жер пайдалану құқығын  сатып алған тұлғалар ғана жүргiзе алады.

Уақытша өтеулі жер пайдалану  құқығын сатып алу:

1) кепілге, сондай-ақ шаруашылық  серіктестігінің жарғылық капиталына  салым ретінде, акционерлік қоғам  акцияларының төлеміне немесе  өндірістік кооперативке жарна  ретінде беру кезінде;

2) орман және су қорлары,  ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер құрамындағы, иеліктен шығарылатын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға арналған жер учаскесіне талап етілмейді.

Жер пайдалану құқығын  иелiктен шығару және оны беру кезiнде  жер пайдаланушылардың жер учаскесiнiң  нысаналы мақсатын өз бетiнше өзгертуге  құқығы жоқ.

2. Жер пайдаланушылардың:

1) ортақ пайдаланудағы;

2) қорғаныс қажеттерiне  берiлген;

3) орман қорының;

4) ерекше қорғалатын табиғи  аумақтар, сауықтыру, рекреациялық  және тарихи-мәдени мақсаттағы;

5) қызметтiк жер телiмiнiң;

6) уақытша өтеусiз және  уақытша қысқа мерзiмдi өтеулi  жер пайдалану құқығымен берiлген  жер учаскелерiнiң;   

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    (бұр. ред. қара )  7)  тармақша  жаңа редакцияда

7) кепілге, сондай-ақ шаруашылық  серіктестігінің жарғылық қорына  салым ретінде, акционерлік қоғам  акцияларының төлеміне немесе  өндірістік кооперативке жарна  ретінде беруді қоспағанда, шаруа  немесе фермер қожалығын және  тауарлы ауыл шаруашылығы өндірісін  жүргізу үшін, уақытша жер пайдалану  құқығымен берілген жер учаскелерінің;

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    (бұр. ред. қара )  8)  тармақша  өзгертілді

8) су қорының жерiнде  жер пайдалану құқығына қатысты  мәмiлелер жасасуына жол берiлмейдi.

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен     2-1  тармақпен  толықтырылды

2-1. Осы баптың 2-тармағында  көзделген шектеулер жер пайдаланушылардың орман және су қорлары, ерекше қорғалатын табиғи аумақтар, сауықтыру, рекреациялық және тарихи-мәдени мақсаттағы жер құрамындағы, иеліктен шығарылатын үйлер (құрылыстар, ғимараттар) орналасқан, сондай-ақ оларды пайдалануға арналған жер учаскесіне жер пайдалану құқығына қатысты жасасатын мәмілелеріне, соның ішінде кепілге салуға қолданылмайды.

3. Жер пайдаланушының  өзiне тиесiлi жер учаскесiн  басқа тұлғаға (кейiнгi жер пайдаланушыға)  уақытша жер пайдалануға беруi, сондай-ақ уақытша жер пайдалану  құқығын иелiктен шығару осы  Кодекстiң 32-бабының 4-тармағындажәне 37-бабының 3-тармағында көзделген нормалардың ережелерi ескерiле отырып жүргiзiледi. 

 

34-бап. Тұрақты жер пайдалану құқығы

1. Жер учаскелерi тұрақты  жер пайдалану құқығымен мынадай  мемлекеттiк жер пайдаланушыларға:

1) кондоминиум объектiлерiндегi үйлердi (құрылыстарды, ғимараттарды), үй-жайларды шаруашылық жүргiзу  құқығымен немесе оралымды басқару  құқығымен иеленетiн заңды тұлғаларға;

2007.06.07   № 279-ІІІ ҚР Заңымен    2)  жаңа редакцияда  (бұр. ред. қара )  

2) ауыл шаруашылығы және  орман шаруашылығы өндірісін  жүзеге асыратын заңды тұлғаларға, сондай-ақ ғылыми-зерттеу, тәжірибе  және оқу мақсаттарына;

3) ерекше қорғалатын табиғи  аумақтар жерiнде жер пайдалануды  жүзеге асыратын заңды тұлғаларға;

4) Қазақстан Республикасының  заң актiлерiнде көзделген өзге  де жағдайларда берiледi.

2. Тұрақты жер пайдалану  құқығы шетелдік жер пайдаланушыларға  тиесiлi болмайды. 

 

35-бап. Уақытша жер пайдалану құқығы

1. Жер учаскесi азаматтар  мен заңды тұлғаларға уақытша  өтеулi жер пайдалану (жалдау) немесе уақытша өтеусiз жер  пайдалану құқығымен берiлуi мүмкiн.