Қазақстан Республикасының салық рефомасының негізгі сатылары және салық реформасының қажеттілігі

      Салықтық    Кодекс    салықтық    жүйенің    құрлуы    және    қызмет    ету    жалпы    принциптерін    орнатады    және    де    бас    тартулар    мен    өзгертулер,    баж    және    жинақ,    жергілікті    салықтар    және    аймақтық    орнату    принциптерін    қосқанда.    Кодекс    салық    төлеушілердің,    салықтық    агенттердің,  несиелік    мекемелердің,    салықтық    ұйымдардың    жеке    салыққа    қатысты    барлық    тұлғалардың    құқықтық    дәрежесін    нақты    анықтайды.    Негізінде    бұл    жайт    жаңа    құқық    сомасының    нысандалуында    жатыр,    яғни    барлық    оның    элементтерінің    терең    қызмет етілген салықтық  құқық.  Мемлекетте    жинақтық    және    салықтық    бір    қалыпты    комплексттік    жүйе    қалыптасып    отыр,    сонымен    қатар    жәй    фискалдық  емес,   нарықтық    экономиканың    экономикалық    реттеуінің    көптүрлі    қызметтерімен    қоса    алғанда.   

      Салық  салу теориясының  ең    негізгі    сұрағы    түзу    және    жанама    салықтардың    қатынасында    б.т.

      Әр  реформа  жүргізгенде үйлесімді тікелей және жанама    салықтар-дың    қатынасы    туралы    сұрақ    туады.

      Салықтың    жіктелуі    тікелей    және    жанама    екені    бұрыннан    белгілі.    Сол    уақытта    мақсатты    түрлендіруді    ұлғайту    сол    және    тағы    басқа    салықтар    туралы    дискуссия    болған.

      Салық  төлеуші тікелей   салықты    өзінің    меншікті    қаражаттарынан    төлеуі  тиіс. Бұл пайдаға, кіріске,    мүлікке,  капиталға,  жерге    салынатын    салықтар.

      Жанама    салықтар:    қосымша    құн    салығы,    акциздер,    кедендік    баж,    сатудан   салық,    тұрмыстық    салық    және    мәдени    -    әлеуметтік    объектілерге    және    т.б.    тауар    құнына    салықта    кіреді.    Жанама    салықты    тұтынушыға    барлығын    төлету    мүмкін    емес,    себебі    нарықтың    көлеміне    және    сұраныстың    төлемқабілеттілігіне    тәуелді.

      Өткен    ғасырдың    соңында    дамыған    елдерде    жеке    тұлғаларға    табыс    салығы    дамымай    тұрып,    жанама    салықтың    ролі    өте    зор    болды. Жанама салықтың    жағымды    және    жағымсыз    жақтарын    айта    отырып,  тағы   бір    жағдайды    естен    шығармауымыз    керек.    Акциздер,    кеден    бажы    секілді    тек    қана    фискалды    сипаттамаға    ие.    Бұлар    экономиканы    реттеуде    белсенді    қатысуда.    Әсіресе    кәсіпкерлерге    арнап    барлығына    бірдей    бәсекелестік    ортаны    құруды    және    жеке    кәсіпкерлердің    мүдделерін    бақылау.

      Қорытындылай  келе біз жанама  және тікелей салықтан бас    тартпауымыз    керек.

      Бірақ  бұлар экономикалық  процестерге    күшті  әсер  етуші қару    секілді, осыған  сай оған ұқыпты  қарау  керек. Олардың даму  сатысындағы    қатынасты  өзгертуі    тиіс.

      Салықтық реформаны жүргізуде қарама-қарсы шаралар   қабылданады.

      Салықтық    реформаға    еріктен    тыс    қарсы    шығу    болады.    Себебі    экономикалық    ахуалдардың    дағдарысы    туындағанда    және    жетуге    тура    келген    тапсырмалардың    қарама    –    қайшылығы. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

    ҚОРЫТЫНДЫ

    Салықтық реформаның кейбір қарама-қайшылықтарына қарамастан    оның  үлкен  этапына  жетуде салықтық реформалаудың жалпы бағыттары    дұрыс таңдалып  алынған.

    Экономикалық ғылымда жиналған тәжірибелер мен пікірлер алмастыру, кең пікір сайыстар, еркін бәсекелестік өте  қажет. Салықтық  Кодекс    сияқты    құжаттар  бүкіл ел   үшін,  тек  қана  осылай  пайда болуы тиіс. Осы    аталған    процестер арқылы жеке негізгі салықтар алымы және есептеу  механизмінде    пайдалану.

    Ең алдымен  жеке    тұлғалардан    табыс    салығын    және    халықтан    салықты   реформалауды жалғастыру  қажет. Мұны еңбектік  заң    шығаруды    өзгерту    мен  байланыстыра    отырып    және    минималды  еңбек    ақы    бекітулердің  ыңғаымен    байланыстырп,    орындау    керек.

    Мемлекеттік  әлеуметтік бюджеттен  тыс қорларға сақтандыру    төлемдерін    әлеуметтік    салық    орнына    алмастыру    деген    ой    келеді.

    Салықтық    жүйені жоюмен    бір    уақытта    салық    салудан    табысты көздеушілермен    күресті    күшейту    және    салықты    әкімшілікті    ету    қатаңдықтарына    шара    қолдану    қажет.

    Жалпы заңның  қаталдығы    оның    міндетті    түрде    орындалуынан    бас тартса   жұмсарады  деген  тұжырымға  қарама- қарсы    тұжырымдама    беру    қажет.  Әрине  салық    заңдарының    қаталдығын    жеңілдету    керек,    бірақ    оны    міндетті    орындаудан    бас    тарту    жолымен    емес.

    Салықтық реформа салықтық жүйедегі жеке  түзетулерге    қарағанда,    осы    салықтық    реформаның  күрделі    ұйымдастырылған    экономикалық    жүйе- тұжырымдамалық    және    әдістемелік    негіздерді    түптеп    қайта    қарауды    құрайды.    Ол    тағайындалуы    бойынша    бір    типті    нақты    терілімі    бар   көп  мақсатты және көп    нұсқалы    процестерді,    этаптардан  - бірішілік    элементтердің    ішіндегі    кейбіреуінен    тұратын    және    ішкі  жүйесі    болып    саналатын    дәйекті    сатыларды    шешеім    қабылдау дәрежесі және  орындалуы    бойынша    өзгешеліктерді    білдіреді.    Жалпы    алғанда    мұндай    сатылар    нормасында    үшеу:    дайындаушы,    жаңа    заң    шығаруды енгізу    және    мағыналы.   

    Дәйектілік және салық жүйесінің барлық элементтері  экономикалық    классификациялы    қорытынды    нәтижелері бойынша  әр    этаптары    және    сатылары  алдындағыларға    бағынышты,    аяқталған    иерархиялық    қатар    жиынтығын    құрайды.    Осы    процестің    экономикалық    заңдылықтарды    математикалық талдаудың жүйелі  үйлесімді    және  әдістерін    пайдалана    отырып оны  кезеңдік түзету жолымен модельдеу,  салықтық    реформаның  негізгі  параметрлері  және  тапсырмаларын  стратегиялық    мақсатты  дұрыс  талдауға  мүмкіндік  береді,  оны нақытрақ  мемлекет жүргізетін әлеуметтік-экономикалық және  бюджеттік-қаржылық    саясатпен  үйлестіру,    оның    ұлттық    және    геосаясаттық    мүдделермен өлшеу,  уақытында    жоғарыда    көрсетілген процестерді  қажетті  қаржылық, еңбек  және материалдық    ресурстармен қамтамасыз  ету, оны басқаруда  тиімділікке және төменгі    шығыстарды    көздеу    біліктілігіне    жету.   

    Жеке  тұлғалардан    кейбір    уақыт    кезеңіне    жеке    табыс    салығы    заңы бойынша өзінің  жеке    талаптарымен    бір-бірінен    айырмашылықтар    бар.  Ол өз   кезегінде   өзінің    экономикалық    мінез-құлқымен    осы    жеке    тұлғалармен    қандай   да   болсын    еңбек    қатынасы    бойынша    қарым-қатынастарға    түскен   аталған    кезең    үшін    заңды    тұлғалардан    табыс    салығына    қайталама    болып    есептеледі.   

    Заңды тұлғалардың табыс  салығына    қойылатын    негізгі    талаптар:

    -барлық    кәсіпорындар   біркелкі    жағдайларда    болуы    үшін және оның ставкалары экономикалық  көрсеткіштерден   тәуелді болмауы   үшін    ол    үйлесімді    болуы    керек.   

    -ол күшті кәсіпорындарды ынталандыруы керек және әлсіз    кәсіпорындардың    нығаюына  мүмкіндік    беру    қажет.   

    -салықтық пресс бүкіл елдің экономикалық және жеке    кәсіпорын-дардың құрылымына  бірдей    сәйкес ету  қажет,  яғни  бірінші  үшін    пайданы    жоғарылату,  екіншілер    үшін    залалды    азайту.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

     ҚОЛДАНЫЛҒАН    ӘДЕБИЕТТЕР    ТІЗІМІ

1. «Бюджетке    түсетін    салықтар    және    басқа    міндетті    төлемдер    туралы»    24.04.98 ж. Қазақстан    Республикасының    заңы.
2. Салық    бойынша    нұсқаулы    және    нормативті    актілер    жинағы.    (1996    жылдың    1- сәуірінде  жағдайы    бойнша    қосымшаларымен    және    өзгертулерімен)    Алматы,    Қаржы – Қаражат,    278-бет,  1997 –ж.
3.   Бюджетке    заңды    тұлғалардан    табыс    салығын    төлеу    және    есептеу    тәртібі    туралы    2000    жылы    5-наурызда    шығарылған                          №33    нұсқау    (өзгертулерімен    және    қосымшаларымен)    «Вестник    по    налогам    и    инвестициям»    Алматы,    2000ж.
4. Бюджетке    заңды  тұлғалардан    табыс  салығын    төлеу    және    есептеу    тәртібі    туралы    (өзгертулерімен    және    қосымшаларымен)    «Бухгалтер    бюллетені»  Алматы, 2001ж.
5. Қазақстан    Республикасының    «Бюджетке    түсетін    салықтар    және    басқа    міндетті    төлемдер    туралы »    Салықтық    Кодексі.
6. Алейбеков    М.    О.    «Салықтық    реформалауда    бастылар    туралы»,    АльПари,    Алматы,    2000.
7. Арыстанбеков    К.    «Экономикалық    реформаның    стратегиясы    және    тактикасы»    Саясат;    Алматы,    2000
8. Аскарова    Э.Р.    «Салық    салудан    босатылу    және    әр    түрлі    ставка    бойынша    алынатын    табыс    бойынша    табыс    салығын    есептеу»    (Қосымша    14, 14 -1)   Бухгалтер    бюллетені,    Алматы    2001.
9. Байдүйсенов    А.Д.    «Қазақстанның  салық  жүйесі»    //  Қазақстанның    қаржысы//    Қаржы    –    Қаражат,    Алматы    2001.
10. Бахытжанова    З.С.    «Шетел    заңды    және    жеке    тұлғаларға    салық    салу»    Алматы,    1997ж.

13.Галкин.В.Ю. Шаруашылық  жүргізудің  жаңа    әдістері:    кәсіпорынның    кірісінен    салық    төлемдер    және    мемлекеттік    бюджет    табысының    қалыптасуындағы    рөлі.    Москва    1991.

15.Зейнелгабдин.    А.Б.    Қаржы    жүйесі:   экономикалық    маңызы    және    пайдалану    механизмі.  Алматы    1995.   

16.  Киперман    Г.Я.,  Белялов    А.З.    «Азаматтарға    және    кәсіпорындарға    салық    салу».  М,   1997ж.

17.Кэмпбелл  Р.,  Макконнелл, Стэнли Л.  Брю  «Экономикс:    принциптер,    мәселелер    және    саясат    ».    Баку,    1992.

18.Мельников    В.Д.,    Ильсов    К.К.    «Қаржы»    Алматы-1997ж.

19.Мунатаев М.М. Қазақстанның агроөнеркәсіп    өндірісін    реформалаудың    негізгі    бағыттары.    Алматы,    2000ж.

20.Маметова  Р.А. Бюджетке  салықтарды және    басқа    міндетті    төлемдер    туралы    және    осы    заңды    іске    асыру    үшін    әзірленген    ережесі    арасындағы    қатынас  / Бухгалтер    бюллетені.    Алматы,    2001ж.

21.Муров И.А. Салық  салу  жүйесін    реформалаудың    негізгі    бағыттары.    Алматы,    1998ж.

22.Нурсеитов Э. “Бюджетке    салықтар    және    басқа    міндетті    төлемдер    туралы”Қазақстан Республикасының    заңындағы  өзгерістерге    пікірлер.