Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

     Технологиялық  эволюциясы  тауар  саясатына  әсер  аударып

фирмалардың   жұмыстарына,   рындардың “ тауар”   құру   мәселесі қарап тұрумен байланысты етеді.

     Тауарлар    сұрауын     толық     қанағаттандыру      рыноктың  “фрагментация ”және “сегментация” стратегиясын дамытуға келтіреді.  Осы жағдайда әр  түрлі бәсекелестер пайда  болып,  бірдей  ұсыныс жасап рыноктың  өсіп келе жатқан сегменттерін  бақылап  отырады.Айтылған факторлар рыноктың кеңеюіне және де оның халықаралық түрін нығайтуына жол ашып қазіргі жағдайда  Европа  елдерінде –жалпы рыноктың құрылуына, ал дүние жүзінде – “ГАТТ”   (тариф және сауда бас келісімі)  туғанын  дәлелдейді.  Соның нәтижесінде сауданың ым ырашылдық түрі  нығайтылып,   бәсекелестік  артуда. Жалпы айтқанда, шетелдегі   маркетинкті  басқару қызметі әр  түрлі  субьектілердің бір бірімен  қарым-қатынасты арттырумен  байланысты.  Соған орай біздің республикамзда маркетинг қызметін ұйымдастыру жолдарының жаңа ыңғайын біліп дамтықан дұрыс.

        Соңғы жылдары шетел кәсіпорындарының  ерекшелігі  болып

“сервис” әрекеті көзге тусуде.  Сондықтан  болашақ  қоғамды   осы жерде “қызмет ету экономикасы” деп атайтын көрінеді.  Мысалы, БҰҰ-ның мәліметтері  бойынша ұлттық өнімнің жартысынан  көбі қызымет ету саласында өндіріледі.    Осыған орай қызымет ету (қай сала болсын) көпшілігінде  қазіргі  конкуренцияның  қайнар   көзі

болуы    мүмкін.     Басқаша     айтқанда     экономикада    “сервис бәсекесі” пайда болғаны дәлелденген.

       Қосымша айта кететін жағдайдың  бірі – бүгінгі  экономиканы ерекшелігіне қарай тауарлардың ақшаға сатудан  басқа жолдары бар екені. Олардың бірі – аренда (лизинг). Соған байлансты  Қазақстан

кәсіпорындары  сату жұмысын жүйелі түрде  жүргізуі тиісті.

       Міне,   барлық айтылғанға орай  маркетингтің ролі  сатушылар мен тұтынушылардың арасындағы  “Коммуникация” және  айрбас-

тауды  нығайтумен  байланысты.  Бірақ  айырбастаудың  ең алғашқысы және  әр  жерде  қосақтасып  жүруіне  “коммуникация” процесі қажет. Соның   ішіндегі  негізгісі  –ол  үздіксіз  ақпарат толқын  жүйесі. Маркетингті басқарумен сәйкес болып сол ақпаратты  берген  және алған  адамдардың  (кәсіпорындардың)  ортақтық  қарым-қатынасы және олардың жалпыға бірдейлігі болып есептеледі.

        Коммуникация    және  ақпарат  әр  түрлі,   бірақ  бір-бірімен байланысты  түсініктемелер  коммуникацияның   бас  қасиеттері – ол қарым-қатынаспен байлансты.  Соған орай коммуникацияны дұрыс ұйымдастыру жолы кәсіпорынның болашағымен сәйкес.

     Маркетингтің маңызды мәселерінің  бірі – ол ақпаратпен қамтамасыз ету.Қазіргі жағдайға байланысты – ақпарат – ол маркетинтің негізгі  стратегиялық  қоры  және  нарықтық  ең  құнды  тауары болып  саналады.  Осымен  қатар  Маркетингтің  ақпарат  жүйелері кәсіпорындарда  негізгі  керекті ақпаратты  жинау  және  талдаумен шұғылданады.

     Маркетинг ақпарат жүйелері  мынандай  басқару  дәрежелерімен байлансты:

-сатып  алушылар (тұтыну). Олардың санының  көбеюі  маркетингтің

бастапқы  мақсаттары  болып есептеледі.  Өнім  шығарушы  тек қана оны  шығарған өнімін сатып  алушы  бар болған кезде жұмысы алға басады;

- жағдайлардың   жиынтығының  арасында  қор  және  шығындар қаражатын дұрыс қолдану  факторларына осы жүйенің төрт  элементі әсер етеді: тауар –  ол өнім шығарушының  нарыққа  сатылудағы арналған нәрсесі;    баға  –  сатылатын тауардың  құны;    рынок –

заңды  немесе қоғамдық құқықты мүшесі  ретінде тауарды сатып алу;

пайда  – сату көлемі,  ол шығындарды  жойып,  бағаны белгілі түрде  ұстауға қажет. Айтылған жағыдайлар  маркетинг мәселерінің теория  және    практикасын   тереңінен   зерттеу  жолдарын  ашуға  тиісті.

Маркетингтік  мақсаттар  және  стратегиялық  бағдарламасы осымен қатар уақытта  ескерумен  байлансты  екендігін  де  ескерген дұрыс.  Шетелдік  маркетинг жолдарын қазыргі  Қазақстан  экономикасына енгізуді қолға  алған жөн .  Оның арасындағы  біздің  мемелекеттің өндіріс, коммуникация және техниканың ерекшеліктерін ескеруіміз керек. Сондықтан  еліміздің   экономикасын   нығайту   жолында маркетингті тек қана қолдап,  дұрыс  шешімдер   қабылдауға   тиспіз.

     Осыған  байланысты  Қазақстан   Республикасындағы    кейбір мекемелердің  маркетинг ерекшеліктері қазіргі заманға беймәлім және де , бұл  даму  сатысы  шетел    фирмаларының    жұмыстарын

лайықсыз,бірақ дамыған  елдердың  экономикасыннан   пайдалану керек.   мысалы:

     Қытай Халық республикасы, біздің шығысымыздағы шегаралас   алып  көршіміз. Қазақстан  Республикасы  халқы  мен  Қытай халқының бір аз ортақ мәселерге көз жүгіртетін болсақ, орасан зор тәжірибелерді     озық   техникаларды   пайдалануға   болады.  Қытай Экономикасының дамуында ең  басты   мәселелердің   бірі,  өндіргіш күштердің  дамуына  сай   келетін   шаруашылықты басқару   жүйесін        қалыптастыру.  Бұл  негізгі   мәселе ілгері  жылдары   Қытай   Халық Республикасында қалай шешілді  дейтін  болсақ ,  өндіргіш  күштің даму  қарқынына  ілесе  алмады/36/.  Тіпті  өндіргіш күш пен социалистік шаруашылықтың өсуіне  тусау болып,ілгері бастырмады. Сол себепті  шаруашылықты  басқару    жүйесі   нарықтық   экономикаға   өтуге  мәжбүр болады . Ал енді болашақты көрегендікпен болжап кеткен ерекше дарынды адамдардың салстырмалы  дәлелдеулерінде социалистік  нарықтық   шаруашылықтың  қажеттілігі  әлде  қашан айтылып  қойған  болатын.  Бұл  идея тек 90- жылдардың  басында ғана іс жүзінде қолға алынды.

     Қытайдың бұрынғы экономикалық  жүйесі  жоғары дәрежеде шоғырланған  жоспарлы   құрылымда   түзіліп,  бірінші   бесжылдық  жоспардың соңғы жылдарында дами бастаған болатын. Бұл негізіннен Совет Одағының жоспарлы экономикалық жүйесінің  нұсқасы, соның тікелей ықпалы еді/34/.Ол алғаш Қытайдың барлық күш-қуатын өнеркәсіпті  өркендетуге  бағыттап,  кездескен  қыйыншылықтарды жеңуге мүмкіндік береді.  Бірақ  Қытайда өндіргіш  күштердің даму   деңгейі төмен,  экономикалық негізі әлсіз,  жартылай тәуелді күйде болады.

     Діңсияпын   былай  дейді:    “ Жоспарлықтың  басым   болуы социализм мен капитализымнің мәндік  айрмашылығы  емес  және жоспарлық шаруашылық социализм  деген  сөз емес, капитализімде де жоспар  болады”.  Мұнда мына пікірі дәлелдей түседі:

      “Нарық қоғам құрлысымен  байланысты”. Нарық алғашқы құрлыстар кезінде пайда болған.  Қытайдың кітаптарында “ Жапония  мен Қытайда ” нарық   болғандығы  жәйында  естеліктерде  жазылған.    Мысалы,  тауар өндірілген және ол айырбасталған.  Ал айырбастың өзі  нақты қалыптастырады. Демек, нарық дамып, қалаларды дүниеге келтірді /35/. Соңғы бір неше жыл ішінде тауар шаруашылығының жолға қойылуы себепті қоғамдық жұмыс бөлінісі жанданды - тауар түрлері  жыл сайын,  ай сайын емес, тіпті  жоғары  қарқынмен дамып,  қала тіршілігі   қауыт   өсті.  Нарықтық   шаруашылық   жүйесі   қазіргі дүниежүзіндегі ең жоғарғы  дәрежелі  шаруашылық  жүйесінің  түрі болып есептелінеді.   Ең басты нарықтық  шаруашылықтың бәсекелестік сипаты өте  күшті.  Бәсекелестік  негізгі  өндірілген  өнім  өз сапалығын тез көтеріп, даму жолына кепілдік алды.

     Жоспар мен Нарық - экономикадағы  байлықтың қайнар қөзі. Социалистік    тауар  шаруашылғы  –  нарықтық  кәсіпорындардың өміршеңдігін (қуаттылығы) сайып келгенде,  қуатты  бәсеке  болып есептелінеді.  Социалистік  кәсіпорындардың  өндірістегі  ең соңғы мақсаты -  қоғамның қажетін қанағаттандыру. Кәсіпорынның өмір- шеңдігі, яғни оның қуат-күші нарық арқылы шешіледі. Кәсіпорын- дағы нарыққа айналдыру  дегеніміз  –  тар мағынадан алғанда, қоғам талабы және қажеттілік бойынша өнім өндіру, нені қаласа сонымен шұғылдану.  Сонымен  қатар, оның  тиянақтылығы мен тиянақсыздығы да өзінің  еркінде: күйреп, жойылуы да ,күлденіп, өркендеуі  де  тек өзіне байлансты. Бір сөзбен айтқанда,кәсіпорын иелерінің өзіне қожа  бола  отырып,  өмір сүруі.  Мұндай  кәсіпорындар  нарықтың талабына сай бәсекеге түседі. Біріншіден,өнімдері тікелей тұтынушылардың алдына барады, екіншіден,  тұтынушылардың  таңдауынан өз бағасын алады.  Демек, кәсіпорындар тұтынушылармен санасып, жоғары талап деңгейінде өнім өндіруге тиіс болады.  Сөйтіп, нарық жоғары  экономикалық  өнім  беретін  қоғамда  тиісті  бағасын  ала алады және өз қуатын сақтап қалады.

     Тауар шаруашылығы  мен нарық  шаруашылығын бір-бірінен бөлуге  болмайды. Нарық шаруашылығы – тауар шаруашылығының жоғары сатысы. Екеуінің құны өзара  тең болғанда, олар  айырбастау принципіне бағынады. Осыдан келіп,бірінші, екі жақтың байланысын, яғни мемелекет пен кәсіпорынның, кәсіпорын мен  кәсіпорынның арасындағы байлансты  шарт  арқылы  заңдастырады.  Екінші, екі  байланыс  та  бәсекелесу   принципін    күшейтеді.  Ал,  бәсеке болмаса,  озық  тұрғаны   жетістікке  жетіп,  кейін  тұрғаны  біржола ығыстырылады.  Содан барып кәсіпорындардың  өнімін  арттырумен шаруашылық  құрылымын   жақсарту   қиынға  түседі.   Үшінші,  екі байланыс та құн заңына бағынады, әрі  екеуінде де нарық  формасы қолданылады.   Бұдан  шығатын  қорытынды:  бағаның тұрақтылығы артады.  Нарық  шаруашылығы  капитализм  мен  социализм  деп бөлудің өлшемі емес. Керісінше, адамзаттың дамуына ортақ болатын экономикалық  дәнекер. Демек мемелекет нарықты қатынастардан  бұрын, тауар  молшылығын  жасап, нарық   механизмін  жетілдіріп, тиісті заң-ережелерді  жасап  үлгірді.  Он бес  жылда-ақ  шикізатты  экспортқа  шығаратын, дайын  дайын өнімді  импорттайтын мешеу хәлді түбірінен өзгертіп, дайын өнімді экспортқа шығарып,шикізатты импорттайтын орташа дәрежеде өнеркәсіптен экономикалық ірі елге айналды.

     Реформадағы тағы бір ескеруге  тиісті маңызды түйін“қирату” мен “орнату”- дың қатынасы. Реформа дегеніміз – көне және жаңа құрлымдардың  ауысуы, яғни көнені,“қиратып”, жаңаны  “орнату”, Олай   болса   өндіргіш   күштердің  дамуына  үйлеспейтін  басқару  құрылымымен  заң-ережелерін  батылдықпен “қирату” керек. Бірақ “қирату”   тек  қана   шара, “орнату” –  нағыз  мақсат,  сондықтан   “қирату” “орнату”-ға бой ұсынуы,оған қызымет етуі керек. Сондай-  “аққирату”-дың  да  түрлі   тәсілдері  бар. Бірінші  тәсіл – алдымен қиратып, артынан орнату;  екінші тәсіл – бір жағынан қиратып,бір жағынан орнату; үшінші тәсіл – алдымен орнатып, артынан қирату. Жаңа құрылым жасалған соң ,көне құрылым өздігінен қирайды.  Жаңа механизм тарих саханасынан табиғи түрде шегінеді. Яғни, су  келсе арыз  өздігінен   жасалады   дегендей.   Болмаса,   көне   құрлымды қиратып,  жаңа  құрлымды  орнатудың  арасындағы  уақыт  ұзарып кетіп, құқық вакуумы сықылды  түрлі  парақорлық  қылмыс  өткізу, өкіметсіздік   сықылды   қоғамдық   былықпалық   туылуы  мүмкін.

     Қытай Халық Республикасы  осы  қатынасты  шешуде  алдымен “орнатып”, артынан “қирату” тәсілін қолданады.  Ал Қазақстан болса, көп ретте  бұрын керісінше  жүргені  мәлім.  Мысалы, нарық экономикасына көшуде  бірден  жекешелендіру  керек  деп  бастап, мемлекет иелігінен алуды айрықша дәріптегенімен, оған қәжетті әр түрлі заңдар бірте – бірте жүзеге асырылып жатыр/35/.

     Реформаның  сәтті жүргізілуінің  негізгі ұлттық шаруашылықты  дамыту. Ол үшін түрлі жеңілдіктер  белгілеп,өндірісті ынталандыру  керек. Түрлі  заң ережелерін кемелдендіріп,  шетел  инвестициясын тартуға күш салумен қатар оған бақылау жүйесін күшейтіп,  қаржының тиімді пайдалануын қадағалау қажет. Парақорлық , қиянатшылдық сияқты экономикалық қылмстарды шектеп,байлансты күшейтіп,ғылыми зертеулерге айрықша мән беріп  іске  кірісерден  бұрын егжей– тегжейлі  тексеріп- зерттеп, одан туатын зардаптарды толық ойластырып,оның алдын алу шараларды жасап, қолдану керек.

     Қазақстан Республикасында жүріліп  жатқан реформалардың түрлі   қыиындықтарға  кездесуінің  обьективті  себептері  де  мол.  Реформа  қалтарысы көп , зардабы мол күрес барысы  болғандықтан түрлі қыиындықтардың туындауы қалыпты құбылыс .  Уақыт -әділ  қазы”,  көш – жүре түзеледі”дегендей , Шығыс елдерінің бәрі де өз реформаларын  сәтті  аяқтары хақ.  Сол  қатарда  Қазақстанның  да аяғынан тік тұрып саяси  және  экономикалық   дербестігін   толық қолына алып ,өркениетті елдер қатарына қосылса алатынына кәміл сенеміз. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

 ІІ тарау. “Рахат” АҚ маркетингті пайдалану

және  дамыту жолдары 

2.1. “Рахат” АҚ өндірстік жағдайын талдау 

     Акционерлік Қоғам “Рахат” бұрынғы кондитер кәсіпорыны ретінде Алматыда құрылған. Осы кондитерлік өнімдері ең алғашқы өндірісі соғыс кезінде Харковтан Москва қаласына көшірілген ликер зауытының құралдары мен сол зауыттың алаңдарында болған. 1958 жылы жаңа корпус салу мен бірге ең алғашқы ірі реконструкциясы болды. Одан кейінгі ірі реконструкция 1978-1979 жылдар аралығнда болып өткен. Сонымен қатар административті-тұрмыстық корпус салды/49/.

     Қазақстан Республикасы өз алдына  тәуелсіздік жариялауымен бірге  1991 жылы егемендік алып, нарықтық экономикаға көшіп , көптеген салаларға өзгеріс жасады. Ал 1992 жылы кәсіпорын меншік түрін өзгертумен айналсып,соңғы негізінде еңбек коллективімен кәсіпорын жекелешендіру  жүргізіп акционерлік қоғам құрылды. Кәсіпорын басшылығы акционерлер кеңесімен жүреді, ол оның құрамына жұмысшылар мен кәсіпорын қызметкерлері кіреді.

     Ал 1994-95 жылдары кәсіпорын мүлдем  жаңа және жаңартылған құралдар  мен техникалық қайта жабдықтау  жүргізілді. Кәсіпорын орналасқан  өндіріс көлемі 5,3 гектардан турады. Ал1996 жылы мемелекет экономикалық реттеитін заңдылық жұйеде көптеген алға жылжулар басталып, кәсіпорынның жұмысына жақсы әсерін тигізді. Сонымен қатар,кәсіпорын ішінде де антикризистық шаралар қабылдады/40/. Соның нәтижесінде 1996 жылдың алғашқы айларындақ- сату көлемі бұрынғы жылдармен салыстырғанда  2.5 есе өсті.   Кәсіпорын  қызметінң негізгі түрі кондитерлік  өнімдер өндіру және оларды сату болып табылады.