Кәсіпорындағы маркетингтің мәні, міндеттері және дамыту жолдары

     Бастапқы мәліметтерді, негізінде  төрт әдіспен жинайды:сауалдама, бақылау, тәжірибе, еліктеу(имитация)әдістері  арқылы.

     Сауалдама  - сұрайтын  адамдардан жеке кездесу, телефон, почта арқылы жүйелі түрде ақпарат жинау. Жеке сұрау бірге-бір және бетпе-бет жүргізіледі. Ол икемді, көп сөзді жауап алуға және белгісіздікті төмендетуге бағытталған, бірақ   өте қымбат және ауытқулары болуы кетуі мүмкін. Телефон арқылы сұрау аз уақыт алады және аса қымбат емес болып келеді.  Жауаптары өте қысқа болыу мүмкін, бірақ кейбіреулер жауап бермеуі де мүмкін. Почта арқылы сұрау ең арзан, әр жерде тұратын керекті адамдарға шығуға да болады. Негізгі мәселе: жауап бермеу не кешігіп келуі.

     Сауалдама  жүргізген кезде ашық  не жабық сұрақтар қолданады. Ашық сұраққа респондент өзі білгенінше жауап береді. Ал жабық сұрақта,  жауаптың әртүрлі варианттары болады және респондент оның ішінен бір-екеуін ғана белгілеуі мүмкін. Жабық сұрақтар бойынша қорытынды шығару оңай.

     Бақылау қазіргі және бұрынғы іс-әрекеттердің қорытындысын нақты жағдайда зерттейді, сонымен қатар белгілейді. Адамдарды сұрамайды және олармен бірлесіп істеу қажет емес. Бұл әдістің кемшіліктері: жасырын жүргізген бақылауда, тұтынушылар бақылау  бақылау жүргізілгені жайлы білмейді, зерттеушілер адамның катынасын дұрыс түсінбеу мүмкін.

     Тәжірибе бақыланатын жағдайда, бір немесе бірнеше факторларды өзгертіп, қалғандарын өзгертпей көретін зерттеу түрі. Мысалы, тауардың орау мөлшерін білу үшін, оны әр түрлі мөлшерде, басқа факторларын өзгертпей ұсынып, кайсысына сұраныс көбірек болатынын анықтаса болады.

     Еліктеу  ЭЕМ (ЭВМ) қолданатын әдіс. Алдымен фирмаға кездесетін, бақыланатын және бақыланбайтын факторлар моделін құрады.  Олар копмьютерге еңгізіледі, одан кейін жалпы маркетинг стратегиясы қалай әсер ететеіні анықталады/2/.

Рыноктык  жағдайда  ұтымды  шешім  қабылдау  үшін  интуицияға,

мамандардың  пікіріне және тәжірбиеге сүйену  жеткіліксіз болады. Ол үшін ақпарат  жинау қажет. Өйткені шешімдер  сипатына көптеген факторлар  әсер етеді, айталық, бәсеклестер жабдықтаушылар және т.б Елеусіздік және қауып-қатер деңгейын азайту үшін,кәсіп орынның қолында сенімді,жеткілікті көлемде, нақтылы жән жаңа ақпарат мәліметтері болуы қажет. Ал олар маргетинг зерттеулердің нәтижесінде болады.

     Ақпарат - маркетинг зерттеулері барысында жиналған мәліметтердің жиындығы. Жақсы ақпарат мына мәселерді шешуге мүмкіндіктер береді /18/:

• бәсекеде  басымдылық алу,

• шығын  қаражатының қауіп-қатерін төмендету,

• тұтынушылардың  тауарға деген ынтасын анықтау,

• сыртқы  ортаны терең бақылау,

• фирманың  өз жұмысын дүрыс бағалау,

• тұтынушылардың  жарнамаға деген сенімін ,

•  тиімділікті  көбейту,

Ақпарат  әртүрлі сипатталады.  Сондықтан  шығу мерзіміне оған жүктелген  міндетіне, оны өңдеуге қарай  жіктеуге болады.Шығу мерзіміне  қарай мынандай ақпарат түрлерін айруға болады:

• Тұрақты  ақпарат – маркетингтік ортаның ұзақ уақыт өзгермейтін көрсеткіштерін бейнелейді;

• Айналмалы  ақпарат -  маркетинг обьктілерінің өз мәндегі іс әрекетін ағынды сандық және сапалық сипаттамасымен көрсетеді;

• Ауық-ауық ақ парат -  керек кезде ғана анда-санда ғана жиналатын мәліметтер (мысалы, тауардың бағасын өзгерту мүмкіндіктерін анықтау үшін жаңа бәсекелес фирма туралы мәліметтер жинау).

     Ақпарат міндетіне байланысты  ол былайша бөлінеді:

• Анықтамалық  ақпарат - танымды сипат алады және маркетинг обьектілерінің біршама тұрақты белгілерін анықтап, анықтама жүйесі ретінде шығады;

• Кепілдемелік  ақпарат -  арнайы жүргізген маркетинг зерттеулері қорытындысының немесе мәліметтерді талдау негізінде пайда болады. Оған өнім өткізуді болжау, нысаналы рынокты, делдалдарды, жабдықта фирмаларды талдау приоритеттері жүктеледі;

• Нормативтік  ақпарат -  негізінде өндіріс саларында  қалыптасады, өндірістің әртүрлі  құрылым ережелері,  нормативтері  баяндалады;

• Хабаршы  ақпарат -  маркетинг ортасы обьектілерінің ісжүзіндегі өзгеріс бағыты жоспарға үйлеспеген кезде пайда болады;

• Реттеуші  ақпарат -  хабаршы ақпараттың  кемшілік себептерін жоюға бағытталған  әрекеттерді баяндайды.

• Ақпаратта  өңдеуін қарай жіктеу маңызды  мағына алып, мына түрлеріне бөлінеді:

• Бастапқы  ақпарат -  нақтылы мақсатты көздей бірінші рет жиналған мәліметтерді баяндау;

• Екінші  ретті ақпарат -  басқа мақсатпен бұрын жиналған қолда бар мәліметтер;

• Туынды  ақпарат - басқа мақсатты шешу үшін бастапқы, екінші ретті ақпараттың, немесе өзге ақпараттың мәліметтерін баяандау/1/.

Ақпаратты  ұйымдастыру алдында  оған келесі  талаптар қойылады:

1. Ақпараттың өзектілігі – маркетинг ортасының жағдайын әр мезгілде шындықпен нақты бейнелеу. Сондықтан сақтайтын құнды коммерциялық мәліметтер базаларын күнделікті жаңарту қажет.

2. Ақпараттың дәлме-дәлдігі - өндірістің,  рыноктың, сыртқы макро

ортаның  нақты жағдайын және даму өзгерісін айнтпай көрсету.

3. Мәліметтердің релеванттілігі - алға   қойлған мақсатқа  сәйкес қажетті мәліметтерді іріктеп жинау және іске қатысы жоқ мәліметтерді алып тастау.

4. Толық бейнеле  -  маркетинк ортаның жағдайына және оның даму

өзгерісіне  әсер ететін барлық факторларды  обьективті түрде  есепке

алу.

5. Мәліметтердің мақсаттылығы -  тауарды өндіру оны сыртқы және ішкі рынокта өткізу арналары мақсаттарына сәйкес мәліметтер жинау.

6. Ақпараттың біртұтастығы және сәйкестілігі- мәліметтер көрсеткіштері жиындығнда өзара сәйкессіздігінің болмауы.

Маркетингтік ақпараттық  жүйесі тұлғалар, неше түрлі құралдар жөнідегі және маркетингтік шешім қабылдауға қажетті сенімді ақпаратты жинау, сұрыптау, талдау, бағалау әдістерін қамтиды.

Маркетинкті нақты жүзеге асыру кәсіпорынның сипаты-оның ұсынған тауарларына және жағдайына байлансты болады.Маркетинг

жәй, тіпті  қарапайым,  ал кейбір  кездері өте күрделі болуы мүмкін.

Кәсіпорынның  жұмысы қаншалықты көп жақты болса,соншалықты маркетинг түрлеріде көп болады. Мркетингтің көп түрлігі тұтынушылардың сұранысына байланысты. Түрлеріне қарай бөлсек, оны мына түрде бөлуге болады. Конверсиялық маркетинг, кративтік маркетинг, ремаркетинг, синхромаркетинг, демаркетинг, қарсы әрекет жасайтын маркетинг, ынталандыратын маркетинг, көтермелейтін маркетинг.

      Конверсиялық маркетинг  - барлық немесе бірнеше рыноктың сегментері тауарды немесе қызметті қабылдамауы. Бұл түрдің мақсаты: тауарды жақсарту, бағаны төмендету, өткізу арналарын жақсарту, қоғамның пікірін өз мүдесіне сай өзгерту.

     Кретивтік маркетинг  -  яғыни, (дамушы маркетинг): жасырын сұранысты әйгілеуге бағытталған маркетинг.

 Жаңа мақсатты рынокты табу, тауардың сипаттамаларын өзгерту, коммуникацияны тиімді жүргізу.

     Ремаркетинг - сұраныс төмендеген жағдайда қолданылатын маркетинг.

     Синхромаркетинг – сұраныс өндіріс күшінен бірталай асатын болса, не бұл тауардың, өндіріс көлемі рынок қажеттілігінен көп болатын болса, сол жағдайда ғана қолданылатын маркентинг түрі. Сұранысты уақыт бойынша реттеу, икемді баға қолдану.

      Демаркетинг - қанағаттандыра алмайтын сұранысты төмендетуге бағытталған маркетинг. Бағаны көтеру, өтімді ынталандыру шараларын және сервисті азайту, сұраныс деңгейін төмендету.

     Қарсы әрекет жасайтын маркетинг  -  тұтынушыны ң    және

қоғамның  жағдайын жақсарту мақсатыменен қолданылатын маркетинг.  Бағаны кенет көтеру, тауардың қол жетерлігіне шек қою, тауардың денсаулыққа зияндығы туралы тұтынушыларға ақпарат тарату.

     Ынталандыратын маркетинг - ұтымды әдіс табу жолында әрекет жасайтын маркетинг. Бағаны төмендету, жарнаманы күшейту, тауардың жақсы жақтарын көрсету, өтімді ынталандыру шараларын қолдану.

     Көтермелейтін (қолдайтын) маркетинг - сұранысты бір деңгейде қалыптастыратын маркетинг. Тауардың сапасына және қызмет көрсетуіне жиі назар аудару.

Кәсіпорынның  сұранымның өзгеру жағдайна байлансты,ішкі  және сыртқы нарықта қолданылуы  мүмкін маркетингтің негізгі  түрлерін атап айтуға болады. сұранымды мынандай түрге бөлуге болады. Қайшылықты ұтымды сұраным, Потенциялды сұраным, Қалпты сұраным, Қанағаттандырлмаған сұраным, Ашық сұраным, Жасырын сұраным, Тиімді сұраным, Қажетті сұраным, Төмен түсіп бара жатқан артық сұраным, Жүйесіз сұраным, Әбігерлі сұраным, Икемді және Икемсіз сұраным.

     Қанағаттандырылмаған сұраным, айқын және жасырын  сұраным деп бөлінеді. Егер нарықта бар тауарлардың тұтынушылар сұраным  қанағаттандыру қабілеті болмаса, жасырын деп аталады. Бұл жағдайда маркетинігтің міндеті - нарықтың сиымдылығын бағалау  және тұтынушылардың сұранымына сай құнды тауарды шығаруға  қолайлы жағыдай жасау болып табылады.

     Айқын сұраным  -нарықта өткізілу мүмкіндігі болмай тұрғандардың болуы себепті немесе  олардың сатып алушылардың қойған талабына байланысты жинақталып қалған ақша қаражатының белгілі бір сомасы түрінде көрінеді.

     Маркетиінгтің әдістері:

А) Тауарды  немесе қызыметін белгілі бір  тұтынушыларға “бекітіп қою”.

Б) Тауардың  тұтыну құндылығын көрсетуге  қолайлы жағыдай  жасау.

В) Сұранымның болмашы - нарықта қажетті тауарлардың болмауыннан деген үмтпен тауар туралы ақпарат тарату нарықта сұранымың деңгейі мен құрлымына  толық сайкес келетін сұранымды қалыпты сұраным деп аталады. Сұранымды азайту үшін мынандай әдістер пайдаланады:1) жарнама тоқтату 2) сатуды ынталандыру 3) бағаны өсіру және басқалары/20/.

     Маркетинг комплексінің элементтері  тауар, баға, өткізу және коммуникация  болып табылады.

    Тауар – рыноктағы негізгі тұлға. Ол өндірушінің экономикалық күшінің нағыз шын индикаторы. Рынокта коммерциялық табыс қазіргі жағдайға сай, жоғары сапалы, тұтынушыға тиімді тауарға байланысты. Бұнымен бірге нақты уақытқа  дейін тауар зат ретінде тұтынушыға ешқандай құндылық көррсетпейтінін есепке алған жөн. Рынокта адамдар тауар сатып алмайды, оларға нақты қажеттілікті қанағаттандыратын функционалды қабілеттері қажет. Тауар маңызды қажеттілікті қанағаттандыратынын білгеннен кейін ғана адам сатып алушы болады. Сонымен маркетинг адамдарға қажет тауарларды нақты жерге керек уақытта қолайлы бағамен оптималды  өткізу каналымен бағытталған белсенді жарнамамен жіберуге мақсат қойяды.

     Тауар - қажеттілікпен мұқтаждықты қанағаттандыруға және назар аудару, сатып алу, қолдану, тұтыну мақсатпен рынокқа ұсынылған зат. Бұлар, физикалық объектілер, қызметтер, орындар, мекемелер мен ой-идеялар және  т.б. нәрселер болуы мүмкін. 

     Рынокта әр тауардың таңбасы, аты, белгілері болады.

     Тауар таңбасы – басқа тауарлардан айыру және ажырату үшін, белгіленген тәртіп бойынша тіркелген тауарға берілген белгі. Ол сурет, символ, қосылған әріптер, цифрлар болуы мүмкін.  

    Таңбалық ат – атаулы тауардың таңбасының бөлігі.

    Танбалық белгі – суреттеп беруге болатын тауар таңбасының    бөлімі.

   Тауарлық белгі – заңға сүйенген (праволық) қорғаумен қамтамасыз етілген тауар таңбасының бір бөлімі. Тауар белгісі 1883 жылы Париж конвенциясында бекітілген өндірістік меншіктің бір түрі болған. Ол коммерциялық жарнамамен қатар, бәсекелестіктің маңызды түрін құрайды.Тауар белгісінің хұқық қорғауы  әлемнің 160-тай елдерінде заңды түрде жүреді/22/.