Меншіктің акционерлік формасының теориялық негіздері

Акционерлер төмен дивидендтерді  компанияның әлсіздігі деп есептемеуі керек. Сол негізде жоғары дивидендтерді  де әлсіздік деп есептеуге болды: таза пайданы дұрыс жұмсау мүмкіндігі болмағандықтан және пайдасыз жобаларға инвестициялаған соң, кәсіпорынға өз акционерлеріне пайданы беруден басқа ештеңе де қалмайды. Таза пайданы инвестициялық мүмкіндіктерді қаржыландыруға жіберу, айталық дивидендтік төлемге шығын шығаратын акционерлер үшін алынбаған жүріп жатқан кірістің альтернативалық бағасы екенін түсіну керек.

Инвестициялық мүмкіндіктердің пайда  болу уақытында есепке алу керек. Компаниялар менеджментіне сол  уақытта рентабельдік жобалар жоқ  болған жағдайда акционерлердің қалауларына көбірек жауап баруі керек: бағалы қағаз иелері өздеріне пайдалы жағына шығу үшін дивидендтік төлеу немесе болашақта инвестициялық мүмкіндіктер пайда болғанша таза пайданы «қазынада» ұстау.

Егер дивидендтік төлемге арналған пайданы фирманың капиталына алаңсыз салатын болса, пайдалы инвестициялық жобаны қаржыландыру үшін жеке капитал жеткіліксіз болатын жағдай пайда болады. Сонда сыртқы ресурстарды тарту туралы сұрақ туады. Олар банктік кредит, облигациялық заемдар немесе қосымша акциялар эмиссиясы. Бірақ біреудің капиталын қолдану, жеке капиталды қолданғаннан шығындырақ. Мұндай қадамның өзі де жағымсыз болуы мүмкін, яғни: қарыздану көрсеткішінің төмендеуі ( заемдық қаражат алған жағдайда ) немесе акционерлік капиталды айналдыру және акционерлердің компания үстінен бақылауын жоғалтуы ( қосымшы акция эмиссиясында ). Сондай – ақ фирманың кредит алуы төмен немесе потенциалдық инвесторлар арасында танымалдығы аз болған жағдайда сыртқы капитал рыногына шығу мүмкіндігі әрқашан бола бермейді.

 Акционерлер үшін қоғамның дивидендтік төлемдерінің өлшемдерін анықтау кезіндегі айқын әдіс және акционерлер мен Қоғам қызығушылықтарының балансын қамтамасыздандыру қазіргі жағдайдың мақсаты болып табылады. Қоғам саясаты Қазақстан Республикасының заңдылығымен, қоғам жарғысы және оның ішкі құжаттарымен қарастырылған Акционерлер құқықтарынқатаң қадағаалауда және оларды сыйлауда негізделеді. Қоғамның дивидендтік саясаты акционерлердің әл- ауқатын, қоғамның инвестициялық тартымдылығын жоғарлатуға бағытталған.

1.Акционерлерге дивидендтерді төлеудің негізгі шарттары.

- Өндірістік және инвестициялық іс-әрекетінің даму қажеттіліктеріне және жыл бойғы өндірілген таза табыстың (қорытынды пайданың) мөлшеріне сәйкес қоғам капиталдандыруда өсірумен қатар акционерлерге төленетін дивидендтер мөлшерін арттыруға тырысады.

2. Дивидендтер өлшемдерін анықтау тәртібі.

- Қоғаммен есептелетін дивидендтер өлшемі нормативті есепке алумен анықталады. Қоғамның таза табысы (қорытынды пайдасы ) ҚЕХС –на сәйкес құрылған, оның ұзартылған қаржылық есептемені негізінде анықталады.

- Қазіргі заңдылық пен Қоғам Жарғысына сәйкес Қоғамның Директорлар Кеңесі өткен қаржы жылы бойынша қоғамның таза табысын бөліп тарату тәртібі және қоғамның бір қарапайым акциясы бойынша есептегенде жыл бойғы дивиденд мөлшері жөніндегі ұсыныстарды дайындайды.

- Қоғамның Директорлар Кеңесі өткен қаржы жылы бойынша қоғамның таза табысын бөліп-тарату тәртібі және бір жылға есептелген дивидендтер өлшемі жөніндегі ұсыныстарды дайындау барысында дивидендтер төлеміне бағытталатын сома таза табыстың 17,5 %-нен төмен болмауы келеді.

- Қарапайым және артықшылығы бар акциялар бойынша 3 дивидендтерді қоғам есебінен квартал сайын , жарты жылда бір рет , немесе жыл қорытындылары бойынша төлеу мүмкіндігі жөніндегі мәселе қазіргі заңдылыққа сәйкес реттеледі. Бұл мәселе қоғам акциялары бойынша дивидендтер өлшемінің болжамды көрсеткіштері мен алынған қаржы нәтижелеріне сәйкес қоғам басқарумен қарастырылады.

- Қоғам басқарумен ұсыныстар негізінде Қоғамның Директорлар Кеңесі таза табысты (қорыттынды пайданы) бөліп- таратудың негізгі бағыттарын қарастырып, және де дивидендтік төлемдерге бағытталатын таза табысының (қорытынды пайданың) үлесі жөніндегі ұсыныстарды құрайды.

Қоғамның Директорлар  Кеңесімен құрылған.

- Өткен қаржы жылы бойынша қоғамның таза табысын бөліп- тарату тәртібі және қоғамның бір қарапайым акциясы бойынша есептегенде жыл бойғы дивиденд мөлшері жөніндегі ұсыныстар акционерлердің жалпы жиналысында талқыланады.

- Дивидендтер мөлшері жөніндегі қорытынды шешім қоғам акционерлері жалпы жиналысының шешімімен анықталады.

3. Дивидендтер төлеу тәртібі

- Дивидендтер акционерлерге қоғамның жарғысы және акционерлердің жалпы жиналысының шешімі бойынша белгіленген мерзімдерде төленеді.

- Қоғам акционерлерге дивидендтердің толық және уақтылы сайын төленіп тұруын қамтамасыз етеді.

- Акционерлердің жалпы жиналысында қабылданған дивидендтерді төлеу тәртібі және мерзімдері жөніндегі шешімге сәйкес Қоғам шотынан акционерлердің банктік шоттарына сәйкес ақша сомаларын аудару дивидендтер төлемі болып табылады.

- Дивидендтер төлеу қоғамның құнды қағаздарымен немесе ақшамен жүзеге асырылады. Қоғам акциялары бойынша дивидендтерді құнды қағаздармен төлеуге жол бермейді.

- Төленетін дивидендтерге салық салу Қазақстан Республкасының заңдылығында қарастырылған тәртіп бойынша жузеге асырылады.

4.Қоғамның дивидендтік саясаты туралы акционерлерге ақпарат беру.

- Қоғам Қазіргі Жағдайды (Ережені), ондағы өзгертулер мен толықтыруларды қоғамның корпоративтік веб- сайтында орналастырады.

- Қоғам акционерлердің жалпы жиналысында қоғамның қарапайым акциялары бойынша дивидендтерді төлеу туралы шешім қабылданған күннен бастап 10 күн ішінде осы шешімді бұқаралық ақпарат құралдарына жариялайды.

- Қоғамның қарапайым акциялары бойынша дивидендтерді төлеу шешімі келесі мәліметтерді қамтуға тиіс:

1.атауы, тұрағы, қоғамның банктік  және басқа да реквизиттері

2.дивидендтер төленетін кезең;

3.бір қарапайым акцияға шаққандағы  дивиденд мөлшері;

4.дивидендтерді төлеудің бастапқы  күні;

5.дивидендтерді төлеудің формасы мен тәсілдерін, мерзімдерін, мөлшерлерін нұсқау негізіндегі дивидендтерді төлеу формасы мен тәртібі.

-  Шешім қабылдауы үшін акционерлерге ұсынылатын материалдар дивидендтерді төлеуге қажетті шарттар жөніндегі керекті ақпаратты қамтуы тиіс:

- Дивидендтерді төлеу, соның ішінде дивидендтерді толық төлеу жөніндегі акционерлердің Жалпы жиналысының шешімдерін уақытылы сайын және тиісті түрде орындауға Қоғам басқаруды жауап береді. 

 

                                             

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

3.  Акционерлік  қоғамдардың қызмет етуінің тиімділігінің  көтеру жолдары

 

3.1 Қазақстан  Республикасында акционерлік қоғамдардың  қызмет ету тиімділігінің көтеру  жолдары

        

Шаруашылықтың  түрлі  салаларындағы  және  әр  түрлі  қызмет  сферасындағы  банкроттық  мәселесі  қазіргі  уақытта маңызды  мәселелердің  бірі  болып  табылады.  Қазақстан   Республикасының  07.04.95 ж шыққан  № 2173 «Банкроттық туралы» заңына  сәйкес банкроттық дегеніміз  қарызгердің  ақша  міндеттемелері  бойынша,  еңбекақы  төлеу  бойынша, бюджеттік  және  бюджеттен  тыс  қорларға  міндетті  төлемдерді  қанағаттандыра  алмауы.  Басқаша  айтсақ, шаруашылық  субъектілердің  банкроттығы  өзінің  ағымдағы операциялық қызметін және жедел міндеттемелерді  қаржыландыра алмауы. Жүздеген  банктер  және  басқа да қаржы  компаниялары,  млн даған  өндірістік  және  коммерциялық  фирмалар, әсіресе  орташа  кәсіпорындар  өздерінің  қызметін  тоқтатуға  мәжбүр  болады.  Бұның  негізгі  себебі – осы  компанияларды  дұрыс  басқара  алмау,  яғни  көптеген  менеджерлердің  мамандық  дәрежесінің  төмендігі.  Жеке  ғалымдар  мен  тәжірибе  жүргізушілер  ұйымның   банкроттық  деңгейін  келесі  коэфициент  арқылы  анықтауды  ұсынады:

     

К_б = Міндеттемелердің  жалпы суммасы (Ұзақ  мерзімді  несиелер + Қысқа  мерзімді  несиелер) / Барлық  мүлік  құны;     

 

мұндағы  К_б-ның жағымсыз  деңгейі ≥ 0,9.

         «Қазақтелеком»  ААҚ-да  коэфициент  деңгейлері  мынадай:

 

2006 жылы: ;

2007 жылы: ;

2008 жылы: .

 

         Яғни,  коэфициент  деңгейлері  критикалық  деңгейінен  әлдеқайда  төмен. 2006 жылы  0,34, 2007 жылы  0,26, яғни,  0,08  пунктке  төмен,  ал  2008  жылы  0,21-ге  тең  болды,  яғни  алдыңғы  жылмен салыстырғанда  0,05  пунктке  азайған.  Бұл  кәсіпорын  үшін  маңызды  көрсеткіш  болып  табылады.  Себебі,  көрсеткіштер  деңгейі   кәсіпорынның  банкроттыққа  ұшырау  мүмкіндігінің  аз  екендігін  көрсетіп  отыр.  

         Акционерлік қоғамның қаржысы – бұл қоғамды құруының, қызметінің, қайта құрудың және жоюдың барлық кезеңінде пайда болатын ақшалай қатынастар. Акционерлік қоғам қаржысының ролі көпжақты: олар қоғам құрылтайшыларымен, еңбек ұжымымен, сатып алушылармен, бюджетпен, банктермен және сақтандыру және басқа да ұйымдармен қатынасты қамтиды.

          Демек, акционерлік қоғам қаржысы шикізат, материал және басқа да тауарлы-материалды құндылықтарды сатып алуда, өндірілген өнімді (қызметті) өткізуде, инвестиция процесінде, акциялар бойынша дивидендтер төлеуде және т.б. қатысады.

         Демек, акционерлік қоғам қаржысы ақша капиталының (жарғылық капиталдың, айналым капиталының, табыстың, пайданың, резервтердің және басқа да қорлардың)  құрылу функциясын орындайды.                                                

         Өндіріс – технология, ұйымдастыру  және  қызметтің  әр  түрлі  сәйкестендіру бойынша  күрделі  процесс. Басқалар жақсы  істейтін  жұмысты   басшы   өз     қолына   алмауы    керек.   Менеджер    өз    кезегінде 

айналасына  тәжірибелі  мамандарды  жинауы  керек.  Яғни,  өзіне,  ұйымдастырушының   міндетіне   кіретін   жұмыстарды   қалдыруы   керек. 

Ұйымдастыру  бұл  - мақсатты анықтау,  қолда  бар  ресурстарды  білу  және мақсатқа  жету  үшін  оларды  дұрыс  жұмсау.  Ұйымдастыру бұл  - мәселені  іздеу, оны орындаушыға түсіндіру және  оның  орындалуын  бақылау.  Ұйымдастыру, бұл яғни  шешімдер  қабылдап  білу,  міндеттерді және  жауапкершіліктерді  бөлістіріп  беру.  Сонымен қатар,  ұйымдастыру бұл жоспарлау,  басқару,  талдау, яғни  мұнда ең  бастысы  -  білім  қажет.

         Еңбек  ресурстарын,  қаржыны  және  өндірісті  басқару  облысында  қажет  білімді  менеджмент  деп  аталатын  ғылым  береді. Менеджмент  сонымен  қатар,  акционерлік  қоғамды  басқаруда  да  үлкен  роль  атқарады. Демек,  акционерлік қоғамдардың тиімді  қызмет  етуінде бұл саланың да  атқаратын маңызы  зор.  Бұл глобальды жүйені 3  негізгі жүйешелерге   бөлуге  болады:

 

 

 

 

              

Сурет 4. Менеджмент элементтері

 

          Менеджмент   нарық   жағдайындағы    басқару    ретінде   фирманың    нарық қажеттіліктерін, тұтынушылардың нақты сұраныстарын  қанағаттандыруды,  сұранысқа ие  және  фирмаға болжамды  пайдасын  әкелуін қамтамасыз  етеді.  

         Қазіргі  менеджментке  мыналар  тән:

-өндіріс  тиімділігін  көтеруге  тұрақты  ұмтылысы;

-нарық  жағдайына   және  сыртқы  ортаның  өзгерістеріне   байланысты мақсаттар  мен   бағдарламаларды   әрдайым   өңдеп  тұру;

-кәсіпорын  қызметінің  жоспарланған  соңғы нәтижесіне  жетуге бағытталу;

-басқару  шешімдерін  қабылдау  негізінде  көп  вариантты есептеулерге  қазіргі  заманғы  ақпараттық  базаны  қолдану;

-жоспарлау  функциясының  өзгеруі – ағымдағыдан  болашаққа;

-фирма  қызметін  жақсартудағы  негізгі  факторларға   бағытталу;

-математикалық әдістерді және есептеу базасындағы техника жетістіктерін максималды  түрде қолдану;

фирма  қызметкерлерінің  барлығын  фирманы  басқаруға  ынталандыру;

өзгерістерді  болжау  кезінде  басқаруды  іске  асыру;

инновацияға,  кәсіпорын  жұмысына  жаңалық  енгізуге  жүгіну;

әрбір басқару шешіміне түбегейлі  экономикалық  талдау  жүргізу.

        Басқаруға  қазіргі  кезде   өскен  талаптар  кәсіпорынның  көлемінің  ұлғаюымен, технология  күрделілігімен, ең  күшті  басқарушылық  тәжірибені үйрену  қажеттілігімен  сипатталады.  Қаржылық,  басқарушылық  және  басқа  мәселелер бойынша барлық  шешімдер басқаруды  ұйымдастыру  сферасындағы  іскер  адамдармен  дайындалып  жасақталады  және  олар  сол  шешімнің  орындалуына  бақылау  жүргізеді.

        «Қазақтелеком»  басшылығына  берілген  ұсыныстарға  талдау  жасалып,  қазіргі  кезде  бұл  кәсіпорынның  еңбек  ресурстарын  басқаруда  көп  қиыншылық  жоқ  деуге  болады. Кәсіпорынға  жаңа идеялары, ұсыныстары,  көзқарастары бар адамдар  келген  жөн. Басқаруға персоналдың  қатысуының   оң  жақтары  өзімізге  белгілі.  Біріншіден, басқаруға  персоналдың  қатысуы  өндірістік процессті демократияландырады. Осы берілген жүйе қолданылса, кәсіпорындағы шиеленісті жағдайлар шешіледі.Екіншіден,  жұмысшылардың  кәсіпорынды  басқаруға қатысуына сезінудің өзі өзм еңбегінің сапасын көтеруге  және  еңбек тәртібін  тұрақтандыруда  негіз   болады. Осының  нәтижесінде кәсіпорында кадрлар ағымы төмендейді.  Үшіншіден,  басқару процесіне қатысу жұмысшылардың атқаратын қызмет сапасына  жауапкер- шілігін  жоғарылатады, ал  өнім  сапасы  бұл  тұтастай  алғанда  кәсіп- орынның  төлем  қабілеттілігін  анықтайтын  критерийлердің бірі.