Казфосфат ЖШС ЖФ «Минералды тыңайтқыш»

Зауытта жаңа технологиялық жабдықтар, химиялық технологиялар сынақтан өтеді, минералды тыңайтқыштардың жаңа түрлері игеріледі. 
Өндірілген өнімнің негізгі бөлігі ішкі рынокқа шығарылады. Бірнеше жылдан бері отандық ауыл шаруашылығы өнімдерін өндірушілер үшін мемлекеттік Бағдарлама бойынша бөлінетін демеу қаржыға тыңайтқыштар беріледі. Тыңайтқыштар бұдан басқа Қытай, Украина, Белоруссия, Тәжікстанға сатылады. Ауғанстан, Қырғызстан, Румыния, Чехия, Болгария, Иранның фосфорлы тыңайтқыштар рыногын игеру жолында ауқымды жұмыс атқарылуда. 
Тараз филиалы «Минералды тыңайтқыш» қызметінің негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерін талдау кәсіпорын қызметін ж ы сипаттауға сондай-ақ есепті және оның алдындағы кезеңдерде кәсіпорын қызметінің тиімділігін анықтауға мүмкіндік береді. Негізгі технико-экономикалық көрсеткіштерінің динамикасын анықтап алып, келесі негізгі көрсеткіштерде қандай өзгері болғаны жайлы сәйкесінше нәтиже жасауға болады, олар өнім өндірісінің көлемі, таратылған өнімнен пайда, таратылған өнімнің өзіндік құны және таза пайда, сондай-ақ жұмысшылардың еңбек ақы қоры және орта айлық еңбек ақы. Осы көрсеткіштер зерттеліп отырған кезеңдегң кәсіпорын жұмысшының қаншалықты тиімді болғанын сипаттайды.

Шаруашылық  қызметті бағалау алдындағы  басқару  шешімін қабылдау үшін, максималды қаржы жетістігіне, пайданы жоғарлату мақсатындағы кәсіпорынның экономикалық жоспарын түзеті үшін қажет. 

Кесте 20­ТФ «Минералды тыңайтқыш» зауыты қызметінің техника-экономикалық көрсеткіштері

№	Аталуы	өлшем бірлік	2007	2008	ауытқу
					(+;-)	%
1	Натуралды түрде өнімнің шығарылуы
	Аммофос 46%	т	79781	71890	-7891,0	90,1
	КОФ 27% (трикальцийфосфаты)	т	3419	43725	40306,0	12,7
2	Ақшалай түрде  өнімнің шығарылуы
	Аммофос 46%	мың.тг	2929009,5	7030283,6	4101274,1	240,0
	КОФ 27%	мың.тг	83376,1	2137526,4	2054150,3	25,6 есе
	Тауарлы өнім	мың.тг	3084264,6	9179590,8	6095326,2	297,6
3	Шығарылған  өнімге айнымалы баға
	Аммофос 46%	тенге	36713,12	98449,00	61735,9	268,2
	КОФ 27%	тенге	24386,1	48694,1	24308,0	199,7
	Аммиак суы	тенге	22823,3	46803,6	23980,3	205,1
	Аккумуляторлык қышқыл	тенге	28471,8	46728,9	18257,1	164,1
4	Өндіріс шығындары
	Аммофос 46%	мың.тг	2538549,0	3683791,0	1145242,0	145,1
	КОФ 27%	мың.тг	51067,5	888371,4	837303,9	17,4 есе
	Аммиак суы	мың.тг	721,8	1928,0	1206,2	267,1
	Аккумуляторлык қышқыл	мың.тг	4071,44	9024,69	4953,2	221,7
	Өндіріс шығындары  барлығы:	мың.тг	2654211,8	4583115,1	1928903,3	172,7
5	Тауарлы өнімнің 1 теңгелік шығыны
	Аммофос 46%	тиын	86,67	52,05	-34,6	60,1
	КОФ 27%	тиын	61,25	41,74	-19,5	68,2
	Аммиак суы	тиын	66,84	71,45	4,6	106,9
	Аккумуляторлык қышқыл	тиын	61,33	85,25	23,9	139,0
	Барлығы:	тенге	86,06	49,72	-36,3	57,8
6	Филилалдағы өнім өлшемінің құны
	Аммофос 46%	тенге	31801,74	49869,25	18067,5	156,8
	КОФ 27%	тенге	15079,19	19805,02	4725,8	131,3
	Аммиак суы	тенге	15254,32		-15254,3
	Аккумуляторлык қышқыл	тенге	17187,28	31892,97	14705,7	185,6
7	Натуралды түрде  өнімнің жөнелтілуі
	Аммофос 46 %	т	80611,89	62991,16	-17620,7	78,1
	КОФ натура 27%	т	4127,20	32146,63	28019,4	778,9
	Аммиак суы	т	47,320	17,650	-29,7	37,3
	Аккумуляторлык қышқыл	т	280,055	115,390	-164,7	41,2
8	Ақшалай түрде  өнімнің шығарылуы
	Аммофос 46 натура	мың.тг	2951948,8	6172535,9	3220587,1	209,1
	КОФ 27%	мың.тг	97689,6	1538154,0	1440464,4	15,7 есе
	Аммиак суы	мың.тг	1080,0	574,3	-505,7	53,2
	Аккумуляторлык қышқыл	мың.тг	8091,8	5580,7	-2511,1	69,0
	Шығарылуы барлығы	мың.тг	3127803,1	7717951,6	4590148,4	246,8
9	Шығарылған  өнімнің құны
	Аммофос 46 %	мың.тг	2538053,0	3235770,3	697717,3	127,5
	КОФ 27%	мың.тг	61827,9	612076,7	550248,8	990,0
	Аммиак суы	мың.тг	721,8	374,7	-347,1	51,9
	Аккумуляторлык қышқыл	мың.тг	4916,8	4766,1	-150,7	96,9
	Барлығы	мың.тг	2667425,5	3861563,3	1194137,8	144,8
10	Дайын өнімнен  түскен пайда
	Аммофос 46 %	мың.тг	413895,8	2936765,7	2522869,9	709,5
	КОФ 27%	мың.тг	35861,6	926077,2	890215,6	25,8 есе
	Аммиак суы	мың.тг	358,2	197,5	-160,7	55,1
	Аккумуляторлык қышқыл	мың.тг	3175,0	100,6	-3074,4	3,2

           

20-Кестедегі мәліметтерге сүйенсек онда 2008 жылы 2007 жылға қарағанда натуралды түрде өнімнің шығарылуы, яғни оның ішінде аммофос натура 7891,0 т кемісе, КОФ (үшкальцийфосфат) 40308,0 т ұлғайған. Ақшалай түрде өнімнің шығарылуы, оның ішінде аммофос 4101274,1 мың тенгеге, КОФ 2054150,3 мың тенгеге, тауарлы өнім 6095326,2 мың тенгеге артқан. Ал шығарылған өнімге айнымалы баға жақсы нәтиже беріп отыр. 2008 жылды 2007 жылмен салыстырғанда өндіріс шығындары барлығы 1928903,3 мың тенгеге өсіп отыр, яғни шығындардың өткен жылға қарағанда өскенін байқаймыз. Тауарлы өнімнің 1 теңгелік шығыны, оның ішінде аммофос 34,6 тиынға, КОф 19,5 тиынға кемісе, аммиач суы 4,6 тиынға, аккумулятор кислотасы 23,9 тиынға өскен. Сонымен барлығының 36,3 тиынға кемігенін көреміз. Натуралды түрде өнімнің шығарылуы, оның ішінде аммофос 17620,7 т., аммиач суы 29,7 т., аккумулятор кислотасы 164,7 т. кеміген, ал КОФ натурасы 28019,4 т. өскен. Ақшалай түрде өнімінң шығарылуы, оның ішінде аммофос 3220587,1 мың тенгеге, КОФ 1440464,4 мың тенгеге артса, аммиак суы 505,7 мың тенгеге, аккумулятор кислотасы  2511,1 мың тенгеге азайған.

«Минералды  тыңайтқыштар» филиалының өндірістік құрылымының ішінде мыналар бар:

минералды тыңайтқыштар шығару цехы: аммофосты, нитроамофосты, суперфосфатты. Экстрация, кептіру, дайын өнімді жөнелту өнімдерді (фоөнімін, күкірт қышқылын, аммиак) дайындау;

жемдік  фосфат цехы, екі жемдік қоспалар түрлерін шығарады;

энергоцех, бу шығаратын котельныйға қызмет ететін, газ жіберетін, газды реттейтін магистраль, су жіберетін құралдар, канализация, телефон және электр системасы, трансформаторлар және электр жабдықтарын жөндейтін бөлімдер;

жөндеу  аумағы құрылыс жұмыстарын және және күрделі жөндеу жүргізу бөлімі;

сульфаткөмір  шығаратын цех 1996 жылы енгізілді. Жаңа технологияларды шығару кезінде  өндірістік сынау жұмыстарын жүргізеді. Қазіргі таңда екі бөлім ұстап  тұр: темір жолдарының цистерна қоймалары  мен күкірт қышқылдарын сақтауы, аккумуляторлық қышқылдарды, амиялық суды алу әк сүтін алу.

КИПиА аппаратурасы мен қадағалау өлшеу  приборлар цехы. Бұл цех монтажды жөндеу, тексеру және аппаратураны, теміржол және автомабиль таразыларын  өлшеп, қадағалап отырады.

ОТК цехы - өнеркәсіптік-санитарлық лабараториясы  өнімді шығаруға және дайын өнімнің сапасын тексеріп қоршаған айналаны өндіріс қоқыстармен ластанбауын қадағалайды;

Өндірістің  қалдықтарын жинақтап сақтау жері. Оның ішінде 4 шламожинақтаушы, 2 қосымша  тұтыну үшін, жасалған тоған, насос  станциясы, шламокөлік, құрғақ фосфогипсті сақтау жері;

Санитарлық-қорғаушылық  зонасы, филиалдың жанына 1,5 км, арақашықтық  жерге суғарылып тұратын орман  ағаштары өсіріледі;

Автокөліктік  цех, фосфогипсті түсіру жолдары, жүктерді филиалға апару, персоналдық тасу жолдарын қамтамасыз етеді;

Қоғамдық  тамақтану цехі, асхана, наубайхана, дүкен, жеміс-жидек сақтайтын жер  және амиактік тоңазытқыштары бар.

Филиалдық өндірістік жерінде келесілер орналасқан:

орталығында – негізгі және көмекші өндірістік ғимараттар, административті-тұрмыстық  корпустар мен асқана;

орталықтан  оңтүстік-шығысына қарай, су жылту бу өндеу бөлімі (котельная), ал оңтүстік-батысына қарай сұйық аммиак бөлімі орналасқан;

орталықтан  солтүстікке қарай, фосфогипспен шлакожинақтаушы  карталардың құйатын жерлері, судың  тексеретін басейн орналасқан.

Негізгі экономикалық көрсеткіштер олардың  динамикасы 1-кестеде ұсынылған. 
 

           3.4 ЖФ «Минералды тыңайтқыш»  кәсіпорынның персоналдары еңбек ресурстарының құрылымдарының өзгеруіне талдау

      Өндірістік  өнеркәсіптік персоналдарды ұтымды пайдалану – бұл өндірістік жоспарларды табысты орындауға кәсіпорынның өндірістік процесінің тоқтаусыз жұмыс істеуіне міндетті шарт болып табылады. Еңбек ресурстарын талдау процесінде: Кәсиби  квалификациялық құрамда өндіріске қажетті персоналдардың өндіріс бөлімдерінде жұмыс орнымен қамтамасыздығы (өндірістің еңбек ресурстарымен қамтамасыздығы) өндіріс процесінде еңбек ресурстарының пайдаланылу; еңбек ресурстарын пайдаланудың тиімділігі (1 жұмыс істеуішіге өнім өсімділіктің өзгеруі және осының негізінде еңбек өнімділігінің өзгеруі); еңбекке төлемнің әдістерін пайдаланудың тиімділігі;

      Талдау  үшін ақпараттардың қайнар көзі: форма  №1-Т “Отчет по труду” (жылдық). Кәсіпорындағы  еңбек пайдалануды сипаттайтын  көрсеткіштер мыналар: Жұмыс күшін  пайдалану, еңбек өнімділігі, еңбек ақыға қатынасты шығындар көрсеткіші. Кәсіпорынның еңбек ресустарымен қамтамасыздығына талдау жүргізейік. Ол үшін форма №1-Т мәліметтері негізінде талдау кестесін құрайық.

Талдау  барысында кәсіпорын персоналының құрылымының өзгеруін қарастыру керек. Ол келесі кестеде көрсетілген.  
 

Кесте 21­ Персоналдар құрылымының өзгеру көрсеткіштері

Персонал категориясы	2006	2007	2008	Ауытқу (+, -)
Персонал  саны,  барлығы	882	787	700	-95
Оның  ішінде негізгі қызметкерлер	672	595	530	-77
Оның  ішінде: жұмысшылар служащие (ИТР)	522 150	496 99	460 70	-   26 -51
Негізгі емес қызметкерлер	210	170	192	-18

 

Кесте мәліметтеріне қарасақ талдау жүргізіп отырған кәсіпорында өндірістік потенциялдың төмендегенін көрсетеді. Жұмысшылардың үлес салмағы 2008 және 2006 жылдарды салыстырғанда – 89,2% болады. Жұмысшылардың үлес салмағы жоғары деңгейді көрсетіп отыр, ал кәсіпорында жұмыс істеушілердің санынан жетекшілердің үлес салмағы 2007 жылмен салыстырғанда 2008 жылы 95,0% болған. Кәсіпорын персолналдар саны есепті 2006 жылы 95 адамға 2007  жылы 87адамға дейін қысқарған, өткен жылмен салыстырғанда 89,2% -ды құраған   2006 жылды 2007 жылмен салыстырғанда жұмыс істеушілер саны 787 адамнан 700 адамға азайған, немесе 88,9 % болды.  
 

  Кесте 22­Еңбек ресурстарының құрылымдарының өзгеруі

Персонал  категориясы	Персонал  құрылымы				Ауытқуы     (+, -)
	2007 год		2008год
	адам	%	адам	%
Негізгі қызметтегі персоналдар,  барлығы	595	100	530	100	-65
оның  ішінде: жұмысшылар    ИТР	522    150	78,0    22,0	496    99	83, 3    16, 7	+26    -51

 

Жұмыс уақытын пайдалануды талдау. Кәсіпорынның жұмыскерлерімен қамтамасыздық  көрсеткіші олардың пайдалану деңгейін сипаттайды және шығарылатын өнім көлеміне әсер ететін фактор болып табыла алмайды. 2008 жылмен 2007 жылды салыстырғанда негізгі қызметтегі персоналдар барлығы 65 адамға кеміген. Оның ішінде жұмысшылар 26 адамға өссе, жетекшілер 51 адамға азайған. Өнімнің шығарылуы тек жұмыс істеушілердің санына ғана байланысты емес,  сонымен қатар қоғамдық еңбектің тиімділігі және жұмыс уақытының көлемімен анықталатын еңбек өндірісіне жұмсалған уақыт көлеміне де байланысты. Сондықтан кәсіпорынның еңбек ұжымының жұмыс уақытын пайдалану тиімділігін зерттеу керек. Өндіріс жоспарының орындалуының еңбек ұжымының әрбір адамына өнімділіктің жоғарылауы, сонымен қатар еңбек ресурстарын ұтымды пайдаланудың басты шартының бірі болып жұмыс уақытын үнемді және тиімді пайдалану табылады. Барлық технико-экономикалық көрсеткіштердің орындалуы, жұмыстың тиімділігі, жұмыс уақытының толық және ұтымды пайдалануына байланысты. Сондықтан да жұмыс уақытының пайдалануын талдау өнеркәсіптік кәсіпорынға жасалып жатқан талдау жұмысының маңызды құрамдас бөлігі болып табылады.

Келесі  кестедегі мәліметтерге сүйене отырып кәсіпорындағы жұмыс уақытының  пайдаланылу жағдайын талдайық.

Төмендегі кесте мәліметі (Кесте3) бойынша 2006 жылы келесі өзгерістер болған. Жұмысшылар орта тізім саны 182 адамға қысқарған. Орындалған немесе атқарылған уақыттың көбеюі байқалады, ол +1680,978 мың адам сағат ал, күнмен алатын болсақ + 149,604 мың адам күнді құрады.  Еңбек ұжымының әрбір мүшесі есепті жылы 169 күн атқарылған ал, 2004 жылы ол 107,8 күн болған, яғни +61,2 күнге көбейген. Сағатпен алсақ әр жұмыскер 632 сағатқа артық орындаған. Жұмыс күні ұзақығының өсімі байқалады. Тізбектеп қою арқылы есеп жүргізейік:

Т_PY= D_PH⁹⁹ · T_см⁹⁹= 107,8 · 6,8=733 c

Т_PY шарт = D_PH  ·  T_см⁹⁹= 169 · 6,8=1149

∆ Т_PY (D_PH) = 1149 – 733 = 416 c

Т_PY = D_PH  ·  T_см= 169 · 8,08=1365 c

∆ Т_PY (T_см) = 1365– 1149 = 216 c

Бұл есептен  байқағаны мыздай бір күндік бос  тұрып қалулардың қысқартылуы әрбір  жұмыс істеушінің атқарған уақытын 416 сағатқа көбейткен; ішкі ауысымдық (потерь) жоғалуларды 216 сағатқа қысқарған.

Әрбір жұмыс істеушінің  атқарған уақытының  өсімі 416+216=652 сағатты құраған. Еңбек  ұжымындағы жұмыс уақытының пайдаланылуын  талқылаудағы келесі бағыт кәсіпорынның санының құрамының өзгеру нәтижесіндегі  жұмыс уақытының өзгеруін анықтау.  Персонал санының өзгеруінің жұмыс уақытына әсерін бағалау үшін жұмыс уақытының мөлшерін есептейік. 733 х 3067 = 2248111 c  2248111 – 2507722 = -259611 c. Персонал санының қысқартылу нәтижесінде 2005 жылы жұмыс уақыты 259611 сағатқа кеміген. 
 

Кесте 23­Зауыттағы жұмысшылардың білімі туралы мәліметтер

Білімдері	Жылдар			2008-2007 жылмен  салыстырғанда абсол. Ауытқу (+,-)		Өзгеру  темпі %
	2006	2007	2008	2008-2006	2008-2006	2008-2007	2007-2006
1	2	3	4	5	6	7	8
Орталау	65	63	59	-2	-4	96,9	93,6
Орта Орта  техникалық Арнайы  орта Аяқталмаған жоғары білім Жоғары	75 149  365  28  200	72 148  348  6  134	70 125  340  6  100	-3 -1  -17  -22  -66	-2 -23  -8  -  -34	96 99,3  95,3  21,4  67	97,2 84,4  97,7  100  74,6
Барлығы	882	787	700	-95	-87	89,2	88,9